Pieder Moron

De Pieder Moron (* öpe 1660 z Bonaduz; † 1739) isch eine vo de erschte Buechdrucker vom Bündnerland gsi.

De Moron het bim Buechdrucker Gion Gieri Barbisch us em Vorarlbärg, wo vo 1672 a z Kuur und vo 1675 a z Riichenau syni Druckwärchstatt gha het und ungfäär ane 1680 uf Bonaduz cho isch, s Handwärch vom Buechdruck gleert. Bis is Joor 1687, wo dr Barbisch gstorben isch, het de Pieder Moron mid im zäme rätoromanischi Büecher im Bündner Oberland trukt, und den het der Barbisch iim syni Druckerpress überloo.

So het der Pieder Moron i sym Dorf Bonaduz e Druckerei ygrichtet und vier Joorzäänt lang Büecher und anderi Drukwärch gmacht. Noch iim isch das Atelier vom Matthias Moron, wo worschinlech sy Soon gsi isch, vo 1740 bis 1756 wyter gfüert worde, und denn vom Matthias sym Soon Anton Moron bis ane 1773.^[1]

D Drukerei Moron het psunders für di rätoromanischi Buechkunscht gschaffet, d Houptsach dervo sind religiösi Schrifte gsi. Us däre Wärchstatt sind es baar vo de bedütendschte Tegschtdokumänt vo der eltere Literatur vom Surselvische cho.

Ane 1695 isch em Moron sys Buech mit romanische Chilegsäng usecho: Devociusas canzuns, psalmi et hymnis per las vespras, con in cuort compendi dellas reglas per la compagnia della doctrina cristiana, e Liedersammlig, wo vom Kapuzinerpater Zacharias da Salò (1619–1705)^[2] z Cumbel zämegstellt worden isch. I de nögschde Joor het er Wärch vom Benediktinerpater Carli Decurtins (1650–1712) trukt, s wichtigschte isch d Zwöituusgob vom Liederbuech, wo i der rätoromanische Kulturgschicht en grossi Rolle spilt:

Consolatiun della olma devotiusa, quei ei canzuns spirituales de cantar enten baselgia sur tut onn sin las fiastas de Nies Segner, de Nossa Donna à dils soings.

(Uf Dütsch: Trost für di andächtigi Seel, das heisst, geischtlechi Lieder zum i der Chilche singe, s ganze Joor dure a de Fyrtig vo üsem Herr, vo der Muettergottes und vo de Hailige.)

Das Buech, wo z Disentis ane 1690 usecho gsi isch, het der Pieder Moron z Bonaduz ane 1702 wider trukt, und es het im Bünderland und drüber use so en grosse Erfolg gha, ass der Moron ane 1731 en dritti Usgob dervo het chönne mache; di Lieder sind i allne Dörfer vo der Surselva gsunge worde, und bis hüt isch das Wärch immer wider nöji trukt worde, ane 1945 i der elfte Uusgob vo der Schwiizerische Gsellschaft für Volchskund.^[3]

1704 het d Drukerei es Mässbuech, wo dr Carli Decurtins us em Latynische is Romanische übertreit het, verfilfältiget: Cudesch della soingia messa con ina bialla è nizeivla forma per bein se recommendar a Diu. I dere früene Zyt het s Chloschter Disentis i synere eigete chlyne Trukerei nonig alli Büecher sälber gmacht,^[4] und so sind vo deet immer wider Drukuuftreeg uf Bonaduz cho, so wie für s Buech Cuort entruidament della obligatiun, è dils perduns, che tuts confrars, è consorurs scritti enten la Soingia Compagnia de Carmelo, mess giu enten ramonsch de d'in Pader Benedictiner della Claustra de Mustér ane 1707. De Moron und d Chloschtertrukerei vo Disentis hend sech mit yrne Schrifte guet ergänzt und bi der grosse Nochfroog für romanischi Büecher gnueg z tue gha. Und au der Hof z Kuur het z Bonaduz Büecher bstellt, so wie s Mässbuech fürs Bischtum Chur ane 1709.

1707 het der Moron z Banaduz en Beschrybig vom Fideriser Bad uf Tütsch chöne truke: Kurtz und grundliche Beschreibung dess weitberüehmten hailsammen Saurbronnen und Bads zu Fideris in dem Thal Prettigöw, […] durch Johann Bawier der Artzney Doctor. Und chly spöter sind die politische Behörde vom Graue Bund und vom Oberhalbstein i d Drukerei vom Moron cho zum Dokumänt und Rächtsbüecher lo truke, zum Bischpiil:

• Statuta und Articul dess Löblichen Obern Grawen Pundts […]. Banadutz. P. Moron 1713.
• Copia von dem wahren Original dess Statuts und Satzungen der lobl. Landtschafft und Hoch-Gricht Oberhalbstein. Banadutz. P. Moron 1716.
• Statuta und Articul dess löblichen Obern Grawen Pundts etc. erleutheret, und von denen ehrs. Gemeinden ratificirt, auch auss Befelch der versampten Herrn Landt-Richter, und Raths-Botten dess lobl. Pundts in dise Ordnung gebracht im Jahr 1713, und anno 1717 verbesseret, auss Befelch dess lobl. Pundts. Gedruckt zu Banadutz durch Peter Moron anno 1717.

• Hermann Strehler, Remo Bornatico: Die Buchdruckerkunst in den Drei Bünden. Chur 1971.

1. ↑ David Paisey: Deutsche Buchdrucker, Buchhändler und Verleger. 1701–1750. Wiesbaden 1988, Syte 179.
2. ↑ Zacharias de Salò, uf annalas.ch
3. ↑ Consolaziun della olma devoziusa, im Lexicon istoric retic.
4. ↑ Guglielm Gadola: Die Buchdruckerei des Klosters Disentis (1685–1799). In: Bündnerisches Monatsblatt, 1934, Syte 206–219.