Verassing

Verassing (dikwels ook lykverbranding of kremasie, van Latyns cremare "verbrand") is naas 'n begrafnis (of teraardebestelling) een van die oudste maniere in die geskiedenis van die mensdom om met die dooie menslike liggaam om te gaan. Menslike lyke word deur middel van verbranding in 'n krematorium tot 'n klein stoflike oorskot verminder wat in teenstelling met die algemene oortuiging nie uit as bestaan nie, maar eerder uit gedroogde beenfragmente wat ná die verassing in 'n sogenaamde cremulator fyngemaal is. In sommige beskawings soos Indië word lyke ook op tradisionele brandstapels veras.

Die verassing van 'n lyk kan deel wees van 'n begrafnisritueel en is sodoende 'n alternatief vir die teraardebestelling van 'n dooie menslike liggaam in 'n doodskis. Die as word gewoonlik in 'n houer geplaas en in 'n begraafplaas begrawe. Dikwels is daar nisse in gedenkmure vir hierdie soort begrafnis beskikbaar. In ander gevalle word die as van oorledenes op verskillende maniere verstrooi.

Lykverbranding is in baie beskawings 'n gebruiklike begrafnisritueel wat in die verskillende periodes van die menslike geskiedenis steeds weer meegeding het teen ander rituele soos teraardebestelling en blootstelling aan elemente. Die as van die oorledene is volgens die verskillende plaaslike tradisies op land of op see verstrooi of in spesiale houers (veral urns, maar ook vase en kruike) gestoor. Die oudste argeologiese getuienis van die verassing is dié van die sogenaamde Mungo Lady - haar gedeeltelik veraste sterflike oorskot is naby Mungo Lake in Australië ontdek.

In die Midde-Ooste en Europa was sowel teraardebestellings asook lykverbrandings die mees gebruiklikste maniere om met die sterflike oorskot van 'n mens om te gaan. Elke beskawing het gewoonlik sy eie voorkeure en afkeure ontwikkel.

Die ou Egiptenaars was aanhangers van 'n ingewikkelde godsdiens waarin die gedagte van sielsverhuising 'n belangrike rol gespeel het sodat lykverbrandings nie as aanvaarbaar beskou is nie. Hierdie houding is uiteindelik ook deur ander Semitiese volke gedeel. Die Babiloniërs het hul oorledenes volgens die geskiedskrywer Herodotus gebalsem. Die vroeë Perse het lyke nog verbrand, tog is in die Zoroastriese periode 'n verbod op verassings geplaas. Die Fenisiërs het hul oorledenes sowel teraarde bestel asook veras.

Die ou Grieke het vanaf die Sikladiese beskawing omstreeks 3 000 v.C. tot in die Hipo-Mikeense periode (1 200 tot 1 100 v.C.) die voorkeur aan teraardebestellings gegee. Lykverbrandings kom vir die eerste keer in die 11de eeu v.C. voor en moet waarskynlik as 'n kulturele invloed uit Klein-Asië beskou word. Tot in die Christelike tydperk, toe teraardebestellings weer die enigste aanvaarde begrafnisritueel geword het, het albei metodes in die Griekse wêreld voorgekom.

In Sentraal-Europa is oorledenes vanaf die Bronstydperk veras en daarna begrawe; hierdie verskynsel het saam met die uitbreiding van die Urnveld-beskawing tussen 1 250 en 750 v.C. versprei. Daar is egter geen aanduidings dat daar 'n algemene oorgang van die teraardebestelling tot verassing plaasgevind het nie. Die as van lykverbrandings is reeds in die Neolithiese tydperk versamel en soms saam met grafgifte begrawe.

Die Schönfelder-beskawing was die eerste wat veraste persone in versierde houers gestoor en op spesiale begraafplase begrawe het. In die Jong-Bronstydperk is urns dikwels in klein steenkiste geplaas om hulle te beskerm, soos blyk uit argeologiese opgrawings in Duitsland. Urnbegraafplase was ook in die Ystertydperk nog steeds gebruiklik en is soms selfs met stene gemarkeer.

