Phonologi vo dr änglische Sprooch

D Phonologi vo der änglische Sprooch isch s Luutinventar vum Änglische, un wie die Luut sich zu Wörter un Sätz zämmesetze. De Artikel beschrybt d Grundzüüg vo de wichtigschte Standarddialäkt vum Änglische.

S Änglische het 24 bis 25 Konsonante. Zwüsche de änglische Dialäkt gits relativ wenig Unterschid bi de Konsonante.

1. Numme no in mangi Dialäkt, vorallem em schottische, neuseeländische un Deil vum amerikanische Änglisch.
2. D gnaui Ussprooch vum /r/ cha [ɹ], [ɻ] oder [ɾ] sy.

D'wichtigschte Konsonante-Allophon (e Ussprochvariante vumene Luut) im Änglische sin:

• Aschpiration: Am Silbeaafang werre d'stimmlose Verschlussluut (/p/, /t/ un /k/) behuucht ussgsproche, usser noocheme /s/. So isch s'/p/ in pot ([pʰɒt]; „Topf“) nüt mit däm in spot ([spɒt]; „Flecke“) identisch; s'erschti isch wie im Alemannisch „bhalte“ un s'zweiti wie des in „öppis“. Am End vumene Wort sin /p t k/ au mangmol behuucht.
• Nooch de behuuchte Konsonante sin Approximante (/l ɹ w j/) stimmlos, z. B. in "play", wo s /l/ stimmlos isch.
• Helles un dunkles l: Am Silbeaafang wird s'l „hell“ ([l]) ussgsproche, i dr Silbekoda aber „dunkel“ (velarisiert, [ɫ]), z. B. long ([lɔŋ]; „lang“), aber tall ([tʰɔɫ]; „gross“).
• Dentale Assimilation: Alveolare Konsonante (n, t, d, s un z) werre dentalisiert (zwüsche de Zähn) usgsproche, wenn nooch ihne en dentaler Luut chunt, z. B. tenth ([tʰɛn̪θ]; „zehnte“).
• Rundig: vor grundeti Vokäl werre Konsonante mit grundeti Lippe ussgsproche; z. B. two ([tʷuw]; „zwei“). D'postalveolare Konsonante un s'r werre ällewell grundet ussgsproche, z. B. right ([ɹʷajt); „rächts, richtig“) oder shine ([ʃʷajn]; „schiine“).
• Palatalisierig: Voreme Vordervokal werre d'velare Plosive (IPA: /k/ un /g/) wyter vorne im Mund usgsproche wie sunscht: key ([k̟ʰij]; „Schlüssel“), aber cold ([kʰowɫd]; „chalt“)
• “yod coalescence“: D'Konsonantekombinatione /tj/, /dj/, /sj/ un /zj/ falle i de allermeischte Dialäkt als [tʃ], dʒ], [ʃ] un [ʒ] zämme. So wird z. B. “Did you?“ meischtens nüt als [dɪdjuw] sundern als [dɪdʒuw] usgsproche. En hüüfiger Fähler vo Fremdsprochler isch, dass d'“yod coalescence“ nüt usgfüert wird, was sich oft künschlich un gstellzt aahört.
• “Tapping/flapping“: Im nordamerikanische un australische Änglisch werre /t/ un /d/ am Aafang vunere unbetonte Silbe, voreme Vokal zumene "tap": [ɾ]. D Kombination /nt/ wird i dr glychi Umgebig zumene nasalierte tap, z. B. "winter": [wɪɾ̃ɚ]. Dodurch höre sich Wörter wie "rider" un "writer" oder "winter" un "winner" fascht glych aa. Die Ussproch isch eis vo de hörbarschte Merchmool vum nordamerikanische Änglisch: [lɛɾɚ] (letter), [bʌɾɚ] (butter) oder [lejɾɚ] (later; unte als Audiodatei).

• Glottisschlag: Im britische Änglisch wird /t/ un zum Deil au /p/ un /k/ zwüsche Vokäl un am Wortende vumene Glottisschlag ([ʔ]) begleitet oder sogar ganz ersetzt, z. B. [sɪʔti] (city).

