Budapest
Budapest (ungarischi Ussproch ('budɒpɛʃt]; ) isch d'Hauptstadt vu Ungarn. Si hät uugfähr 1,7 Millione Iiwohenr un isch di achtgröschti Stadt in de Europäische Union. D'Eiheitsgmeind Budapest isch 1873 entstande, wu mä die vorhär selbständige Stedt Buda, Pest un Óbuda zämegläit het.
Budapest isch di einzigi ungarischi Stadt, wu zu keim Komitat ghört, sundern sälber dr Komitatsstatus hät.
Etymologii
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D'Stedt Pest un Buda drätte ab de Reformzit zämme uff. E elteri Form vum Namme isch „Pest-Buda“, also mit de größere un wichtigere Stadt vornedraa. Wäge de (im Ungarische sältene) Folg vu dräi Konsonante in de Mitti isch allerdings au d'Form Budapest vorchuu, wu au scho im Grof István Széchenyi sinem Wärch Világ („Wält“) verwändet wird. Wu sich d'Stedt vereinigt hänn, isch scho selbstverständlig vu „Budapest“ gschwätzt wore.
Buda isch sälli Stadt gsi, wu am Blatz vum antiike Aquincum entstanden isch; de Namme Óbuda (Altbuda) wird erscht noch em Mongolesturm erwähnt, während s Schloss Buda „Újbuda“ („Neubuda“) gnännt woren isch. Chronike us em Mittelalter gänn aa, ass de Namme vum Bleda, em Brüeder vum Attila chunnt, allerdings wird aagnuu, dass dodevuu numme stimmt, dass de Namme vum ene Personenaame chönnt chuu (es hät im Mittelalter „Buda“ als Personenamme gee). Noch ere andere Theorii, wu's allerdings keini Bewiis defür gitt, goht Buda uff s slawisch Wort voda (Wasser) zruck, wie au di römischi Bezeichnig „Aquincum“ uff e keltischs Wort mit ähnliger Bedütig chönnt Bezug gnuu ha.
De Namme vu Pest chönnt uff e antiike Ortsnamme zruckgoh: de Ptolemäus nännt in sinem Büech Geographike Hyphegesis d Stadt Pession (Πέσσιον). Witer akzeptiert isch abber d Aanahm, dass er sii Ursprung im altungarische Wort pest (Ofe) hät, wu z Sibebürge hütt no bruucht wird. De Gellért-Bärg mit sine Thermalquälle isch sällewääg au als „Pest-Bärg (Pest-hegy) bezeichnet wore; an sinem Füeß isch de „Pest-Hafe“ (Pest-rév) gläge, wu deno de Gmeind sälber de Namme gee hät. Er isch sit em friehje Mittelalter belèggt.
Gschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Lag vu Budapest isch scho vor unserer Ziträchnig bliebt gsi, so hänn sich in de Antiike d Kelte im hüttige Óbuda aagsidelt. Di erschti Erwähnig vum hüttige Budapest goht uff s Johr 89 vor Chrischtus zruck. Wu sich d Römer bis an d Donau usbreitet gha hänn, isch Aquincum am Blatz vu de keltische Sidlig gründet wore, dank siner günschtige Lag an de Donau hät's chönne zum Sitz vum Statthalter were. Im 4. Johrhundert isch de Iifluss vum römische Riich zruckgange un zur Zit vu de Völcherwanderig sin nochenand Hunne, Gote, Langobarde un Aware zu de Herrscher wore. Noch de Landnahm durch d'Magyare hät's zwei Stedt gee, nämmlig Pest un Buda westlig bzw. östlig vu de Donau. Im 11. Johrhundert isch am Füeß vum Gellért-Bärg e wichtige Donau-Übbergang bout wore.
1241 sin Buda un Pest Opfer im Mongolesturm un fast vollständig zerstört wore. Denoch isch s Schloss Buda bout wore, Buda isch Sitz vum Chönig gsi. Pest uff de andere Site hät sich zum ene wichtige Handelszäntrùm entwickelt.
