Edimburgo

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Edimburgo Edinburgh Dùn Éideann
Localidat d'o Reino Uniu
A ciudat d'Edimburgo.
Estau  • País constituyent  • Condau	Reino Uniu Escocia Ciudat d'Edimburgo
Superficie	262 km²
Población  • Total  • Densidat	488050 hab. (2016) 730 hab/km²
Altaria  • Meyana	41 m.
Codigo postal	EH1-EH13
Coordenadas	55°57’11’’N 3°11’21’’U
Edimburgo Edimburgo en Escocia
Web oficial

Edimburgo (Dùn Èideann en gaelico escocés; Edinburgh en anglés) ye un municipio britanico, d'a rechión d'Escocia, d'a cual ye a suya capital. Edimburgo tien una población de 448.624 habitants (2001) en una superficie de 262 km², con una densidat de población de 730 hab/km². Ye tamién a capital d'o condau d'a ciudat d'Edimburgo, y seu d'o Parlamento Escocés, d'o Gubierno d'Escocia (dende 1999, dimpués d'a Lei d'Escocia de 1998) y d'a Universidat d'Edimburgo.

Edimburgo ye la segunda ciudat d'Escocia por numero d'habitants, dimpués de Glasgow. Ye a capital d'Escocia dende l'anyo 1437. Una parte d'a ciudat fue declarata Patrimonio d'a Humanidat por a UNESCO en l'anyada 1995. Fa parte d'a Organización d'as Ciudaz d'o Patrimonio d'a Humanidat.

Bi celebran cada anyo o Festival Internacional d'Edimburgo, o Military Tattoo d'Edimburgo y o Festival Internacional de Cine d'Edimburgo. Estos festivals atrayen un important turismo, y a ciudat d'Edimburgo ye a segunda ciudat mas vesitata d'o Reino Uniu, con 13 millons de turistas per anyada.

O nombre d'a ciudat provién d'o britonico Din Eidyn (a fortificación d'Eydin), cuan a ciudat yera nomás que un chicot poblato en l'alto d'o pueyo central d'Edimburgo. As fuents romanas d'o sieglo I fablan d'os votadini, a tribu britana d'a rechión. Este orichen ye confirmato por o poema Y Gododdin, escrito alto u baixo l'anyo 600, que fabla d'uns guerrers que celebraban en o gran fortín d'Eidin.

Dimpués d'o setio d'a ciudat por os anglos d'o reino de Bernicia en o sieglo VII a ciudat pasó a estar Edin-burh, y o suyo orichen podría estar anglosaxón (Edwin's fort u fuert d'Edwin, estando Edwin lo rei Edwin de Northumbria d'o sieglo VIII). Burgh significa fortaleza u grupo de construccions, y por extensión, villa u ciudat, y ye amanato a la palabra alemana burg.

A preba d'a existencia d'una ciudat chunto a lo castiello ye en un documento de prencipios d'o sieglo XII, fácil que de l'anyo 1124, que fabla de que o rei David I d'Escocia cedió unas tierras a la ilesia de Holyrood d'Edimburgo. Esto fa pensar que a ciudat comenzó a estar important entre l'anyo 1018 (cuan o rei Malcolm II d'Escocia aseguró o territorio de Lothians contra os ataques de Northumbria) y l'anyo 1124.

O beneficiario d'esta cesión estió la Ecclisie Sancte Crucis Edwinesburgensi (a ilesia d'a Santa Cruz d'Edimburgo, en latín, y esto fa pensar que os que escribioron este documento pensaban que Edwin yera l'orichen etimolochico d'o nombre d'a ciudat, por a cual cosa lo heban latinizato. Una altra hipotesi ye que o nombre habría estato modificato en os 600 anyos anteriors ta integrar-ne una w. Sindembargo, en 1170 lo rei Guillén I d'Escocia fa servir o nombre Edenesburch en un documento de confirmación d'a cesión de tierras que fació David I.

Documentos d'o sieglo XIV fablan ya d'o nombre actual d'a ciudat. As variants ortograficas Edynburgh u Edynburghe son meras variants d'o nombre actual.

