Jane Goodall

D Jane Goodall [ˈgʊdˌɔːl] (* 3. April 1934 z London) isch e britischi Verhaltesforscheri. Mer chännt si fir ihri Forschige zum Verhalte vu Schimpanse im Gombe-Stream-Nationalpark z Tansania, wu si anne 1960 aagfange het. Go fir dr Erhalt vu dr Habitat vu dr Primate un dodermit fir dr Schutz vu ihre Arte z wärbe, het si s Jane-Goodall-Inschtitut grindet, wu versuecht dur effetligi Bildig un rächtlichi Verdrättig s Verständnis fir d Primate greßer z mache, d Zämenarbet mit lokale Gmaine will sterke un jungi Lyt fir die Ufgob gwinnt un uusbildet.

D Goodall isch näb dr Dian Fossey (Gorilla) un dr Birutė Galdikas (Orang-Utan) aini vu dr drei Fraue, wu aagregt dur dr Paläoanthropolog Louis Leakey aafangs 1960er-Johr Langzytuntersuechige iber Mänscheaffe aagfange hän. Dr Leakey un di drei Forscherne hän vermuetet, ass mer vum Bschaue vum Verhalte Ruckschliss uf d Evolution vum Verhalte im Verlauf vu dr Stammesgschicht vum Mänsch cha zie.

D Goodall sich as Valerie Jane Morris-Goodall uf d Wält chuu. Ihre Vater Mortimer Morris-Goodall isch Automobilrännfahrer un Motorsportfunktioneer gsii, ihri Mueter Margaret Myfanwe Joseph het unter em Name Vanne Morris-Goodall Gschichte gschribe.

No dr Schuel isch d Goodall zeerscht uf e Schuel fir Sekreteerne gange. Anne 1957 het si aber ihre lange ghegte Draum wirkli gmacht un isch uf Afrika gange. En ehmolige Schuelkamrad het si uf Kenia yyglade. Si het im Kenya National Museum e Stell kriegt un isch eso in Kontakt zum Diräkter vum Museum, em Louis Leakey, chuu. Anne 1962 isch dr niderländisch Baron Hugo van Lawick vu dr National Geographic Society fir enn Filmbydrag uf Kenia gschickt wore. Am 28. Merz 1964 hän dr van Lawick un d Goodall ghyrote. Si het dr Doppelname Jane Van Lawick-Goodall aagnuu. Im Johr 1967 het si ihre Suhn Hugo Eric Louis uf d Wält brocht.

Drotz ass d Goodall vorhär nit studiert ghaa het un wäge däm dr Bachelor-Grad nit ghaa het, wu s zmindescht bruucht ghaa het, het si si scho ab 1962 an dr University of Cambridge zur Promotion in Ethology derfe yyschrybe, wel mer ihri bsundere un wichtige Verhaltesbeobachtig anerkännt het. Si het d Promotion anne 1965 mit Erfolg abgschlosse.^[1] Anne 1965 isch si in Miss Goodall and the Wild Chimpanzees (em eerschte vu National Geographic je produzierte Film), wu ihre Mann Hugo van Lawick mit ere drillt het, zum erschte Mol im Färnseh ufdrätte. S alt Filmmaterial isch anne 2017 wider brucht wore go drus e Film mache. Dr Dokumentationsfilm Jane vum Reschisseer Brett Morgan un mit dr Musik vum Philip Glass isch 2018 in d Kinos chuu.

Vyl, was mer iber Schimpanse waißt, goht zrug uf d Arbete vu dr Jane Goodall. Si het uusegfunde, ass Schimpanse Wärchzyyg bruuche: Zum Byschpel bräche Schimpanse Näscht ab un angle mit ene Termite us dr Lecher vu dr Böue, oder si bruuche Stai as Hammer un Amboss go Nus ufmache. Derzue het d Goodall uusegfunde, ass Schimpanse au Flaisch frässe, ass si zäme go andere Affenarte jage gehn un ass si in Gruppe anderi Schimpansegruppe aagryfe.

Anne 1971 isch as erscht greßer Wärch In the Shadow of Man erschine, wu si detailrych d Individualitet un di persenlige Drame vu dr Schimpanse din gschilderet het, wu si zuegluegt ghaa het. D Goodall isch aini vu dr erschte Forscherne, wu dr Dier, wu si studiert het, Näme gee het un kaini Nummere. Des isch dodmol in dr Wisseschaft stark kritisiert wore, wel mer dänkt het, ass doderdur di wisseschaftlig Objektivitet verlore gieng, aber au wel d Jane Goodall vorhär „nume“ as Sekreteeri un Bedienig gschafft un nit studiert ghaa het. In dr Zwischezyt hän s ere vyl Wisseschaftlerne un Wisseschaftler noogmacht.