S'Änglische isch für syn relativ grosses Vokälinventar bekannt, d'Aazahl vo de Vokäl cha vo 9 Monophthong un 5 Diphthong (Kanadischs Änglisch) bis züe 12 Monophthong un 8 Diphthong (Received Pronounciation vum britische Änglisch) variiere. Zum Verglych het s'Alemannische zwüsche 24 Monophthong un 10 Diphthong (z. B. Züridütsch) un 12 Monophthong un 7 Diphthong (z. B. Baseldytsch un andri Dialäkt wo entrundet sin).

Es folgt s'Vokälinventar vo de drei wichtigschte Dialäkt vum Änglische (Received Pronounciation – Britischs Änglisch, General American – Amerikanischs Änglisch un Australischs Änglisch). Es unterscheidet sich lycht dodurch, dass verschidni Vokäl nüt überall erhalte sin un dass d'gnaui Ussproch oft lycht andersch isch.

Received Pronounciation isch d'Standard Ussproch vo Grossbritannie un wird oft au als BCC English bezeichnet, es ähnelt am meischte dr Ussproch vum Süde vo England. Mit General American isch d'Ussproch vum Änglische gmeint wo im Weschte un im Zentrum vo de USA gsproche wird un oft als "US-Änglisch" schlechthi aagsehe wird. D'Dialäkt vum Oschte un Süde vo de USA unterscheide sich wiiderrum starch vum General American.

RP het 12 Vokäl un 8 Diphthong (zwei Vokäl in einere Silbe); im General American fähle zwei vo denne Vokäl, bi viilne Sprächer fähle au drei; usserdäm het GA numme 5 Diphthong.

1. Bi viilene Sprächer vo GA mit /ɑ/ verschmolze).

• /i/: beat, see
• /u/: boot, view
• /ɪ/: bit, ring
• /ʊ/: put, good
• /ɜ/: purr, heard; im General American isch de Vokal e Schwa.
• /ɛ/: bet, bread
• /ə/: paper, open
• /ɔ/: jaw, caught; bi viilene Sprächer vum General American isch de Vokal mit /ɑ/ zämmegfalle.
• /æ/: bat, land
• /ʌ/: but, love
• /ɒ/: pot, box; im General American mit /ɑ/ zämmegfalle.
• /ɑ/: palm, father; im General American zum Deil au /æ/.

Diphthong

D'Diphthong vum RP falle in drei Gruppe:

• Diphthong wo miteme gschlossene Vokäl aafange un miteme offene Vokäl ufhöre:
  • /aɪ̯/ write, my
  • /aʊ̯/ cow, house
  • /ɔɪ̯/ boy, noise
• Diphthong wo miteme mittlere Vokäl aafange un emene offene Vokäl ufhöre:
  • /eɪ̯/ pay, made
  • /oʊ̯/ boat, low
• Dipthong wo vumene Vokäl zumene Schwa übergönn; die Diphthong sin historisch durch de Verluscht vum r entstande (nüt im General American).
  • /ɪə̯/ beer, here
  • /ɛə̯/ bare, hair
  • /ʊə̯/ cure, mural; de Diphthong isch hüt sälte.

S'australischi Änglisch unterscheidet sich bi de Vokäl starch vum reschtliche Änglisch. Zwar sin d'Aazahl vo de Vokäl un d'Wörter wo si vorchömme meischtens glych, aber d'gnaui Ussproch isch zum Deil radikal verschide:

Vergliche mitem reschtliche Änglisch zeige sich mehreri Unterschiid:

• Dr Vokal /u/ (z. B. food) wird zentraler usgsproche als /ʉ/ (hört sich meh wie en alemannischs "ü" aa).
• Alli Vokäl wo nüt scho gschlosse sin, werre gschlossener (wyter obe im Mund) usgsproche wie sunscht. Dr Vokal /ɑ/ (z. B. "palm") wird ganz vorne ussgsproche (IPA: /a/), /æ/ (z. B. "pat") wird züe /ɛ/ un ɛ (z. B. "pet") züe /e/. Bi de Hintervokäl wird /ɒ/ (z. B. "cloth") als [ɔ] usgsproche, un /ɔ/ (z. B. "thought") wird züe /o/.

