[go: up one dir, main page]
Gaan na inhoud

Pedaalpunt

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
'n Voorbeeld van pedaalpunt. Die herhalende D in die eerste maat is die pedaalpunt.[1] Speel ▶ (help·info)

In musiek is 'n pedaalpunt (ook pedaalnoot, orrelpunt, pedaaltoon of pedaal, hoewel dié artikel volstaan by pedaalpunt) 'n volgehoue noot, tipies (maar nie uitsluitlik nie) in die bas, waartydens ten minste een vreemde (dus dissonante) harmonie in die ander partye geklink word. 'n Pedaalpunt funksioneer soms as 'n "nieakkoordtoon", wat dit in dieselfde kategorieë as terughoudings, vertragings en deurgangsnote plaas. Die pedaalpunt is egter uniek onder nieakkoordtone deurdat dit op 'n konsonans begin, dit deur 'n ander akkoord as 'n dissonansie volhou (of herhaal) totdat die harmonie (en nie die nieakkoordtoon nie) na die konsonans terugkeer.[2]

'n Voorbeeld van pedaalpunt. Speel ▶ (help·info)

Pedaalpunte het 'n sterk tonale effek deurdat dit die harmonie terug na sy grondtoon trek.[3] Pedaalpunte kan ook drama, intensiteit of verwagting bou. Wanneer 'n pedaalpunt in 'n ander party as die bas voorkom, word dit gewoonlik 'n omgekeerde pedaalpunt genoem.[4] Pedaalpunte is gewoonlik óf die tonika-, óf die dominanttoon (vyfde noot van die toonleer). Die pedaalpunt word as 'n akkoordtoon in die oorspronklike harmonie beskou, dan 'n nieakkoordtoon tydens die tussenliggende dissonante harmonieë, en dan weer 'n akkoordtoon wanneer die harmonie oplos. 'n Dissonante pedaalpunt kan teen alle harmonieë indruis gedurende die duur daarvan, bykans soos 'n bygevoegde toon eerder as 'n nieakkoordtoon; of pedaalpunte kan as atonale toonhoogtesentrums dien.

Die term pedaalpunt is ontleen aan die orrel weens dié instrument se vermoë om 'n noot vir 'n onbepaalde tyd lank vol te hou en die gebruik dat sulke note op die orrel se pedaalklawerbord gespeel word. Die pedaalklawerbord op 'n orrel word met die voete bespeel; die orrelis kan die pedaalpunt vir uiters lang tye aanhou terwyl albei hande hoërregistermusiek op die handklawerborde uitvoer.

Tipes

[wysig | wysig bron]

'n Dubbele pedaalpunt is twee pedaaltone wat gelyktydig gespeel word. 'n Omgekeerde pedaalpunt is 'n pedaal wat nie in die bas is nie (en meer dikwels in die hoogste party.) Mozart het talle omgekeerde pedale in sy werke ingesluit, veral in die solodele van sy concerto's. 'n Interne pedaalpunt is 'n pedaal wat soortgelyk aan die omgekeerde pedaal is, buiten dat dit in die middelregister tussen die bas en die boonste stemme gespeel word.

’n Dreunbas verskil van ’n pedaalpunt in graad of gehalte. 'n Pedaalpunt kan 'n nieakkoordtoon wees en móét dus oplos – anders as 'n dreunbas, wat nie oplos nie. 'n Pedaalpunt kan bloot 'n korter dreunsang wees, en 'n dreunsang 'n langer pedaalpunt.