Die Romeine het reeds vanaf die begin van hul geskiedenis sowel teraardebestellings asook verassings as begrafnisrituele geken - die Romeinse Twaalftafelwet uit die 5de eeu v.C. het aandag aan albei rituele geskenk en vaste voorskrifte ten opsigte van hul verloop gegee. Nogtans is die meeste oorledenes gedurende die klassieke periode veras, en eers in die Keisertyd het teraardebestellings meer gewild geraak. Met die uitbreiding van die Christendom omstreeks 400 n.C. het verassings nog nouliks voorgekom.

Verassings is uitsluitlik buite die stadsmure toegelaat. Die oorledene is in 'n feestelike lykstoet (Latyns: pompa) na die versierde brandstapel geneem. Terwyl hulle hul aangesigte van die brandstapel afgewend het, het familielede van die oorledenes die vuur ontsteek. Die oorledene is met klaagliedere betreur, en uiteindelik het sy familie sy beendere versamel en in 'n urn van marmer of klei geplaas. Die urn, wat dikwels in die vorm van 'n klein huisie vervaardig is (dit is as die oorledene se woning beskou), is vervolgens in 'n grafmonument begrawe sodat dit toeganklik was vir offergawes.^[1]

Saam met die uitbreiding van die Christendom en sy teologiese leerstelling van die opstanding van die dooies was daar in Europa eeue lank 'n afkeur aan die praktyk van verassing - Christene was oortuig dat dit as 'n teken van oneerbiedigheid teen God beskou kon word as hulle 'n menslike liggaam deur middel van vuur sou vernietig. Die Christelike praktyk van teraardebestelling van oorledenes het sy geskiedkundige voorbeeld daarnaas ook in die graflegging van Jesus Christus gehad.

In 'n dekreet van Karel die Grote uit die jaar 789 is die verassing van oorledenes summier verbied. Verbranding is gedurende die Middeleeue as 'n doodstraf veral vir ketters toegepas terwyl die liggaam vir sy latere opstanding nie vermink is nie. Soms is lyke selfs ná hulle teraardebestelling nog veras - hierdie straf is byvoorbeeld op die sterflike oorskot van John Wycliff toegepas wat jare ná sy begrafnis opgegrawe en verbrand is omdat hy teen die Rooms-Katolieke leerstelling van transsubstansiasie gekant was. Sy as is in 'n rivier verstrooi.

Ook in moderne tye is lyke deur owerhede veras soos in die geval van die twaalf Nazi-oorlogsmisdadigers wat ná die Tweede Wêreldoorlog in Neurenberg tereggestel is. Hul stoflike oorskot is nie aan hul families terugbesorg nie, maar veras en op 'n geheime plek begrawe. Hierdie maatreël was deel van die destydse regsproses om te voorkom dat hul grafte tot 'n soort gedenkteken vir Nazi-aanhangers sou ontwikkel.

In kommunistiese lande is politieke teenstanders soms tereggestel en hul lyke as 'n soort vernedering vir hulself en hul families heimlik veras en begrawe. In sommige lande van die voormalige Oosblok word verassings nog steeds as 'n skandelike verwydering van 'n menslike lyk beskou.

Die vereenselwiging met heidense praktyke en die doodstraf vir ketters was rede genoeg om verassings in Christelike kringe tot in die laat 19de eeu uiters ongewild te maak. Nogtans was daar in die geskiedenis sekere gevalle wanneer daar geen ander keuse was as om groot getalle lyke te veras nie, byvoorbeeld in oorlogstye en tydens die uitbreiding van aansteeklike siektes wat die gevaar van besmetting ingehou het.

Om higiëniese redes is byvoorbeeld in Pruise reeds in 1794 volgens § 814 van die Algemene Landwet die teraardebestelling van lyke in bewoonde gebiede verbied. Vanaf die middel van die 19de eeu het die belangstelling in en die bevordering van verassing duidelik toegeneem. Geneeskundige kringe het verassing as die mees higiëniese manier beskou om met die dooie menslike liggaam om te gaan, terwyl werkersbonde en die groeiende Sosiaal-Demokratiese beweging verassings as 'n meer bekostigbare begrafnisritueel beskou het. Daarnaas het ook ongebonde verenigings soos die Vrydenkers, wat in die 19de eeu steeds meer aanhangers gekry het, doelbewus vir verassings as 'n alternatief tot die Christelike begrafnisritueel en sy veronderstelling van 'n opstanding gepleit.