Diphthong

• Dr Dipthong /ej/ (z. B. "late"), wird offener (wyter unte im Mund) usgsproche un als [ʌɪ̯] oder [æɪ̯] transkribiert.
• Dr Diphthong /aɪ̯/ (z. B. "bite") wird wyter hinte usgsproche: [ɑe̯].
• Dr Diphthong /aʊ̯/ (z. B. "house") wird gschlossener usgsproche: [æʊ̯].
• Dr Dipthong vo "goat" (IPA: /oʊ̯/) wird zur bessre Unterscheidig vo /o/ ("thought") zentraler usgsproche: [əʉ̯].
• D'Diphthong wo durch de Abfall vum -r entstande sin, sin glych wie bi dr Received Pronounciation, mit einer Usnahm: /ɛə̯/ (z. B. "hair") isch en Monophthong: [e].

Im Änglische hen d'Vokäl verschidni Allophon (d'Vokäl verändre sich je nooch Umgebig). D'Allophoni isch zwar hörbar, wird aber nüt bwusst wahrgnumme.

Lengi

• D'Vokäl /i/, /u/, /ɜ/, /ɔ/ un /ɑ/ sin inere gschlosseni Silbe voreme stimmlose Konsonant e weng lenger wie d'reschtliche Vokäl ([iˑ], [uˑ], [ɜˑ], [ɔˑ] un [ɑˑ]). Voreme stimmhafte Konsonant oder inere offeni Silbe (also überall sunscht) sin si no emol lenger: [iː], [uː], [ɜː], [ɔː] un [ɑː].
• Voreme stimmhafte Konsonant sin au d'reschtliche Vokäl (bis uf de Schwa) lenger wie sunscht: [ɪˑ], [ʊˑ], [ɛˑ], [æˑ], [ʌˑ] un [ɒˑ].
  • Byspiil: bit un bid:

• D'Diphthong sin voreme stimmhafte Konsonant oder inere offeni Silbe au lenger: [aˑɪ̯], [aˑʊ̯], [ɔˑɪ̯], [eˑɪ̯] un [oˑʊ̯].
  • Byspiil: write un ride

Nasalität

Vor, nooch oder zwüscheme nasale Konsonant (/m/, /n/ un /ŋ/) sin d'Vokäl nasalisiert, allerdings weniger starch wie z. B. d'Nasalvokäl im Französische oder Schwebische.

• Bi moon (Mo) z. B. isch dr Vokal starch nasaliert: [mũːn].

• Bi z. B. long (lang) isch dr Vokal e weng weniger nasaliert: [lɔ̃ːŋ].

D Silbebetonig isch im Änglische phonemisch, wie zum Byspil au im Russische, aber im Gägesatz zum Französische oder Alemannische wo d Betonig in dr Regel ällewell uf dr letschte bzw. dr erschte Silbe lait. So isch bi desert (Wüeschti) d Betonig uf dr erschte Silbe (/ˈdɛzəɹt/), bi dessert (Nachtisch) hygäge uf dr zweite (/dɛˈzəɹt/).

Bsunders oft were Subschtantiv un Verbe durch d Betonig unterschide. Bi Subschtantiv isch d Betonig meischt uf dr erschte Silbe, bi de Verbe uf dr zweite. Byspil defür sin insult (erschti Silbe: Beleidigig, zweiti Silbe: beleidige), record (Ufnaam bzw. ufnääme), oder protest (Protescht bzw. proteschtiere). Die Unterscheidig het sich allerdings nonit bi allene Verb-Subschtantiv Paare duregsetzt, uugfäär tuusig wie report un support hen ällewell d Betonig uf dr zweite Silbe.

Usserdäm isch d Betonig im Änglische beweglich, des heist au in Wörter wo morphologisch verwandt sin verändret sich d Betonig. So wird photograph uf dr erschte (/ˈfoʊ̯təgɹæf/), photography uf dr zweite (/foʊ̯ˈtɑgɹəfi/) un photographic uf dr vorletsche Silbe (/foʊ̯təˈgɹæfɪk/) betont.

Im obige Byspil zeigt sich au, dass je nooch däm ob e Silbe betont isch sich meischt au de Vokal verändret. Silbe wo weder Haupt- noch Näbebetonig hen, hen in dr Regel en Schwa oder sunscht en uubetonte Vokal. Wege dem wird mängmool drüber diskutiert ob d Betonig oder d Vokalqualität im Änglisch s wichtigeri Merchmool isch.