Vu 1970 bis 1975 isch d Goodall Gaschtbrofässeri fir Psychiatry un Humanbiology an dr Stanford University gsi,^[2] ab 1973 Gaschtbrofässeri fir Zoology an dr Universitet vu Dar es Salaam.^[3] No dr Schaidig 1974 vu ihrem erschte Mann van Lawick het si anne 1975 dr tansanisch Barlemäntsabgordnet un Diräkter vu dr Nationalpark vu Tansania Derek Bryceson ghyrote. Mit syre Hilf het si dr Bstand vu Gombe as Nationalpark gsicheret.^[4] Dr Bryceson isch 1980 an Chräbs gstorbe. D Zyt dodernoo het d Goodall im e Dokumäntarfilm as di schwirigscht Zyt in ihrem Lääbe gnännt.

Anne 1986 het d Goodall noch ere Kumferänz iber dr ethisch Umgang mit Dier z Chicago d Richtig vu ihre Arbete gänderet. Si het si jetz dr Bildig vu me braite Publikum verschribe go d Habitat vu dr Schimpanse besser schitze z chenne. Si het aagfange mit dr dertige Regierige zämeschaffe go ne ekologisch verdräglige Turismus ufbue. Si git au Unterricht in Ekology, schafft mit lokale Verwaltige un Forschigsinschtitutione zäme un het e Schutzprogramm fir verwaisti Schimpanse ufglait.

Im Johr 1990 het si Through a Window vereffetligt, wu si din gschribe het, ass mir e ethisch verantwortbare Wä finde mien mit Dier umzgoh, wel mer all mee uusefindet iber di gaischtig un sozial Komplexitet vun ene. Si het dodermit d Haltig vu Dier as Huusdier, as Nutzdier fir Flaisch un au as Versuechsdier gmaint.

Anne 1991 het d Goodall mit Chinder z Tansania d Aktion Roots & Shoots („Wurzle un Spross“) grindet,^[5] wu in dr Zwischezyt in iber 40 Länder ufgriffe woren isch. In dr verschidene Roots & Shoots-Gruppe solle vor allem Chinder un Jugedligi aigeni Idee un chlaineri Projäkt im Natur- un Umwältschutz entwickle.

D Goodall setzt si au im Rame vum Great Ape Project fir bstimmti Rächt vu dr große Mänschenaffe yy.^[6]. Syter anne 2002 isch si Friidesbotschafteri vu dr UNO.