In die laaste kwart van die 19de eeu is uiteindelik die eerste krematoria in Westerse lande ingewy. In Duitsland het Vrydenkers in 1905 selfs 'n vereniging ter bevordering van verassings gestig, terwyl ander organisasies privaat begraafplase vir urngrafte beskikbaar gestel het.

Die Rooms-Katolieke Kerk het verassing aanvanklik nog as 'n alternatiewe begrafnisritueel geduld, tog het pous Leo XIII op 19 Mei 1886 die lidmaatskap in verassingsverenigings vir Rooms-Katolieke Christene summier verbied - verassings is as 'n "barbaarse praktyk" en 'n skending van natuurlike piëteit veroordeel. Daarnaas sou dit geskik wees om meer aandag aan die leerstelings van die materialisme te gee. Aan Rooms-Katolieke, wat ingestem het om ná hul afsterwe veras te word, is gevolglik die kerklike begrafnis geweier. Die veraste stoflike oorskot van kerklidmate is ook nie meer in die "gewyde aarde" van kerklike begraafplase toegelaat nie. Die verbod op verassings is eers in 1964 in die Rooms-Katolieke kerkreg opgehef, mits die oorledene met sy verassing nie uitdrukking aan sy ongeloof in die opstanding wil gee nie (aldus die Rooms-Katolieke Kategisme vir Volwassenes).

Die Protestantse kerke het - net soos hul Rooms-Katolieke eweknie - in die laat 19de en vroeë 20ste eeu verassings aanvanklik afgekeur, maar later 'n meer versoenbare standpunt daaroor ingeneem, alhoewel dit nie uitdruklik goedgekeur word nie. Die Ortodokse kerke gaan vandag nog steeds voort om verassings af te keur.

Veral vanweë die laer koste, wat daaraan verbonde is, verkies steeds meer mense in Wes-Europa verassing bo 'n tradisionele teraardebestelling. Die gewildheid van verassing as 'n begrafnisritueel is daarnaas ook aan estetiese en higiëniese oorwegings te danke. In teenstelling met die ontbinding van 'n lyk in 'n graf word verassing as 'n skoon metode beskou, byvoorbeeld in gevalle waar 'n mens aan 'n aansteeklike siekte oorlede is. Omgewingsbewustes voer aan dat 'n veraste stoflike oorskot minder toksiese stowwe sal vrystel as 'n ontbindende liggaam, mits die krematorium alle voorgeskrewe prosedures voor en tydens die verassing volg.

Die persentasie verassings neem in Europa steeds toe en het in 1997 in die Verenigde Koninkryk reeds 70, in Denemarke 65, Swede 60, Switserland 55, Nederland 47,8 en België 29,5 persent beloop.^[2]

In die meeste lande word die sterflike oorskot van mense in krematoria verbrand. Moderne verassingsoonde, wat gewoonlik net plek vir een lyk bied, kan tot temperature van tussen 870 en 980 °C verhit word om seker te maak dat 'n menslike liggaam volledig verbrand word. Terwyl tot in die vroeë 1960's nog kool en kooks gebruik is, word tans hoofsaaklik natuurgas en propaan as brandstowwe ingespan. Rekenaargesteunde kontrolestelsels verseker dat die verbrandingsproses ongehinderd voltooi kan word.

Die verbrandingskamers van 'n oond het binnewande wat met hittebestande stene uitgevoer is. Hierdie sogenaamde refraktorstene word voorverhit voordat die kis met die stoflike oorskot in die oond geplaas word. In sommige krematoria word familielede toegelaat om die verassingsproses by te woon, dikwels om religieuse redes soos in die geval van tradisionele Hindoe- en Jain-begrafnisse.^[3]

'n Aantal lande het voorskrifte ten opsigte van die houers waarin die stoflike oorskot van die oorledene vir die verbranding in 'n krematorium geplaas moet word. In die VSA mag naas gewone houtkiste ook kartonhouers vir hierdie doeleinde gebruik word. Vervaardigers van doodskiste bied 'n reeks kiste aan wat vir verassings ontwerp is. 'n Ander oplossing is kartonhouers wat in 'n spesiale houtkis geplaas word. Hierdie spesiale houtkis lyk soos 'n gewone doodskis en kan voor die verbranding verwyder word vir maklike hergebruik. Begrafnisondernemers bied dikwels ook doodskiste te huur aan wat vir die roudiens gebruik kan word. Die stoflike oorskot van die oorledene word dan voor die verassing in 'n ander houer oorgeplaas.

