[go: up one dir, main page]
Gaan na inhoud

Plunder

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

Plundery is die daad van diefstal, of die neem van goedere met geweld, te midde van 'n militêre, politieke of ander sosiale krisis, soos oorlog,[1] natuurrampe (waar wet en burgerlike handhawing tydelik ondoeltreffend is),[2] of oproer.[3] Die opbrengs van al hierdie aktiwiteite kan beskryf word as buit, of plunderware. [4][5]

Tydens hedendaagse gewapende konflikte is plundery deur die internasionale reg verbied, en dit is 'n oorlogsmisdaad.[6][7]

Plundery volgens tipe

[wysig | wysig bron]

Plundery na rampe

[wysig | wysig bron]

Tydens 'n ramp kan polisie- en militêre magte soms nie plundering voorkom nie as hulle oorweldig word deur humanitêre of gevegskwessies nie, of as gevolg van beskadigde kommunikasie-infrastruktuur nie ontbied kan word nie. Veral tydens natuurrampe kan baie burgers gedwing word om te neem wat nie aan hulle behoort nie, om te oorleef.[8] Hoe om hierop te reageer, en waar die grens tussen onnodige "plundering" en "noodsaaklike" opruiming lê, is dikwels 'n dilemma vir regerings.[9][10] In ander gevalle kan plundering om politieke of ander redes geduld of selfs aangemoedig word, insluitende godsdienstige, sosiale of ekonomiese redes.

In gewapende konflik

[wysig | wysig bron]
Die oormame en plundering van Mechelen deur Spaanse troepe gelei deur die hertog van Alba, 2 Oktober 1572.

Plundery deur 'n oorwinnende leër tydens oorlog was 'n algemene gebruik in die geskiedenis.[11] Voetsoldate beskou plundering as 'n manier om 'n dikwels skamele inkomste aan te vul[12] en oordrag van rykdom word deel van die viering van die oorwinning. In die nasleep van die Napoleontiese oorloë, en in die besonder na die Tweede Wêreldoorlog, het norme teen oorlogsbuit algemeen aanvaar geword.[11]

In die leierskapstrukture het die trotse uitstalling van die geplunderde buit 'n integrale deel gewees van die tipiese Romeinse triomf, en vir Djengis Khan was dit nie ongewoon om te verkondig dat die grootste geluk was "om jou vyande te oorwin ... om hulle van hul rykdom te beroof". [13]

In oorlogvoering in antieke tye het die buit van oorlog die verslaande bevolking ingesluit, wat dikwels slawe gemaak het. Vroue en kinders kon opgeneem word in die oorwinnende land se bevolking, as byvroue, eunugs en slawe.[14][15] In ander pre-moderne samelewings was voorwerpe gemaak van edelmetale die voorkeur teiken vir oorlogsplundering, hoofsaaklik vanweë die gemaklikheid om dit te vervoer. In baie gevalle het plundering die geleentheid gebied om skatte te bekom wat andersins nie verkrygbaar sou wees nie. Sedert die 18de eeu het kunswerke toenemend 'n gewilde teiken geword. In die dertigerjare, en nog meer tydens die Tweede Wêreldoorlog, het Nazi-Duitsland grootskaalse en georganiseerde plundering van kuns en eiendom beoefen, veral in die Nazi-besette Pole.[16][17]

Plundery, gekombineer met swak militêre dissipline, was soms 'n leër se ondergang - troepe wat versprei het om 'n gebied te plunder, kan kwesbaar raak vir teenaanvalle. In ander gevalle, byvoorbeeld die Wahhabi-plundering van Karbala in 1801 of 1802, het buit bygedra tot verdere oorwinnings vir 'n leër.[18] Nie alle plunderaars in oorlogstyd is oorwinnaars nie; die plundering van Vistula-gebied deur die terugtrekkende keiserlike Russiese leër in 1915[19] was een van die faktore wat die lojaliteit van die Pole aan die Russiese keiser laat afneem het. Plaaslike burgers kan ook gebruik maak van die gebrek van die orde om openbare en private eiendom te buit, soos in gebeure wat in die Nasionale Museum van Irak in die loop van die oorlog in Irak in 2003 plaasgevind het.[20] Leo Tolstoi se roman Oorlog en Vrede beskryf wydverspreide plundering deur burgers van Moskou voordat Napoleon se troepe die stad in 1812 binnegekom het, saam met plundering deur Franse troepe elders.

