P. de V. Pienaar

P. de V. Pienaar (11 Augustus 1904 – 6 April 1978) was ’n Afrikaanse taalkundige en skrywer van romans en kortverhale. Hy was professor in die Departement van Spraakwetenskap, Logopedika en Oudiologie aan die Universiteit van Pretoria.

Pierre De Villiers Pienaar is op 11 Augustus 1904 op die plaas Elandsfontein in Gatsrand in die distrik Fochville gebore. Sy vader is Matthys Michiel Pienaar, wat in beide die Eerste en Tweede Vryheidsoorlog geveg het.  Ná opleiding aan die Elandsfontein plaasskool matrikuleer hy in 1921 in die eerste klas aan die Potchefstroom Boys High School. Hy sit vanaf 1922 sy studies voort aan die Johannesburgse Normaalkollege en die Universiteit van die Witwatersrand en behaal in 1924 die B.A.-graad en in 1925 die B.A.-Honneurs-graad. In 1926 behaal hy die M.A.-graad in Afrikaans en Nederlands met lof met ’n verhandeling oor fonetiek en algemene linguistiek. Dan is hy tydelik onderwyser in Johannesburg voordat hy in September 1927 met ’n Unie-studiebeurs na Utrecht in Nederland gaan om verder te studeer onder leiding van die bekende professor C.G.N. de Vooys. Vanaf Mei 1928 sit hy sy studies voort in Hamburg in Duitsland onder die leermeesters Panconcelli-Calgia, Meinhof en Kloeke en verwerf in 1929 die Ph.D.-graad in Afrikaanse en Nederlandse fonetiek na aanleiding van ’n proefskrif getitel “Die Fonoposotie en die Fonotopie van die Afsluitings- en Vernouingsklanke binne die Spraakmolekuul”. Hierdie proefskrif word later gepubliseer. Op 31 Januarie 1928 trou hy op Greytown in Natal met Frederika Vermaak. Die egpaar het drie kinders, twee seuns (Rousselot en Uys) en ’n dogter (Anne Lize).

By sy terugkeer na Suid-Afrika gee hy weer in Johannesburg onderwys vanaf 1930 tot 1933, waarna hy aan die begin van 1934 ’n betrekking aanvaar as lektor in Fonetiek aan die Universiteit van die Witwatersrand. Hy speel ’n groot rol in die stigting van die Handhawersbond, waar hy die eerste redakteur is van hulle mondstuk “Die Handhawer”, en Reddingsdaadbond. Hy is ’n stigterslid van die Afrikaanse Skrywerskring in 1934 en is reeds teenwoordig op die voorlopige vergadering op 20 Augustus 1934, toe hierdie liggaam beplan is. Deur sy toedoen word die eerste diplomakursus in Spraakheelkunde in Suid-Afrika in 1937 aan die Universiteit van die Witwatersrand ingestel. In 1943 word hy bevorder tot hoogleraar in Fonetiek en Spraakheelkunde en neem mettertyd ook die direkteurskap oor van die Spraak-, Stem- en Gehoorkliniek. In 1957 word hy professor in Afrikaanse en Nederlandse Linguistiek aan die Universiteit van Suid-Afrika, waar hy twee jaar werk. Wanneer die Departement van Spraakwetenskap, Logopedika en Oudiologie in 1959 aan die Universiteit van Pretoria gestig word, is hy die eerste hoogleraar, ’n posisie wat hy beklee tot met sy aftrede aan die einde van 1969. Hierna is hy tydelike professor tot 1972 en word daarna professor emeritus.

Hy verwerf lidmaatskap van talle liggame van wetenskaplike, taalkundige en kulturele belang. Dit sluit in die Raad van die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie (SAUK), die Filmraad, die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, die Transoranje-instituut vir Spesiale Onderrig en die Suid-Afrikaanse Nasionale Raad vir Dowes. By die SAUK dien hy van 1957 tot 1968 in die Taaladvieskomitee, terwyl hy ook dien in die Departement van Onderwys se advieskomitee vir taallaboratoriums. Hy is onder meer benoem tot lewenslange ere-president van die Suid-Afrikaanse Vereniging vir Spraak- en Gehoorheelkunde. Verskeie plaaslike en internasionale universiteite maak van sy dienste gebruik om hulle te adviseer oor die opleiding van terapeute in die veld van kommunikasie-patologie en die stigting van taallaboratoriums. In die vroeë veertigerjare dien hy ook in die skoolkomitee wat verantwoordelik was vir die stigting van Laerskool Jan Celliers, die eerste Afrikaanse laerskool in die noordelike voorstede van Johannesburg. In Augustus 1977 het hy ’n ernstige beroerte-aanval, wat hom verlam en sonder spraak laat. Hy is op 6 April 1978 in die Kronendal-verpleeginrigting in Pretoria oorlede. Sy as is op die familieplaas Elandsfontein gestrooi.

Sy akademiese werk is hoofsaaklik gerig op die professie van spraakpatologie en oudiologie. Verskeie vakkundige boeke oor die fonetiek en taalkunde verskyn van hom, insluitende “Afrikaanse fonetiek” (saam met T.H. le Roux), “Fonoposotie en die fonotopie van die Afrikaanse afsluitings- en spraakmolekuul”, “Praat u beskaaf?”, “Engels-Afrikaanse fonetiese leesboek” (saam met dr. A.G. Hooper), “Uitspraakwoordeboek van Afrikaans” en “Die Afrikaanse spreektaal”. Saam met C.M. van den Heever is hy redakteur van die driedelige “Kultuurgeskiedenis van die Afrikaner” en werk hy ook saam met M.S.B. Kritzinger en ander mee aan die “Verklarende Afrikaanse Woordeboek”. As kenner van musiek en veral opera verskyn die boek “Opera en sanger” ook van hom.