Gebruik in klassieke musiek

[wysig | wysig bron]

Daar is talle voorbeelde van pedaalpunte in klassieke musiek. Pedalpunte verskyn dikwels in vroeë barokmusiek "alla battaglia", veral verleng in Heinrich Schütz se Es steh Gott auf (SWV 356) en Claudio Monteverdi se Altri canti di Marte.[5]

In Henry Purcell se Fantasia upon one note – vir strykensemble – handhaaf 'n tenoorviool (in die laer altsleutel) deurgaans 'n C, terwyl die ander viole toenemend uitgebreide teenmelodieë daaromheen weef:

Purcell se Fantasia on one note
Die eerste mate van Purcell se Fantasia on one note

Pedaalpunte word dikwels naby die einde van fuga gebruik om die tonaliteit van die komposisie te herstel nadat die musiek deur talle modulasies en afwykings gegaan het. Fuga's word dikwels afgesluit met figure wat oor 'n baspedaalpunt geset word:[6]

Laaste vier mate van J.S. Bach se Fuga in C-majeur uit Das wohltemperierte Klavier, Boek I, BWV 846
Die laaste vier mate van J. S. Bach se Fuga in C-majeur uit Das wohltemperierte Klavier, Boek I, BWV 846

'n Ander voorbeeld van 'n lang pedaalpunt is uit die Toccate Sexta van Sebastian Anton Scherer (1631–1712) se Partitura in cymbalo et organo, op. 2, Boek 2, wat vir 'n volle 27 mate aangehou word:

Die slotmate uit Scherer se Toccate Sexta uit Partitura in cymbalo et organo, op. 2, Boek 2, waarin die pedaalpunt op C duidelik gesien kan word.[7]


Pedaalpunte word ook in ander polifoniese komposisies gebruik om 'n finale kadens te versterk, belangrike strukturele punte in die komposisie aan te dui en vir dramatiese effek.

Mate 1 en 2 van Bach se Prelude no. 6 in D-mineur, BWV 851, uit Das wohltemperierte Klavier, Boek I, wat die pedaalpunt in die linkerhand (op D) aandui
Pedaaltoon in Bach se Prelude nr. 6 in D-mineur, BWV 851, uit Das wohltemperierte Klavier, Boek I, mate 1–2.[8] Alle pedaaltoonnote is harmonieus, buiten vir die laaste drie van die eerste maat.[4]

Pedaalpunte is ietwat problematies vir die klavesimbel, wat slegs 'n beperkte nootvolhouvermoë het. Dikwels word die pedaalpunt eenvoudig met tussenposes herhaal. 'n Pedalpuntn kan ook deur 'n tril voorgestel word, wat redelik algemeen is in omgekeerde pedaalpunte (sien hier bo). 'n Ander metode om 'n pedaalpunt op die klavesimbel te produseer, is om die pedaalpuntnoot (of die oktaaf daarvan) op elke maatslag te herhaal. Die skaarspedaalklavesimbel, 'n klavesimbel met 'n pedaalklawerbord, maak dit makliker om herhaalde basnote op die klavesimbel uit te bring, aangesien albei hande steeds vry is om op die boonste handklawerborde te speel.

Met die ontwikkeling van die klavier het komponiste die potensiaal van 'n pedaalpunt begin ondersoek om stemming en atmosfeer te skep. 'n Voorbeeld is die omgekeerde pedaal wat die boonste deel van die klavierbegeleiding in Schubert se lied <i id="mwgw">Erlkönig</i> deurdring:

Klavierinleiding van Schubert se Erlkönig, op. 1 (D 328)
Klavierinleiding van Schubert se Erlkönig, op. 1 (D 328)

Volgens Eugene Narmour is daar geen ander instrument waarop 'n pedaalpunt beter klink as die klavier (met sy klaargemaakte dempermeganisme) nie. Hy beweer dit is veilig om te sê dat geen komponis liewer was vir harmoniese pedale as Chopin nie.[9] 'n Voorbeeld is die Prelude in D-mol, op. 28, no. 15, (die "Reëndruppelprelude") wat, soos die Purcell (sien hier bo), deurgaans een herhaalde noot bevat. Die stuk is in drieledige vorm, met sy rustige buitenste dele wat die broeiende middelste deel kontrasteer:

Mate 24–31 van Chopin se Prelude in D-mol-majeur, op. 28, no. 15
Mate 24–31 van Chopin se Prelude in D-mol-majeur, op. 28, no. 15

In hierdie prelude word die herhaalde A-mol in die baslyn, wat die buitenste dele deurdring, deur 'n enharmoniese verandering – 'n G-kruis in die middelste mineurgedeelte – waar dit van die bas na die boonste gedeelte beweeg. Daar is ander voorbeelde van klaviermusiek waar 'n enkele noot byna die hele stuk deurdring, byvoorbeeld die aanhoudende B-mol wat in sowel Debussy se klaviervoorspel "Voiles" en Ravel se "Le Gibet" uit Gaspard de la Nuit voorkom.

Die term pedaalpunt word ook gebruik om 'n basnoot te beskryf wat vir 'n lang tydperk in orkesmusiek aangehou word, soos in die simfonieë van Jean Sibelius. Pedaalpunte vir orkesmusiek word dikwels met die boog deur die kontrabasse uitgevoer word, wat 'n volgehoue, orrelagtige bastoon skep waaroor die harmonieë in die boonste stemme verander. Die slotgedeelte van die derde beweging van Johannes Brahms se Ein deutsches Requiem, "Herr, lehre doch mich" bevat 'n pedaalpunt wat vir sowat twee minute lank (maat 173–208) deur die kontrafagot, trombone, tuba, tjello's, basviole én orrel (pedaal) volgehou word.

Maat 173–175 van "Herr, lehre doch mich" uit Brahms se Ein Deutsches Requiem, waarin die pedaalpunt (in D) deur die kontrafagot, trombone, tuba, keteltrom, tjello's en basviole duidelik gesien kan word.[10]


Ernest Newman (1947, p. iii) het geskryf van die gemengde sukses wat aan die Requiem toegeskryf is – veral hierdie beweging, wat met baie afkeuring begroet is weens die uitgerekte pedaalpunt wat deur die keteltrom "vererger" is.[11]

Gebruik in opera

[wysig | wysig bron]

Die openinge van die eerste twee operas van Wagner se siklus Der Ring des Nibelungen bevat pedaalpunte. Die prelude tot Das Rheingold bevat 'n E-mol-pedaaltoon in die bas wat vir 162 mate volgehou word:

Die eerste paar mate van Wagner se prelude tot Das Rheingold
Die eerste paar mate van Wagner se prelude tot Das Rheingold

Robert Donington het geskryf:[12] "The Ring opens quietly, but with an effect which in the context of harmonized music is apparently unique. For a very long passage there is not only no modulation but no change of chord. A chord of E♭ major builds up: first the tonic sounds in the abysmal depths; next a fifth is added; then an arpeggio movement on the complete triad, calm but swelling, an embryonic motive ... But still the chord does not change ... A sense of timelessness sets in."

Daarteenoor het die stormagtige voorspel tot Die Walküre 'n omgekeerde pedaal: die volgehoue tremolo's in die boonste strykers is 'n teëwig vir die melodiese en ritmiese karakter van die tjello's en basviole:

Die openingsmate van Wagner se prelude tot Die Walküre
Die openingsmate van Wagner se prelude tot Die Walküre

Alban Berg se ekspressionistiese opera Wozzeck maak subtiel gebruik van 'n pedaalpunt in die tweede toneel van die derde bedryf, wanneer die jaloerse, misbruikte soldaat Wozzeck sy ontroue vrou, Marie, vermoor. Douglas Jarman beskryf die kragtige dramatiese effek van hierdie episode:[13] "Marie and Wozzeck are walking through the wood. Anxious, Marie tries to hurry on but Wozzeck detains her. A disjointed, sinister conversation follows until, as the moon rises, blood-red, Wozzeck draws a knife. A long crescendo begins as the note B natural, which has been present as a subdued pedal point throughout the scene, is now taken up by the kettledrums. Wozzeck plunges the knife into Marie’s throat."