Bi e paar Wörter spiilt d Betonig bi dr Unterscheidig zwüsche starchi un schwachi Forme e Roll. D starche Forme were bruucht wenn s Wort im Satz vüreghobe were söll. Im Satz „I bought the book“ zum Byspil macht es en Unterschid ob mer „the“ uubetont als [ðə] oder betont als [ði] usspricht. Im erschte Fall meint mer eifach dass mer „s Buech“ het gchauft, im zweite hygäge dass mer en ganz e bstimmts Buech, wo vilycht einzigartig isch, het gchauft.

Andri Wörter wo starchi un schwachi Forme hen sin z. B. and, them, as, a, of, I oder him. D schwache Forme sin debi im Änglische kei umgangssproochlichi Forme, si were au in formelli Situatione bruucht. D Sprooch vo öberem wo numme d starche Forme bruucht (zum Byspil en Fremdspröchler wo meint dass d uubetonte Forme falsch syge) wird deswege oft als gstelzt un uunatürlich wahrgnoo, oder im Extremfall missverstande.

Mängisch gits Unterschid zwüschem amerikanische un britische Änglisch bi dr Betonig. So wird z. B. garage im amerikanische Änglisch uf dr letschte, un im britische Änglisch uf dr erschte Silbe betont. Bi controversy het s amerikanische Änglisch d Hauptbetonig uf dr erschte, s britische hygäge uf dr zweite Silbe.

• Browman, Catherine P.; Goldstein, Louis (1990): "Tiers in articulatory phonology, with some implications for casual speech". In: Kingston, John C.; Beckman, Mary E., Papers in laboratory phonology I: Between the grammar and physics of speech, New York: Cambridge University Press, pp. 341–376
• Chomsky, Noam; Halle, Morris (1968): The sound pattern of English. New York: Harper & Row
• Clements, G.N.; Keyser, S. (1983): CV phonology: A generative theory of the syllable. Cambridge, MA: MIT press
• Crystal, David (1969): Prosodic systems and intonation in English. Cambridge: Cambridge University Press
• Fudge, Erik C. (1984): English word-stress. London: Allen and Unwin
• Gimson, A. C. (1962): An introduction to the pronunciation of English. London: Edward Arnold
• Halliday, M. A. K. (1970): A course in spoken English: Intonation. London: Oxford University Press
• Kingdon, Roger (1958): The groundwork of English intonation. London: Longman
• Ladefoged, Peter (2001): A Course in Phonetics (4th edition ed.) . Fort Worth: Harcourt College Publishers, ISBN 0-15-507319-2
• Nolan, Francis (1992): "The descriptive role of segments: Evidence from assimilation." . In: Docherty, Gerard J.; Ladd, D. Robert, Papers in laboratory phonology II: Gesture, segment, prosody, New York: Cambridge University Press, pp. 261–280
• O'Connor, J. D.; Arnold, Gordon Frederick (1961): Intonation of colloquial English. London: Longman
• Pike, Kenneth Lee (1945): The intonation of American English. Ann Arbor: University of Michigan Press
• Read, Charles (1986): Children's Creative Spelling. Routledge, ISBN 0710098022
• Roach, Peter (2000): English Phonetics and Phonology: a Practical Course. Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521786134
• Roach, Peter (2004): "British English: Received Pronunciation". Journal of the International Phonetic Association 34 (2): 239–245, doi:10.1017/S0025100304001768
• Roca, Iggy; Johnson, Wyn (1999): A Course in Phonology. Blackwell Publishing
• Trager, George L.; Smith, Henry Lee (1951): An outline of English structure. Norman, OK: Battenburg Press
• Wells, John C. (1990): "Syllabification and allophony", written at London. In: Ramsaran, Susan, Studies in the Pronunciation of English: A Commemorative Volume in Honour of A. C. Gimson, Routledge, 76–86, <http://www.phon.ucl.ac.uk/home/wells/syllabif.htm>
• Zsiga, Elizabeth (2003): "Articulatory Timing in a Second Language: Evidence from Russian and English". Studies in Second Language Acquisition 25: 399–432