• 1972: Mitglid vu dr American Academy of Arts and Sciences
• 1980: Orde vu dr Guldine Arche, vergee dur dr Prinz Bernhard vu dr Niderlande
• 1980: World Wildlife Award for Conservation
• 1984: J. Paul Getty Wildlife Conservation Prize
• 1985: Living Legacy Award from the International Women's League
• 1985: Award for Humane Excellence vu dr American Society for the Prevention of Cruelty to Animals
• 1987: Gregor-Mendel-Medallie vu dr Dytsche Akademy vu dr Naturforscher Leopoldina
• 1987: Ian Biggs' Prize
• 1987: Golden Plate Award vu dr Academy of Achievement
• 1988: Mitglid vu dr American Philosophical Society
• 1989: Encyclopædia Britannica Award for Excellence on the Dissemination of Learning for the Benefit of Mankind
• 1989: Anthropologist of the Year Award
• 1990: The AMES Award vu dr American Anthropological Association
• 1990: Whooping Crane Conservation Award, Conoco, Inc.]
• 1990: Gold Medal vu dr Society of Women Geographers
• 1990: Inamori Foundation Award
• 1990: Washoe Award
• 1990: The Kyoto Prize in Basic Science
• 1990: Wahl in di Dytsch Akademy vu dr Naturforscher Leopoldina
• 1991: The Edinburgh Medal
• 1993: Rainforest Alliance Champion Award
• 1994: Chester Zoo Diamond Jubilee Medal
• 1995: Commander vum Order of the British Empire
• 1995: The National Geographic Society Hubbard Medal for Distinction in Exploration, Discovery, and Research
• 1995: Lifetime Achievement Award, In Defense of Animals
• 1995: The Moody Gardens Environmental Award
• 1995: Honorary Wardenship of Uganda National Parks
• 1996: The Zoological Society of London Silver Medal
• 1996: The Tanzanian Kilimanjaro Medal
• 1996: The Primate Society of Great Britain Conservation Award
• 1996: The Caring Institute Award
• 1996: The Polar Bear Award
• 1996: William Procter Prize for Scientific Achievement
• 1997: Global 500 Award
• 1997: John & Alice Tyler Prize for Environmental Achievement
• 1997: David S. Ingells, Jr. Award for Excellence
• 1997: Common Wealth Award for Public Service
• 1997: The Field Museum's Award of Merit
• 1997: Tyler Prize for Environmental Achievement
• 1997: Royal Geographical Society / Discovery Channel Europe Award for A Lifetime of Discovery
• 1998: Disney's Animal Kingdom Eco Hero Award
• 1998: National Science Board Public Service Award
• 1998: The Orion Society's John Hay Award
• 1999: International Peace Award
• 1999: Community of Christ International Peace Award
• 1999: International Award of Excellence in Conservation vum Botanical Research Institute of Texas
• 2001: Graham J. Norton Award for Achievement in Increasing Community Livability
• 2001: Rungius Award of the National Museum of Wildlife Art, USA
• 2001: Roger Tory Peterson Memorial Medal, Harvard Museum of Natural History
• 2001: Master Peace Award
• 2001: Gandhi/King Award for Non-Violence
• 2002: Konrad-Lorenz-Bryys
• 2002: The Huxley Memorial Medal vum Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland
• 2002: Messenger of Peace Appointment dur di Verainte Natione
• 2003: Benjamin Franklin Medal in Life Science
• 2003: Harvard Medical School's Center for Health and the Global Environment Award
• 2003: Prinz-vu-Aschturie-Bryys
• 2003: Chicago Academy of Sciences' Honorary Environmental Leader Award
• 2004: Dame Commander (DBE) im Order of the British Empire
• 2004: Nierenberg Prize for Science in the Public Interest
• 2004: Will Rogers Spirit Award
• 2004: Life Time Achievement Award vum International Fund for Animal Welfare
• 2004: Ehredoktor vum Haverford College
• 2005: Ehrelegion, Officier
• 2007: Ehredoktor vu dr Uppsala universitet
• 2007: Ehredoktor vu dr University of Liverpool
• 2008: Ehredoktor vu dr University of Toronto
• 2009: Ehredoktor vu dr Universidad Nacional de Córdoba
• 2009: Ehredoktor vu dr Universidad Pablo de Olavide
• 2010: Bambi in dr Kategory Unseri Ärd
• 2011: Ehredoktor vu dr American University of Paris
• 2011: Grande Ufficiale vum Ordine al Merito della Repubblica Italiana
• 2011: Hamburg-Botschafteri
• 2012: Ehrerotsmitglid im World Future Council
• 2012: Ehredoktor vu dr Tsing-Hua-Nationaluniversitet (NTHU, Taiwan)
• 2013: Grand Marshall vu dr Tournament of Roses Parade
• 2014: President's Medal vu dr British Academy
• 2015: My-way-Bryys
• 2017: International Cosmos Prize
• 2017 isch noch ere dr Aschteroid (7175) Janegoodall gnännt wore.

• My Friends the Wild Chimpanzees National Geographic Society, Washington D. C. 1969
• mit em H. van Lawick: Innocent Killers.. Collins, London 1971
• In the shadow of man. William Collins Sons & Co., London 1971, ISBN 0002113570. (dytsch: Wilde Schimpansen. Verhaltensforschung am Gombe-Strom. Aus dem Englischen von Mark W. Rien. Rowohlt, Reinbek 1991, ISBN 3-499-18838-4.)
• The Chimpanzees of Gombe. Patterns of Behaviour. Belknap Harvard University Press, Cambridge/Massachusetts 1986, ISBN 0674116496.
• Through a Window. 30 years observing the Gombe chimpanzees. Weidenfeld & Nicolson, London 1990 (dytsch: Ein Herz für Schimpansen. Meine 30 Jahre am Gombe-Strom. Rowohlt, Reinbek 1996, ISBN 3-499-19964-5.)
• mit em Dale Peterson: Visions of Caliban. Houghton Mifflin, Boston 1991
• mit em Michael Nichols: Brutal Kinship. Aperture Foundation, New York 1999
• Reason For Hope. A Spiritual Journey. New York: Warner Books, Inc. 1999
• mit em Phillip Berman: Grund zur Hoffnung. Autobiografie. Riemann 1999, ISBN 978-3-570-50007-1. (dytsch: Mein Leben für Tiere und Natur: 50 Jahre in Gombe. Bassermann Verlag 2010, ISBN 3-809-48045-2.)
• 40 Years At Gombe. Stewart, Tabori and Chang, New York 2000
• Africa In My Blood. Edited by Dale Peterson. Houghton Mifflin Company, New York 2000
• Beyond Innocence: An Autobiography in Letters, the later years. Edited by Dale Peterson. Houghton Mifflin Company, New York 2001
• mit em Marc Bekoff: The Ten Trusts: What We Must Do To Care for the Animals We Love. Harper San Francisco 2002
• mit em Gary McAvoy un em Gail Hudson: Harvest for Hope. A Guide to Mindful Eating. Grand Central Publishing, 2005, ISBN 978-0-446-53362-1.
• Hope for Animals and Their World: How Endangered Species Are Being Rescued from the Brink. Grand Central Publishing, 2009, ISBN 0-446-58177-1.
• mit em Gail Hudson: Seeds of Hope: Wisdom and Wonder from the World of Plants. Grand Central Publishing, 2014, ISBN 1-455-51322-9.