1526 un 1541 sin Buda un Pest zämme mit em rästlige Ungarn vu de osmanische Türke iignuu wore; Pest isch noch de Zerstörige vu säller Zit lang nit widderuffbout wore. Ußer de türkische Beder sin zu dere Zit wenig Dänkmöler entstande. Erscht mit de Industrialisierig isch widder e Uffschwung chuu, zum Bispil durch de Bou vu-n-ere Chettebruck us Bööt übber d Donau, wu Rüehm un e Bevölcherigswachstum für d Stadt brocht hät. Us dere Blietezit sin Barockchilche erhalte, ußerdemm isch dört s Rothuus bout wore, wu's hütt no gitt. D Umsidlig vu de chöniglige Iirichtige vu Bratislava un vu de Universitet vu Nagyszombathely dohär hät d Entwicklig noo witer gfördert.
Am 15. Merz 1848 isch di Ungarischi Revolution usbroche, im Lauf vu de Fräiheitschämpf isch Pest-Buda zum Regierigssitz vu Ungarn wore. Mit de Iinahm vu Buda durch d'Habsburger sin di ungarische Stritchräft gfalle.
D'Niderlag hät e Unterdruckig durch d'Östriicher zur Folg gha un erscht noch em Östriichisch-Ungarische Usgliich hät d'Entwicklig chönne witergoh. Am 17. Novämber 1873 sin Buda, Óbuda un Pest zämmeglèggt wore. Di neui Stadt isch d'Hauptstadt vum Chönigriich Ungarn gsi un au s kulturäll, administratiiv un wirtschaftlig Zäntrùm wore.
De Erscht Wältchrieg hät viili Lüt s Läbe chostet. Mit de Machtübbernahm vum Miklós Horthy (1919) isch di kommunisdischi Regierig beändet wore. Im Zweite Wältchrieg hänn di Dütsche Budapest bsetzt; di jüdischi Bevölcherig isch in Konzentrationslager verschleppt wore un infolg vu de Bsetzig sin rund 38.000 Iiwohner ums Läbe chuu. Vu 1945 bis 1949 hät mer d'Stadt widderuffbout, wudruffhii d'Iiwohnerzahl widder aagstige-n-isch.
Wiil d'Bevölcherig mit em stalinisdische Staat uuzfride gsi isch, isch 1956 de Ungarisch Volchsuffstand usbroche. Er isch vu de sowjetische Druppe nidergschla wore, sälli hänn in einzelne Stadtdeil au schwäri Zerstörige zruckgloo.
D'Bevölcherig isch bedingt durch de Bou vu züesätzlige Wohnvierteli un Züewanderige us andere Deil vum Land witer aagstige un hät in de 1980er-Johr ihr Rekord (rund 2,1 Millione) erreicht. Sit de bolitsche Wändi im Johr 1989 isch si numme no gsunke, vor allem wiil viili Iiwohner us de Stadt in d'Agglomeration umzoge sin.
Kultuur un Sehenswürdigkeite
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Budapest isch riich an kulturälle un hisdorische Sehenswürdigkeite, e baar devuu ghöre zum UNESCO-Wältkultuurerb wie d'Andrássy út, e Allee zwüsche de Innestadt un em Stadtwäldli, s Burgeviertel (lüeg unte) un de Heldeblatz (Hősök tere) zwüsche Andrássy út un Stadtwäldli; sini Statuue erinnert an d'Helde us de ungarische Gschicht.
Musee un Usstellige
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Im Ungarische Nationalmuseùm (Magyar Nemzeti Múzeum) sin Usstellige vu wältberiehmte Gegeständ im Zämmehang mit de ungarische Gschicht z finde. Ei Duurusstellig brichtet übber d'Gschicht vu Ungarn vu de Staatsgründig bis 1990, e anderi vu de Vorgschicht, d. h. vu 400.000 v. e. Chr. bis 804 n. e. Chr. De wohl beriehmtest Gegestand isch d'Chrone vum István I., wu eins vu de Symbol vu Ungarn isch.