In 1990 en 1991, tydens die Golfoorlog, het Saddam Hussein se soldate Koeweitse en Saoedi-infrastruktuur aansienlike skade aangerig. Hulle het ook van private ondernemings en huise gesteel.[21][22] In April 2003 het plunderaars by die Nasionale Museum van Irak ingebreek en duisende voorwerpe word vermis.[23][24] Siriese bewaringsgebiede en museums word tydens die Siriese burgeroorlog geplunder, met items wat op die internasionale swart mark verkoop word.[25][26] Verslae van 2012 het voorgestel dat hierdie oudhede vir verskillende wapens verhandel word.[27][28]

Verbod kragtens internasionale reg

[wysig | wysig bron]

Beide die internasionale reg en internasionale verdrae verbied plundery in gewapende konflik.[6] Die verbod op plundering word deur die Lieber-kode, die Brussel-verklaring (1874) en Oxford Handves erken. Die Haagse konvensies van 1899 en 1907 (aangepas in 1954) verplig militêre magte nie net om vernietiging van vyandelike eiendom te vermy nie, maar om beskerming daaraan te bied.[29] Artikel 8 van die Statuut van die Internasionale Strafhof bepaal dat in 'n internasionale oorlogvoering die "plundering van 'n stad of plek, selfs as dit deur aanval geneem word", as 'n oorlogsmisdaad geld.[6] In die nasleep van die Tweede Wêreldoorlog is 'n aantal oorlogsmisdadigers vervolg vir plundering. Die Internasionale Strafhof vir die voormalige Joego-Slawië (vanaf 1993 tot 2017) het verskeie vervolgings vir plundering geïnstigeer.[6]

Die vierde Genève-konvensie van 1949 verbied eksplisiet plundering van burgerlike eiendom gedurende oorlogstyd.[6][30]

Argeologiese verwyderings

[wysig | wysig bron]

Die term "plundering" word soms ook gebruik om te verwys na oudhede wat deur ongemagtigde mense uit lande verwyder word, of private individue wat die wet oortree en vir geldelike gewin, of deur buitelandse nasies, wat gewoonlik meer belangstel in aansien of voorheen 'wetenskaplike ontdekking'. 'n Voorbeeld hiervan is die verwydering van die inhoud van Egiptiese grafte wat na museums regoor die Weste versprei is.[31] Of dit 'plundering' is, is 'n besprekingspunt, terwyl ander partye daarop wys dat die Europeërs gewoonlik toestemming van die een of ander aard gekry het, en dat baie van die skatte glad nie ontdek sou word as die Europeërs nie die ekspedisies of opgrawings gefinansier en georganiseer het wat dit gevind het nie. Baie van hierdie oudhede is egter reeds vrywillig teruggestuur na hul land van herkoms.

Plundery van nywerhede

[wysig | wysig bron]

In die nasleep van die Tweede Wêreldoorlog het Sowjetmagte stelselmatig die Sowjet-besettingsone van Duitsland geplunder, insluitend die herstelde gebiede wat na Pole oorgedra sou word. Hulle het waardevolle industriële toerusting, infrastruktuur en hele fabrieke na die Sowjetunie gestuur.[32][33] Die Geallieerdes, sonder spoorvervoer en deur die see geblokkeer, was beperk tot plundering van hoë Duitse wetenskaplike en industriële tegnologieë soos vuurpyle- en straalvliegtuie.

