Casnewydd

Wikiproyeutu: Asturies - Cymru

Casnewydd
Alministración
País	Reinu Xuníu
Nación constitutiva	Gales
Tipu d'entidá	ciudá
Nome oficial	Newport (en)[1] Casnewydd (cy)[1]
Nome llocal	Newport (en)
Códigu postal	NP
Xeografía
Coordenaes	51°35′19″N 2°59′52″W / 51.5886°N 2.9978°O / 51.5886; -2.9978
Casnewydd Casnewydd (Reinu Xuníu)
Superficie	190.0 km²
Demografía
Población	159 600 hab. (2021)
Porcentaxe	5.1% de Gales
Densidá	840 hab/km²
Más información
Prefixu telefónicu	01633
Estaya horaria	Tiempu mediu de Greenwich
Llocalidaes hermaniaes	Kutaisi, Annapolis, Guangxi y Heidenheim an der Brenz
newport.gov.uk

Casnewydd (n'inglés: Newport) ye una ciudá y autoridá unitaria asitiada nel sureste de Gales (Reinu Xuníu),^[2][3] a 12 kilométros al este de la capital, Cardiff. Newport tien el so propiu autoridá unitaria, nel condáu tradicional de Monmouthshire y el condáu calteníu de Gwent. Ta al llau del ríu Usk, que desagua a la canal de Bristol dempués de Newport. Con 116.143 habitantes (censu de 2001), Newport ye la tercer ciudá de Gales tres Cardiff y Swansea, y la llocalidá más grande de Gwent.^[4] L'autoridá unitaria tien una población de 159 600 hab. (2021), la séptima mayor de Gales. Newport foi tradicionalmente un puertu carboníferu xunto al estuariu del ríu Severn.

El 14 de marzu de 2002 Newport foi dau'l estatus de ciudá, pa celebrar el 50° añu de la regla de la Reina Sabela II del Reinu Xuníu.^[5]

El so nome traduz como Nuevu Puertu. Anque Newport tien un puertu, port significaba villa de mercáu nel idioma inglés vieyu.^[6] El so nome galés, Casnewydd, significa <<Nuevu Castillo>>, y el so nome oficial, Casnewydd-ar-Wysg significa <<Nuevu Castillo al llau del Usk>>.^[7]

La primer llocalidá en Newport foi Caerleon en 75, una llocalidá militaria romana. Los sos restos inclúin un anfiteatru y un bañu.^[8]La so primer ilesia foi construyíu en 864, y un castiellu de madera en 1140. En 1385, Hugh, el Conte de Stafford, dío Newport una carta de villa.^[9] Tamién mientres el sieglu XIV, flaires empezaron un hospital pa tratar enfermadades infeicioses. En 1403, mientres una revuelta, Owain Glyndŵr, el príncipe de Gales, quemó toa de Newport, por cuenta de les sos cases de madera con techos de paya. En 1538 l'hospital foi cerráu pol Rei Enrique VIII d'Inglaterra que confiscó la so propiedá. El so restu llámase Spitty Fields, que vieno de Ysbyty, una pallabra galés que significa hospital. En 1623 Newport foi dau una nueva carta y podía tener dos fiestes per añu.

Antes de la Revolución Industrial la so población yera menor de 1.000 habitantes. Aumentó a 7.000 en 1831 y 19.000 en 1851. En 1850 Newport ganó'l so primer ferrocarril. L'aumentu foi debíu al puertu de Newport, qu'esportaba fierro y carbón, que yeren minaos en Gales mientres el sieglu XIX. Dos muelles artificiales fueron construyíos, pero agora fueron enllenaos. Otra industria llocal yera cerámica. Munchos habitantes vivíen en chabolos y había una epidemia de cólera que mató 69 persones en 1849. Dempués, el conseyu construyó un alcantarelláu en 1859. Anque, la vida en Newport ameyoró con lluces de gas nes cais (1825) y el primer campusantu non relixosu del Reinu Xuníu (1842). En 1871 la primer biblioteca pública abrió, y cuatro años más tarde tranvíes tiraos por caballos fueron introducíos. En 1895 una central llétrica foi construyida. La población llegó a 35.000 en 1881 y foi 67.000 en 1901.^[10]

Nel censu de 2001, 93,1% de Newport foi blancu, menos que'l mediu galés (96%) pero más que'l mediu británicu (92,1%). La minoría más grande na ciudá ye asiáticu (2,6%), entós mestizu (1,2%). El restu ye negru (0,5%), chinu (0,2%) o otra etnia (0,3%).

Tamién nel censu de 2001, la relixón principal en Newport foi cristianismu (71,88%). 16,76% nun tuvo nenguna relixón y 8,13% non respondó. Islám ye la relixón más grande dempués de cristianismu (2,55%). El restu de la población (0,68%) tuvo otres relixones, que'l so el budismu foi'l más popular (0,18%).^[11] Solamente 0,06% fai xudaísmu, pero Newport tien una sinagoga asquenazí.^[12]

Dende 1980, Newport ta hermanada con Heidenheim, un conceyu alemán na rexón de Baviera. La ciudá ta hermanada tamién con Kutaisi, la segunda ciudá de Xeorxa (dende 1989). Dende 1996, Newport ta hermanada con Guangxi, una provincia nel sur de China.^[13]

El Newport County Association Football Club foi fundáu en 1912 y foi escoyíu al tercer nivel de fútbol inglés en 1920. El club foi apostráu al Conference National en 1988 y terminó de xugar en 1989.^[14] Los Newport Dragons, fundaron en 2003, xueguen al rugbi para Newport, Monmouthshire, Torfaen, Blaenau Gwent y Caerphilly. Newport cunta con un velódromu cubiertu con pista de madera de 250 metros de llargor de cuerda, que ye la sede del Centru Nacional de Ciclismu. Newport foi'l llugar de la Copa Ryder de golf en 2010.^[15]