Uella marta

Marta (d'o chermanico < *marthor)^[1] ye o nombre que se da en bels puestos d'os Pireneus a las uellas negras.

Tradicionalment, os pastors d'as zonas pirenencas d'o País Basco, Aragón y Catalunya deciban martas a las uellas d'os suyos rabanyos que naixeban con a suya piel totalment negra. Se creyeba que istos animals teneban un gran poder machico y yeran mas caros de vender en as ferias.

Se pensaba que teneban o poder de protecher a tot o rabanyo d'os rayos y as malautías ^[2], por ixo istas uellas no heban d'estar marcadas ni tampoco no les ne podeba escodar. D'atra man, cualsiquier danyo a o suyo pelache reduciría as suyas propiedaz machicas.

En l'Alto Aragón se teneba a creyencia de que as uellas negras yeran bruixas repentidas y reencarnadas en istos animals pa estar honestos y buenos.

Manimenos, en atras partis d'o País Basco y os Pirineus, por influyencia d'a Ilesia Catolica y a maldición d'a color negra (y luent de l'antiga creyencia local), as uellas negras han estau consideradas desenfortunadas. En ixe caso, istos animals pierden a suya valor y son deseparaus d'a resta d'o rabanyo pa no causar desgracia. Como en muitos atros casos, isto se puet tractar d'un intento d'o cristianismo pa mirar d'eliminar as antigas creyencias paganas.^[3].

En as vals pirenencas d'Arièja, i hai una leyenda que recenta que una princesa d'Aragón nomás quereba minchar que miollo de uella negra. Ista princesa mandó matar a todas as martas d'ixos monts pa minchar-se-las. Dezaga d'iste mito puet estar o sacrificio ritual d'istos animals, que bella vegada fuoron ofreixius a os dioses y diosas.^[3].

Os eixemplars de uellas melanicas (negras) se conoixen como martas^[4] u maritas^[4] en Sobrarbe, como pardas en Echo,^[4] y como morinas en Cinco Villas.^[1][4]

• (es) Pequeño diccionario de mitología vasca y pirenaica. Olivier de Marliave. Editorial Alejandria, Barcelona 1995.

• Ahari