A ciudat recibe o nombre afectuoso d' Auld reekie (a ciudat con fumo en Idioma anglico escocés, a causa d'as nubes negras escapatas d'as chamineras, que formaban una nube negra environando Edimburgo.^[1]

Ye tamién conoixita como l'Atenas do Norte, por cuantos motivos: topograficos (a ciudat viella d'Edimburgo en o suyo pueyo ye comparable con l'Acropoli d'Atenas) u cheograficos (Edimburgo, como Atenas, ye environata de tierras agicolas a man d'un puerto, y esta situación no ye habitual en o norte d'Europa); en o sieglo XVIII, o periodo d'a Ilustración en Escocia (Ilustración escocesa) s'estendilló esta denominación, a impulso de personaches filosoficos como David Hume u Adam Smith. Tamién por motivos arquitectonicos: En Edimburgo i ye important a presencia de l'Arquitectura neoclasica inspirata en l'Arquitectura griega.

Edimburgo ye tamién conoixita como Dunedin, variación d'o suyo nombre celta gaelico de Dùn Eideann. A ciudat de Dunedin, en Nueva Zelanda estió inicialment dita Nueva Edimburgo y hue ye conoixita como a Edimburgo d'o sud.

Os poetas Robert Burns u Robert Fergusson clamaron la ciudat Edina en os suyos poemas. O escritor Ben Jonson fabla d'ella como l'atro uello de Gran Bretanya (Britain’s other eye), y sir Walter Scott se i refiere como a Emperadriz d'o Norte.

A topografía d'Edimburgo ye conformata de forma que os suyos abondants pueyos permiten amplas anvistas panoramicas sobre a ciudat. A o sudeste d'o centro urbano, ye Arthur's seat (a cadiera d'Artús, tamién clamato a cadiera de l'arquero). Arthur's seat ye un cinglo extraplomato sobre o palacio de Holyrood y sobre l'antigo casco urbán (Old Town). Iste pueyo, un crag en anglico escocés (u scots), ye un conchunto de chamineras volcanicas d'o prencipal volcán sobre o cual fue construita Edimburgo. O volcán se fundió sobre sí mesmo, basculando lateralment, con a cual cosa i quedoron istos pueyos, os mas altos d'a suya redolada. Arthur's seat ye actualment incluyiu en o parque de Holyrood, una antiga propiedat reyal que feba parte d'o palacio de Holyrood, y ye igualment un apreciato lugar d'esparcimiento d'os habitants d'a ciudat. O lugar fa parte d'os lugars d'intrés cientifico en materia de Cheolochía d'o Reino Uniu (Site of special scientific interest, u SSSI en anglés).

A o norueste, dencima d'o centro d'a ciudat, bi ha Calton Hill. En a suya tuca bi ha construitos bellos edificios, encluyindo-ie dos observatorios, una torre en memoria de l'almirant Horatio Nelson, a Royal High School (a on bi yera o Parlamento d'Escocia), y o National Monument, basato en o Partenón d'Atenas, pero que no ye rematato. O nombre d'Atenas d'o Norte ta Edimburgo provién en parte d'a existencia d'iste molimento. En Calton Hill se celebran tamién as festividaz de Beltaine cada 1 de mayo.

Blackford Hill ye o tercer pueyo d'a ciudat, y ye amás o pueyo d'Edimburgo situato mas a o sud.

O centro historico d'a ciudat d'Edimburgo ye dividito en dos partes por os Chardins de Princes Street. A o sud d'os chardins bi ha a ciudat antiga (o barrio d'Old Town), dominato por o castiello, dencima d'a tuca d'un antigo crag volcanico. L'eixe mayor d'a ciudat antiga, a Royal Mile, ye en l'arista d'o crag y desciende ta o Palacio de Holyrood a l'este. A o norte d'os chardins, bi ha a ciudat nueva (o barrio de New Town). Istos chardins se troban en l'antigo lugar a on bi yeran unas zonas paulencas y o río Nor'Loch, emplegato antigament ta foso d'o castiello.

A l'ueste d'o castiello bi ha o barrio d'as finanzas, a on bi ha muitos bancos y companyías de seguros. Tamién bi ha un edificio circular construito en granito, a on bi ha o Centro Internacional de Conferencias.

En l'anyo 2003 Edimburgo organizó o Campionato Europeu de Campo a Traviesa en a suya decena edición.

• Ilesia de Sant Cuthberto d'Edimburgo, una ilesia d'a Ilesia d'Escocia (d'antes mas estió una ilesia d'a Ilesia Catolica) adedicada a sant Cuthberto con oríchens en o sieglo VII pero que l'edificio actual ye en estilos renaixentista y barroco. Ye actualment una ilesia parroquial d'a Ilesia d'Escocia.

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Edimburgo.