Slag van Viervoet

Die berg Viervoet lê naby Modderpoort in die Vrystaat en noord van Marseilles, noordoos van Tweespruit, noordwes van Ladybrand, suidoos van Excelsior en suidwes van Clocolan. Dit is by 29.032357° suid en 27.283591° oos.

Op 3 Februarie 1848 word die gebied tussen die Oranjerivier en die Vaalrivier deur sir Harry Smith onder die naam Oranjeriver-soewereiniteit tot Britse gebied verklaar. Maj. H.D. Warden, die Britse resident in Bloemfontein, het nie genoeg troepe en geld beskikbaar gehad om wet en orde onder die swart stamme op die oosgrens van die Britse kolonie te handhaaf nie. Volgens die klousules van die anneksasie-ooreenkoms sou Warden ‘n oosgrens vir die Soewereiniteit vasstel en na uitgebreide onderhandelinge en sterk druk deur Warden op Mosjesj is die Warden-lyn in Desember 1849 aanvaar. Die koringlande wes van die Caledonrivier en ‘n groot stuk grond tussen die Caledon- en die Oranjerivier wat slegs vyf jaar tevore deur goew. George Thomas Napier as Basoeto-eiendom erken is, is volgens die nuwe grens aan ander stamme toegeken. Mosjesj is teen sy sin gedwing om hierdie Warden-lyn op 18 Desember 1849 te aanvaar. Blanke boere was baie tevrede met die nuwe grensreëling, want ‘n deel van die vrugbare vallei van die Caledonrivier is aan hulle toegeken. Die nuwe grens het nie die verwagte vrede gebring nie en die stryd tussen die swart stamme onderling en die Britte en die grensboere het voorgeduur. Mosjesj was baie ontevrede met die nuwe grens en is boonop in sy houding ondersteun deur die sendelinge. Wanorde, veediefstalle, brandstigting, rooftogte, vernieling van grensboere se opstalle en oeste en grensoorskrydings het al meer voorgekom. Smith en Warden besef beide dat ‘n diplomatieke oplossing nie vekry sal word nie. Slegs kragdadige optrede teen die rusverstoorders sou ‘n einde aan die geweldpleging bring.

Warden besluit op oorlog teen die Basoeto’s. Op veel steun uit die Kaapkolonie kon hy nie reken nie, want die Agtste Grensoorlog in Brits-Kaffrarië was in volle gang. Warden het onder sy bevel ‘n beperkte groep Britse soldate, ‘n groot aantal krygers van die Barolong van Thaba Nchu en enkele blanke boere gehad. Die krygsmag was egter selfversekerd, maar ondervoorsien aan manskappe. Boere uit die distrik Winburg het geweier om aan die veldtog deel te neem. Viervoet (ook bekend as Khunumyane en Kononyana) is ‘n berg met steil rotswande. Warden se troepe was duidelik nie vir hul taak opgewasse nie en Mosjesj en Moletsane het die gewapende mag van die soewereiniteit ‘n vernederende nederlaag toegedien. Aan Britse kant het 138 man gesneuwel.

Warden het nie net ‘n persoonlike nederlaag gelei nie. Britse prestige is Suider-Afrika is ‘n kwaai knou toegedien. Dit het duidelik aan die inheemse bevolking getoon dat die Britte nie onoorwinlik is nie. Ook het dit die lojaliteit van die blanke boere teenoor die Britte verder laat afkoel. Ondertussen duur die Sotho-strooptogte voort. Die volgende jaar vind die Slag van Berea plaas, wat die situasie net vererger. Groot verwarring het geheers en die land was sonder ‘n funksionele regering. Dus is besluit om die Oranjerivier-soewereiniteit op te hef. Baie blanke boere in die streek was egter gekant teen Britse onttrekking uit vrees vir die Basoeto’s. Nogtans sluit die Britte die Sandrivier- en die Bloemfontein-konvensie. Hiermee was die grond- en grensvraagstuk in die vrugbare vallei van die Caledonrivier nog geensins opgelos nie.

• Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 8. Kaapstad: Nasou, 1973. ISBN 0-625-00324-1
• van der Walt, A.J.H. en J.A. Wiid en A.L. Geyer (reds.): Geskiedenis van Suid-Afrika. Kaapstad: Nasou, 1966.