Baie fabrieke in die rebellegebied van Aleppo tydens die Siriese burgeroorlog is berig dat hulle geplunder is en dat hul bates na die buiteland oorgeplaas is. [34][35] Landbouproduksie en elektriese kragstasies is ook geneem om elders verkoop te word.[36][37]

Herverdeling van welvaart

[wysig | wysig bron]

In die radikale politiek kan die herverdeling van inkomste en welvaart plundering insluit as 'n manier om ongelykheid in welvaart aan te spreek.[38]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "Baghdad protests over looting". BBC News. BBC. 12 April 2003. Besoek op 22 Oktober 2010.
  2. ↑ "World: Americas Looting frenzy in quake city". BBC News. 28 Januarie 1999. Besoek op 22 Oktober 2010.
  3. ↑ "Argentine president resigns". BBC News. 21 Desember 2001. Besoek op 22 Oktober 2010.
  4. ↑ "the definition of looting". Dictionary.com. Besoek op 12 Desember 2016.
  5. ↑ "Booty - Define Booty at Dictionary.com".
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Rule 52. Pillage is prohibited., Customary IHL Database, International Committee of the Red Cross (ICRC)/Cambridge University Press.
  7. ↑ Hague Convention on the Law and Customs of War on Land (Hague II), article 28.
  8. ↑ Sawer, Philip Sherwell and Patrick (16 Januarie 2010). "Haiti earthquake: looting and gun-fights break out". The Daily Telegraph (in Engels (VK)). ISSN 0307-1235. Besoek op 13 Julie 2020.
  9. ↑ "Indonesian food minister tolerates looting". BBC News. 21 Julie 1998. Besoek op 11 Mei 2010.
  10. ↑ Jacob, Binu; Mawson, Anthony R.; Payton, Marinelle; Guignard, John C. (2008). "Disaster Mythology and Fact: Hurricane Katrina and Social Attachment". Public Health Reports. 123 (5): 555–566. doi:10.1177/003335490812300505. ISSN 0033-3549. PMC 2496928. PMID 18828410.
  11. ↑ 11,0 11,1 Sandholtz, Wayne (2008). "Dynamics of International Norm Change: Rules against Wartime Plunder". European Journal of International Relations (in Engels). 14 (1): 101–131. doi:10.1177/1354066107087766. ISSN 1354-0661.
  12. ↑ Hsi-sheng Chi, Warlord politics in China, 1916–1928, Stanford University Press, 1976, ISBN 0-8047-0894-0, str. 93
  13. ↑ Henry Hoyle Howorth History of the Mongols from the 9th to the 19th Century: Part 1 the Mongols Proper and the Kalmyks, Cosimo Inc. 2008.
  14. ↑ John K. Thorton, African Background in American Colonization, in The Cambridge economic history of the United States, Stanley L. Engerman, Robert E. Gallman (ed.), Cambridge University Press, 1996, ISBN 0-521-39442-2, bl. 87. " Afrikastate het oorlog gevoer om slawe te bekom [...] aanvalle wat blykbaar meer gemoeid was met die verkryging van buit (insluitend slawe) as ander doelstellings."
  15. ↑ Sir John Bagot Glubb, The Empire of the Arabs, Hodder and Stoughton, 1963, bl.283. '... duisend Christengevangenes het deel uitgemaak van die buit en is daarna as slawe op die markte van Sirië verkoop ".
  16. ↑ (in Pools) J. R. Kudelski, Tajemnice nazistowskiej grabieży polskich zbiorów sztuki, Warszawa 2004.
  17. ↑ "Nazi loot claim 'compelling'". BBC News. 2 Oktober 2002. Besoek op 11 Mei 2010.
  18. ↑ Wayne H. Bowen, The History of Saudi Arabia, Greenwood Publishing Group, 2008, bl. 73. ISBN 0-313-34012-9