Gebruik in jazz en popmusiek

[wysig | wysig bron]

Voorbeelde van jazzmelodieë wat pedaalpunte gebruik, sluit in Duke Ellington se "Satin Doll" (inleiding), Stevie Wonder se "Too high" (inleiding), Miles Davis se "On Green Dolphin Street", Bill Evans se "34 Skidoo", Herbie Hancock se "Dolphin dance" van sy Maiden Voyage- album, Pat Metheny se "Lakes" en "Half Life of Absolution", en John Coltrane se "Naima".[14] Laasgenoemde, van die album Giant Steps, het die aanduiding "E♭ pedal" om aan te dui dat die baskitaarspeler 'n volgehoue pedaalpunt te speel. Jazzmusici gebruik ook pedaalpunte om spanning by die brug- of sologedeeltes van 'n melodie te voeg. In 'n ii-VI-progressie speel sommige jazzmusici 'n V-pedaalnoot onder al drie akkoorde, of onder die eerste twee akkoorde.

Verskeie rockkitaarspelers het pedaalpunte in hul solo's gebruik. Die progressive rock-groep Genesis het dikwels 'n "pedaalpuntgroef" (Engels: pedal-point groove) gebruik, waarin die bas staties op die tonika bly terwyl akkoorde teen verskillende tempo's bo die bas beweeg, met die Genesis-liedjies "Cinema Show" en "Apocalypse in 9/8"[15] is voorbeelde hiervan.[16] Teen die laat 1970's en vroeë 1980's het "pedaalpuntgroewe" soos hierdie 'n "afgesaagde" cliché van progressive rock geword soos in die geval van funk (James Brown se "Sex Machine"), en het reeds meer gereeld in meer kommersiële style soos stadium-rock (Van Halen se "Jump") en synth-pop (Frankie Goes to Hollywood se "Relax").[16]

Filmkomponiste gebruik pedaalpunte om spanning in rillers en gruwelfilms te skep. In die Hitchcock-rillerfilm North by Northwest gebruik Bernard Herrmann pedaalpunte en ostinato's as tegnieke om spanning te skep, wat 'n dissonante, dramatiese effek tot gevolg het. In een toneel ("The Phone Booth") gebruik Herrmann die keteltrom wat 'n lae B-mol-pedaalpunt speel om 'n gevoel van naderende onheil te skep - terwyl een karakter 'n ander karakter se moord beplan.[17] Ander noemenswaardige voorbeelde van soortgelyke genres is die musiek vir die openingstitel van die TV-reeks Sherlock deur David Arnold en Michael Price, en een van die hooftemas van Interstellar deur Hans Zimmer: "[...] to sustain a dominant pedal at length as this theme does gives an impression of a prolonged avoidance of resolution. Indeed, given the enormous length of time that elapses during Cooper’s absence, this is an entirely appropriate sentiment." [18] .

In klein combo jazz- of jazz fusion-groepe kan die basviolis of Hammond-orrelis ook 'n pedaalpunt (gewoonlik op die tonika of die dominant) gebruik in 'n melodie wat nie andersins uitdruklik 'n pedaalpunt versoek nie om spanning te skep of die gedeelte interessant te maak. Veral thrash metal maak baie van 'n gedempte lae E-snaar as pedaalpunt gebruik (of selfs laer, as ander stemmings gebruik word).