De Burgpalast bärgt di Ungarischi Nationalgalerii (Magyar Nemzeti Galéria), di gröschti Sammlig zu de Entstehig un Entwicklig vu de ungarische Chunscht mit ere Sammlig vu Chunschtobjäkt. S Spektrùm längt vu mittelalterliger un Renaissance- übber gotischi un barocki bis hii zu Chunscht vum 19. un 20. Johrhundert.
Weniger iiheimischi Chunscht findet sich im Museùm vu de schöne Chünscht (Szépművészeti Múzeum). Mit wit meh wie 100.000 Chunschtobjäkt isch es s gröscht Museùm vu Ungarn; d'Usstelligsobjäkt umfasse d'Universalchunscht vu ganz Europa un us alle Zitalter.
Architektuur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
D'Mátyás-Chirch (Mátyás-templom) isch im 15. Johrhundert bout un im 19. Johrhundert im gotische Stiil renoviert wore. De Chrönigsort vum Franz Joseph II. (1867) behärbärgt einzigartigi Freske, s Grab vum Chönig Béla III. un e Statuue vu de Maria mit ere Chrone, wu de Bapscht Johannes Paul II. im Johr 2000 gschickt hät.
D'Fischerbastäi (Halászbástya) bstoht us eme Haupt- un fümf witere chreisrunde Dürm. S Land am Füeß vum Bärg, wu si stoht, isch friehjer vu de Fischer gschützt wore un Schaublatz vum ene Fischermärkt gsi. Näbem Gebäu stoht e prunkvolli Statuue vum Chönig István I.
Im Burgviertel (Várnegyed) sin zahlriichi mittelalterligi Dänkmöler un Gebäu z finde. S bekanntest Gebäu devuu un gliichzitig eins vu de bekannteste vu de ganze Stadt isch de Burgpalast, wu sini Ursprüng im 13. Johrhundert hät un sit de Erbouig durch de Béla IV. vu viile ungarische Chönig bewohnt un in siner Architektuur beiiflusst wore-n-isch. S ganz Burgviertel ghört sit 1987 zum UNESCO-Wältkultuurerb.
Di ehemoligi römischi Sidlig Aquincum isch s eltist Züügnìs vu Architektuur z Budapest. Es litt z Óbuda un isch vor allem im 2. un 3. Johrhundert s Zäntrùm vu Pannonie gsi. S Museùm isch 1894 im neoklassische Stiil entstande.
Näbe dene un zahlriiche andere Gebäu wird s Stadtbild au vu de Donaubrucke (Széchenyi Lánchíd, Szabadsági híd, Margit híd, Erzsébet híd) brägt. Au s Parlamänt (Országház odder Parlament) mit ere Längi vu 268 un ere Höchi vu 98 Meter isch markant. Zwüsche 1884 un 1904 isch es als Symbol vum Nationalbewusstsii entstande, d'Nationalversammlig isch dört allerdings erscht sit 1990 aasässig.
Badetourismùs
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Z Budapest hät's au mehreri Heilbeder; es isch eini vu de wenige Hauptstedt, wu Thermalquälle z finde sin. Einzelni vu de Beder hänn ihri Ursprüng in de Türkezit. S Rudas Gyógyfürdő isch us religiöse Gründ bout wore, wiil noch em islamische Glaube Wasser numme reinigt, wenn's fließt. S Gellért-Bad isch im 13. Johrhundert zum erschte Mol benutzt wore, wu de András II. e Chrankehuus mit Heilbad hät boue loo; s jetzig Bad im Jugendstiil isch vu 1912-18. S Széchenyi Gyógyfürdő, de gröscht Badekumpläx vu Europa, behärbärgt näbe 18 Becke (devuu dräi dusse) au e Chrankehuus.
Lüüt
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Quälle
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ http://www.ungarn-budapest.de/geografie-budapest.php
- ↑ http://www.budapest-hotel-guide.hu/de/budapest-information/klima-und-wetter-in-budapest.php
- ↑ http://www.budapest-net.de/stadt/