Daarenteen word lyke in die Verenigde Koninkryk gewoonlik nie uit die doodskis verwyder nie. Die stoflike oorskot word saam met die doodskis, wat van brandbare materiaal vervaardig moet wees, nog op dieselfde dag as die roudiens veras. Doodskiste mag volgens die Britse Code of Cremation Practice nie meer geopen word nadat hulle in die krematorium aangekom het nie. Juweliersware moet dus verwyder word voordat die kis verseël word. Ná die verassingsproses word enige metaalstukke deur middel van 'n magnetiese veld uit die stoflike oorskot uitgehaal en elders op die krematoriumterrein begrawe. Die as word vervolgens aan familielede of ander nabestaandes terugbesorg.

Die houer met die stoflike oorskot word in die verassingsoond teen 'n temperatuur van tussen 760 en 1 150 °C verbrand. Tydens die verbrandingsproses verdamp en oksideer 'n groot deel van die liggaam (veral die organe en ander sagte weefsel) vanweë die groot hitte, en die verbrandingsgasse wat ontwikkel word deur die krematorium se uitlaatstelsel afgevoer. Die verbrandingsproses neem sowat twee ure.

Die enigste stoflike oorskot ná die verassing bestaan uit droë beenfragmente (veral soute soos kalsiumfosfaat en minerale) wat gewoonlik 'n heldergrys kleur het. Hulle verteenwoordig rofweg 3,5 persent van die oorspronklike liggaamsmassa (of 2,5 persent in die geval van kinders). Die gewig van droë beenfragmente word bepaal deur die menslike skelet, maar veral die geslag en grootte van die oorledene en kan sodoende grootliks varieer. Die gemiddelde gewig van veraste stoflike oorskot is in die VSA-deelstaat Florida vasgestel as sowat 2,4 kilogram vir volwassenes (tussen 1,8 en 3,6 kilogram vir mans en tussen 0,9 en 2,7 kilogram vir vroue).^[4]

Juweliersware soos horlosies en ringe word gewoonlik verwyder en aan die naasbestaandes terugbesorg. Die enigste "onnatuurlike" item, wat in elk geval verwyder moet word, is 'n hartgangmaker wat anders gedurende die verbrandingsproses sou kon ontplof en die verbrandingskamer ernstig sou kan beskadig.

Ná die verassing word die beenfragmente uit die oond gevee en in 'n sogenaamde kremulator fyngemaal. Hulle lyk - afhanklik van die maalproses - uiteindelik baie na sandkorrels, alhoewel daar nog herkenbare klein beenfragmente in die as oorbly. Die kremulator bevat gewoonlik 'n soort roterende of maalmeganisme (soos swaar metaalkoeëls in ouer modelle) om die bene te verpoeier.^[5] In Japan en die Republiek China (Taiwan) word bene net op versoek verpoeier en gewoonlik deur naasbestaandes versamel.

Die as word in 'n spesiale houer geplaas wat 'n eenvoudige kartonmodel of 'n versierde urn kan wees. 'n Klein hoeveelheid as word steeds in die verbrandingskamer agtergelaat en met die stoflike oorskot van die opvolgende verassings vermeng.

Nie alle stoflike oorskot bestaan noodwendig uit beenfragmente nie. Ander oorblyfsels sluit klein stukke gesmelte metaal van juweliersware in wat voor die verbranding nie raakgesien is nie, maar ook oorblyfsels van die doodskis, tandvulsels en geneeskundige implantate soos kunsmatige heupe in. Groter items soos titaan-heupproteses word voor die maalproses verwyder aangesien hulle die meul kan beskadig. Ná die maalproses word kleiner metaalfragmente uitgesif en op 'n afgeleë plek op die begraafplaas begrawe.