Ander voorbeelde sluit in The Supremes se "You keep me hangin' on" (refrein: oktaaf-E's teen A-, G- en F-majeur-akkoorde) en John Denver se "The eagle and the hawk" (inleiding: boonste twee kitaarsnare, B en E, teen B-, A-, G-, F- en E-majeur-akkoorde);[19] ook Tom Petty se "Free Falling" en Goo Goo Dolls se "Name".[20]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Zinn, D. 1981. The structure & analysis of the modern improvised line. New York: Excelcior Music Publication Co., bl. 118. ISBN 978-0-935016-03-1
  2. ↑ Frank, R.J. 2000. Non-chord tones. Geargiveer van die oorspronklike op 3 Julie 2007. Geraadpleeg op 2 Januarie 2024.
  3. ↑ Frank, Robert J. (2000). "Non-Chord Tones". Geargiveer 3 Julie 2007 op Wayback Machine, Theory on the Web, Southern Methodist University.
  4. ↑ 4,0 4,1 Benward & Saker (2003). Music: In Theory and Practice, Vol. I, p. 99. Seventh Edition. ISBN 978-0-07-294262-0ISBN 978-0-07-294262-0.
  5. ↑ Gerald Drebes: "Schütz, Monteverdi und die „Vollkommenheit der Musik" – "Es steh Gott auf" aus den "Symphoniae sacrae" II (1647)". In: "Schütz-Jahrbuch", Jg. 14, 1992, bl. 25–55, h. 37–40, aanlyn: "Gerald Drebes - 2 Aufsätze online: Monteverdi und H. Schütz" (in Duits). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Maart 2016. Besoek op 30 Julie 2017.
  6. ↑ Smith, Timothy A. (1996). "Anatomy of a Fugue".
  7. ↑ Scherer, S.A. 1907. Partitura in Cymbalo et Organo, Liber Secundus. In Guilmant, A. & Pirro, A. (reds.). Archives des Maîtres de l'orgue. Volume 8. Parys: A. Durand & Fils.
  8. ↑ Benward, B. & Saker, M.N. 2003. Music: In theory and practice. Volume I. Sewende uitgawe. Boston: MacGraw-Hill, bl. 99.
  9. ↑ Narmour, E. 1987. Melodic structuring of harmonic dissonance. In Samson, J. (red.). Chopin Studies. Cambridge: Cambridge University Press, bl. 101.
  10. ↑ Brahms, J. 1926. Ein deutsches Requiem. In Mandyczewski, E. (red.). Sämtliche Werke, Band 17. Leipzig: Breitkopf & Härtel. Herdruk deur Dover Publications.
  11. ↑ Newman, E. 1947. Voorwoord tot die sangpartituur van Brahms se Ein deutsches Requiem, gedruk in die 1999-uitgawe. Londen, Novello and Co. Ltd, bl. iii.
  12. ↑ Donington, R. (1963) Wagner's "Ring" and its Symbols. London, Faber.
  13. ↑ Jarman, D. 1989. Alban Berg Wozzeck. Cambridge: Cambridge University Press, bl. 38.
  14. ↑ Rawlins, R. & Bahha, N.E. 2005. Jazzology: The encyclopedia of jazz theory for all musicians. Milwaukee: Hal Leonard, bl. 132. ISBN 0-634-08678-2.
  15. ↑ Spicer, M.S. & Rudolph, J. 2010. Sounding out pop: Analytical essays in popular music. Ann Arbor: The University of Michigan Press, bl. 118.
  16. ↑ 16,0 16,1 Philomusica on-line. S.d. Composition and experimentation in British Rock 1967–1976. Geraadpleeg op 2 Januarie 2024.
  17. ↑ Bondelevitch, D.J. S.d. A case study of the Bernard Herrmann style, bl. 2, Hitchcock.TV. Geraadpleeg op 3 Januarie 2024.
  18. ↑ Richards, M. 2015. Oscar nominees 2015, Best Original Score (Part 5 of 6): Hans Zimmer's Interstellar. Film Music Notes, 18 Februarie. Geraadpleeg op 3 Januarie 2024.
  19. ↑ Stephenson, K. 2002. What to listen for in Rock: A stylistic analysis. New Haven: Yale University Press, bl. 77. ISBN 978-0-300-09239-4.
  20. ↑ Stephenson, K. 2002. What to listen for in Rock: A stylistic analysis. New Haven: Yale University Press, bl. 81. ISBN 978-0-300-09239-4.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Pedaalpunt&oldid=2641928"