Piemont

Piemont

Basisdate
Hauptstadt:	Turin
Provinze:	8
Flechi:	25.399,83 km²
Iiwohner:	4.436.798 (31. Dezember 2013)
Bevölkerigsdichti:	175 Iiwohner/km²
Website:	www.regione.piemonte.it
ISO 3166-2:	IT-21
Presidänt:	Sergio Chiamparino
Charte

S Piemont (ital: Piemonte „am Fuess vo de Bärg“) isch noch Sizilie die italiänisch Region, wo flechemässig am gröschte isch.

Geografii

S Piemont het e Flechi vo 25.399 Quadratkilometer und öbbe 4,33 Millione Iiwohner. S Aostadal im Nordweste vo dr Region zehlt historisch und naturgeografisch zum Piemont, isch aber as autonomi Region mit Sonderstatut e Verwaltigseiheit für sich. Im Aostadal läbe öbbe 120.000 Lüt uf ere Flechi vo 3.263 Quadratkilometer.

Im Norde gränzt s Piemont an d Schwiiz (Kantön Wallis und Tessin), im Weste an Frankriich (Regione Auvergne-Rhône-Alpes und Provence-Alpes-Côte d’Azur), italiänischi Innegränze het s im Süde mit dr Region Ligurie, im Südoste mit dr Emilia-Romagna, im Oste mit dr Region Lombardei und im Nordweste em Aostadal.

Naturgeografisch isch d Region in drei Deil deilt: D Alperegion lit an dr West- und Nordgränze vom Piemont am Rand vo den Alpe. Do si die okzitanische Däler (Valle Stura, Valle Maira, Valle Varaita, Valle del Po, Valle del Chisone, Val Pellice, Valle di Susa, Valle d’Aosta) und d Gegend rund um s Westufer vom Langesee. Dr höchst Bärg im Piemont isch dr Mont Blanc, wo im hinterste Aostadal lit. Dr höchst Bärg in dr politische Region Piemont isch dr Monte Rosa, denn dr Gran Paradiso mit 4.061 Meter und dr Monviso mit 3.841 Meter.

Die wichdigere Flüss im Piemont sind der Po, d Maira, der Pellice, d Dora Riparia, d Dora Baltea im Aostadal, d Tseschra, d Gogna, d Riiss mit em Näbefluss Visp und der Tessin.

S Hügelland im Südoste vo dr Region (Monferrato, Langhe, Roero) wird in erster Linie landwirtschaftlig und touristisch gnützt; do wachst dr berüehmt Wii (Barolo, Barbera, Barbaresco) vom Piemont.

s Arnas-Dal bi Usseglio
Turin

Politischi Gliderig

As Verwaltigseiheit deilt sich s Piemont in 8 Provinze:

Turin
Alessandria
Asti
Cuneo
Novara
Biella
Verbano-Cusio-Ossola
Vercelli

Stedt

In dr Po-Ebeni lige die grosse Stedt vom Piemont; do läbe au die meiste Lüt.

D Hauptstadt und gliichziitig die gröscht und bedütendsti Stadt vom Piemont isch Turin. Novara, Alessandria, Asti, Biella, Vercelli, Susa, Ivrea, Verbania und Cuneo si wiiteri Zentre.

Sprooche im Piemont

Di altiiheimisch Sprooch im Piemont isch hauptsächli s Piemontesisch. Im Nordoschte wird Lombardisch, i de nordweschtligen Alpedäler Frankoprovenzalisch, i de südweschtligen Alpedäler Okzitanisch, im Süde zum Dail Ligurisch un im Südoschte zum Dail Emilianisch gredt.

I de südligen Alpedäler liigen aber au di ditschsprochige Walsergmeine Im Land (ital. Alagna Valesia), Makana (ital. Macugnaga), Pumat (ital. Formazza) un Remallju (ital. Rimella). Uusgstorbe sin mittlerwiili d Walserdialekt in dr Gmeine Urnafasch (ital. Ornavasso) un Rifu (ital. Riva Valdobbia). Nimmi bewohnt sin d Walserderfer Aager (ital. Agaro), Arimmu (ital. Rima), Opsu (ital. Ausone) un Salei (ital. Salecchio).

Hüt setzt si überall s Italiänisch mee un mee dure.

Gschicht

Vor em Jaar null händ im Gibiet vom hüttige Piemont Ligurer, dänn Etrusker und drufabe Kelte gläbt. Die sind i de römischen Antike romanisiert worde.

983 hät de Graf Hugo vo Montboissier am Uusgang vom Susatal s Chlooschter «Häiligtum vom Sankt Michael» ggründet, wo hüt s Simbol vom Piemont isch.

Im 11. Jarhundert händ d Grafe vo Savoye dur d Hürat vom Graf Odo mit der Adelaida vo Susa s hüttig Piemont überchoo. Wo im Fride vo Utrecht 1713 Spanie hät müese Sizilie a Savoye abträtte, händ di savoyische Herzög (was s underzwüschet gsy sind) de sizilianisch Königstitel aagnaa. König sind s au plibe, wo s 1720 Sizilie mit Sardinie abtuuschet händ – si händ sich iez äifach König vo Sardinie gsäit.

Nach de napoleonische Chriegszyte isch d Herrschaft vom Hus Savoye über Savoye, s Piemont, Sardinie und Nizza am Wiener Kongräss 1815 wider härgstellt worde; dezue ane händ s na di voranig Republik Genua überchoo. Im Risorgimento, de politische Veräinigung vo Italie, hät Sardinie-Piemont dänn e zäntrali Role gspilt: Zwüsched 1859 und 1870 hät das Land under em König Viktor Emanuel II. und em Minischterpresidänt Camillo Benso von Cavour und mit em Abetüürler Giuseppe Garibaldi de ganz italienisch Stifel plus Sizilien und Sardinien eroberet. De Viktor Emanuel, König vo Sardinie-Piemont, isch 1861 nach der Eroberig vo fascht ganz Italie (Rom isch erscht 1870 dezue choo, Triest erscht 1918) zum König von Italie uusgrüeft worde – s Piemont hät dademit ufghört, as äigene Staat z äxischtiere. A d Franzose verlore hät er aber glychzytig Nizza und Savoye – s isch s Gägegschänk gsy defür, das en Frankrych im Kampf gägen Öschterrych understützt hät.

Erscht i de 1970er Jaar isch s Piemont as en italienischi Region wider ggründet worde. Genua isch aber as äigeni Region Ligurie wider abgspalte worde, und scho vorane hät mer au s Aostatal as en autonomi Region ygrichtet.

Weblink

Commons: Piemont – Sammlig vo Multimediadateie

www.regione.piemonte.it – d Website vo de Regionalregierig