  19. ↑ (in Pools) Andrzej Garlicki, Z dziejów Drugiej Rzeczypospolitej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1986, ISBN 83-02-02245-4, p. 147
  20. ↑ STEVEN LEE MYERS, Iraq Museum Reopens Six Years After Looting, New York Times, 23 Februarie 2009
  21. ↑ Kelly, Michael (24 Maart 1991). "The Rape and Rescue of Kuwaiti City". The New Republic. ISSN 0028-6583. Besoek op 10 Junie 2020.
  22. ↑ "Oil Fires in Iraq". earthobservatory.nasa.gov (in Engels). 2 September 2016. Besoek op 10 Junie 2020.
  23. ↑ Barker, Craig. "Fifteen years after looting, thousands of artefacts are still missing from Iraq's national museum". The Conversation (in Engels). Besoek op 13 Julie 2020.
  24. ↑ Samuel, Sigal (19 Maart 2018). "It's Disturbingly Easy to Buy Iraq's Archeological Treasures". The Atlantic (in Engels (VSA)). Besoek op 13 Julie 2020.
  25. ↑ Swann, Steve (2 Mei 2019). "'Loot-to-order' antiquities sold on Facebook". BBC News (in Engels (VK)). Besoek op 10 Julie 2020.
  26. ↑ Harkin, James. "The Race to Save Syria's Archaeological Treasures". Smithsonian Magazine (in Engels). Besoek op 10 Julie 2020.
  27. ↑ Baker, Aryn (12 September 2012). "Syria's Looted Past: How Ancient Artifacts Are Being Traded for Guns". Time (in Engels (VSA)). ISSN 0040-781X. Besoek op 10 Julie 2020.
  28. ↑ Arbuthnott, Hala Jaber, Lebanon, and George. "Syrians loot Roman treasures to buy guns". The Times (in Engels). ISSN 0140-0460. Besoek op 10 Julie 2020.{{cite news}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  29. ↑ Barbara T. Hoffman, Art and Cultural Heritage: Law, Policy, and Practice, Cambridge University Press, 2006, bl. 57. ISBN 0-521-85764-3
  30. ↑ E. Lauterpacht, C. J. Greenwood, Marc Weller, The Kuwait Crisis: Basic Documents, Cambridge University Press, 1991, bl. 154. ISBN 0-521-46308-4
  31. ↑ "Egypt's Antiquities Chief Combines Passion, Clout to Protect Artifacts". National Geographic News. 24 Oktober 2006.
  32. ↑ "MIĘDZY MODERNIZACJĄ A MARNOTRAWSTWEM" (in Pools). Institute of National Remembrance. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Maart 2005. See also other copy online Geargiveer 26 April 2007 op Wayback Machine
  33. ↑ "ARMIA CZERWONA NA DOLNYM ŚLĄSKU" (in Pools). Institute of National Remembrance. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Maart 2005.
  34. ↑ "Turkey looted Syria factory: Damascus - World News". Hürriyet Daily News (in Engels). Besoek op 10 Julie 2020.
  35. ↑ Webel, Charles; Tomass, Mark (17 Februarie 2017). Assessing the War on Terror: Western and Middle Eastern Perspectives (in Engels). Taylor & Francis. ISBN 978-1-315-46916-4.
  36. ↑ Aljaleel, Alaa; Darke, Diana (7 Maart 2019). The Last Sanctuary in Aleppo: A remarkable true story of courage, hope and survival (in Engels). Headline. ISBN 978-1-4722-6055-0.
  37. ↑ Badcock, James (14 Januarie 2019). "Turkey accused of plundering olive oil from Syria to sell in the EU". The Telegraph (in Engels (VK)). ISSN 0307-1235. Besoek op 13 Julie 2020.
  38. ↑ Osterweil, Vicky (2020). In Defense of Looting: A riotous history of uncivil action (First uitg.). New York, NY. ISBN 978-1645036692.{{cite book}}: AS1-onderhoud: plek sonder uitgewer (link)

Notas

[wysig | wysig bron]
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Plunder&oldid=2582699"