• mit em H. van Lawick: Grub: The Bush Baby. Houghton Mifflin, Boston 1972
• My Life with the Chimpanzees. Byron Preiss Visual Publications Inc., New York 1988
• The Chimpanzee Family Book. Picture Book Studio, London 1989
• Jane Goodall's Animal World: Chimps. Macmillan, New York 1989
• Animal Family Series: Chimpanzee Family; Lion Family; Elephant Family; Zebra Family; Giraffe Family; Baboon Family; Hyena Family; Wildebeest Family. Madison Marketing Ltd., Toronto 1989
• With Love. North-South Books, New York / London 1994
• Dr. White. North-South Books, New York 1999
• The Eagle & the Wren. North-South Books, New York 2000
• Chimpanzees I Love: Saving Their World and Ours. Scholastic Press, New York 2001
• mit em Alan Marks: Rickie and Henri: A True Story. Penguin Young Readers Group 2004

• Meg Greene: Jane Goodall. A Biography. Greenwood 2005, ISBN 978-1591026112.
• Dale Peterson: Jane Goodall. The Woman who Redefined Man. Houghton Mifflin Company, Boston/New York 2006, ISBN 978-0395854051.
• Volker Schütz, Gerda Melchior: Jane’s Journey. Die Lebensreise der Jane Goodall. hansanord, Feldafing 2010, ISBN 978-3-940873-07-1.

• Jane’s Journey – Die Lebensreise der Jane Goodall. Dokumentarfilm, Tansania, Dytschland, 2010, 103 Min., Buech un Reschy: Lorenz Knauer, Produktion: Neos Film, CC Medienproduktion, Sphinx Media, Animal Planet, SWR, arte, Cinepostproduction, Licht & Ton, dytsche Kinostart: 2. Septämber 2010, dytschi Erschtsändig: 29. April 2012 bi arte.
• Fast Menschlich: Jane Goodall und ihre Schimpansen. (OT: Almost human with Jane Goodall.) Dokumentarfilm, USA, Großbritannie, 2007, 44:30 Min., Buech: Cindy Frei, Kamera: Bill Wallauer, Gil Domb, Produktion: Creative Differences, Discovery Channel, Erschtsändig: 28. Oktober 2007 (USA).
• Jane Goodall. Wiedersehen in Gombe. (OT: Jane Goodall’s Return to Gombe.) Dokumentarfilm, USA, Großbritannien, 2004, 49 Min., Buech un Reschy: Mark Bristow, Produktion: Tigress Productions, Erschtsändig: 4. November 2004 (USA).
• Jane Goodall – Leben und Legende. (OT: The life and legend of Jane Goodall.) Dokumentarfilm, USA, Großbritannie, 1994, 23 Min., Buech: Patrick Prentice, Lynn McDevitt, Kamera: John Davey, Gary Steele, Produktion: National Geographic Society.

• An Interview with Jane Goodall. (Memento vom 9. Juli 2012 im Internet Archive) – A discussion about private experimentation
• Jane Goodall’s interview with Rev. Alan Jones
• Jane Goodall Interview on The Hour with George Stroumboulopoulos (kanadischi Färnsehserie)
• Jane Goodall interviewed by Alyssa McDonald. In: New Statesman. Juli 2010

 Commons: Jane Goodall – Sammlig vo Multimediadateie

• Literatur vu un iber Jane Goodall im Katalog vu dr Virtuelle Fachbibliothek Biologi (vifabio)
• Jane-Goodall-Institut Deutschland
• Jane-Goodall-Institut Österreich
• Jane-Goodall-Institut Schweiz
• Der gute Geist von Gombe. In: National Geographic. 2010, Heft 10, Reportage

1. ↑ Thesis: Behavior of the Free-Ranging Chimpanzee.
2. ↑ Study Corner - Jane Timeline. In: Jane Goodall Institute.
3. ↑ Awards and Distinctions. (Memento vom 7. März 2015 im Internet Archive) In: Jane Goodall Institute.
4. ↑ Dominik Baur: Jane Goodall: Mit 30 nackt durch den Urwald, mit 67 auf Spendentrip durch die Welt. In: Spiegel Online. 4. September 2001, abgruefen am 9. Juni 2018. 
5. ↑ Roots & Shoots uf dr Websyte vum Jane-Goodall-Inschtitut Dytschland
6. ↑ Stefan Klein: Jane Goodall. Eine Affenliebe. Die Zeit, 22. Augschte 2011, Interview.

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Jane_Goodall“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.