Op letterkundige gebied skryf hy enkele gedigte en sy gedig “Die aandblom” word deur Arthur Ellis getoonset en in die “FAK Kunsliedbundel” opgeneem. Dit is egter op prosagebied wat hy sy belangrikste bydrae maak. Reeds in 1923 word ’n goue medalje en ’n spesiale diploma van die Johannesburgse Kunsvereniging aan hom toegeken vir “oorspronklike prosa”. Die naturalistiese probleemroman^[1] “Skakels van die ketting”^[2] veroorsaak groot opspraak wanneer dit in die twintigerjare gepubliseer word, veral in die lig van die uitbeelding van ’n sensuele seun se worsteling met sy seksualiteit en die vlees.^[3] Die boek gee waarskynlik van die vroegste seksuele beskrywings in Afrikaans, hoewel geensins eksplisiet nie. Kobie Breed is ’n idealistiese jongman wat op die plaas groot word, waar hy en Elka op mekaar verlief raak. Hy voel egter ’n roeping om in die bediening te staan en na skool gaan hy dan na Johannesburg om hom as sendeling te bekwaam. In die stad bring sy geslagsdrif hom te midde van baie verleidings tot ’n val. Hy organiseer ’n Sondagskool vir verwaarloosde kinders in die agterbuurtes, maar word deur die aantreklike Violet verlei. Die volgende oggend is hy na aan selfmoord, maar is getuie van ’n motorongeluk waarin die slagoffer in sy arms sterf. Hierdie gebeurtenis maak hom weer attent op sy roeping en hy gaan na Njassaland (tans Malawi) om daar onder die plaaslike bevolking te bedien. Uit dankbaarheid vir sy genesing bring ’n stamkaptein sy dogter aan Kobie as geskenk, wat volgens die gewoonte van die stam sy vrou moet word. Kobie het egter reeds sy sedelike ewewig herwin en hy keer huis toe. Hoewel hy haar bedrieg het, help die vergewende liefde van sy nooi Elka hom dan om weer geestelik en emosioneel op die been te kom. Hy vind dan sy lewensdoel op die delwerye, waar hy geestelik arbei onder hierdie mense. Ten spyte van die tematiese aanwins vir ons letterkunde, is die roman ongelukkig nie vry te spreek van oordadige woordgebruik en styl nie en vloei die vertelling moeilik. Besonder eksperimenteel is ook sy proefneming met fonetiese spelling in hierdie tyd wat die Afrikaanse taal- en spelreëls nog vloeibaar is.

Die res van sy letterkundige oeuvre bestaan uit kortverhale, wat hy in “Ruth”, “Magte” en “Die oorlogskind” bundel. Hierdie verhale ondersoek dikwels die noodlotsmag en lyding van die mensdom en die sin van die lewe. Die verhale in “Ruth” toon ’n verbetering in styl na sy debuutwerk, maar hier is steeds lastige “mooiskrywery” wat die betekenis laat vervaag en die impak versag. Die titelverhaal is na aanleiding van die Bybelse verhaal van Rut. ’n Vader en sy twee seuns trek weens droogte na Johannesburg om in die myne te werk. Daar trou die twee seuns met stadsmeisies, maar die drie mans verongeluk en die een seun se vrou, Ruth, keer saam met haar skoonma terug na die plaas.  Die hoogtepunt in die bundel is “Die dooie gans”, wat treffend daarin slaag om die broeiende onmin en beklemmende atmosfeer deur die konflik en ook die natuurbeskrywing uit te beeld. Dan word die onmenslike ondankbaarheid van die oudste seun in al sy afstootlikheid gesimboliseer deur die ‘geskenk’ van die dooie gans aan sy sterwende vader. Die keurkommissie vir die Hertzogprys vir 1936 voel dat beide hierdie werk en “Magte” eervolle vermelding verdien.

Die titel van “Magte” verwys na die stryd wat mense voer teen die magte wat die mens stadig vernietig. In die soeke na universele boodskappe word verskeie temas aangeraak wat op daardie tydstip buite die ervaringsveld van die gewone Afrikaner geval het. In die meeste verhale spartel die hooffigure in die wurggreep van ‘magte’ wat vir hulle te sterk is. In “Trofeë” moet ’n sewentigjarige grysaard, wat hartstogtelik lief is vir die jag, eindelik erken dat hy sy laaste trofee kamp-toe gebring het. “Die Vraag” beeld ’n aantal verminkte soldate uit wat na die Eerste Wêreldoorlog as hulpelose slagoffers terugkeer na Australië. “Die aarde wreek” beskryf die droewige lotgevalle van ’n aantal mense op ’n spogplaas waarop ’n geheimsinnige vloek rus. Faans Boshoff het naamlik die dogter van sy bywoner verlei, en haar sterwende vader het hom vervloek. In “Winkende liggies” kry Manie Ferreira myntering. Hy het as jongman ’n woeste lewe in die grootstad gelei, maar daarna getrou met ’n plaasnooi. Vir jare gaan dit goed, maar wanneer hy siek word kom daar verwydering tussen hom en sy vrou. Sy begeerte is dan om nog net eenmaal voor sy dood die plesier van die grootstad te geniet. In die slotverhaal “Elektra” sweer ’n vrou ’n gelofte om wraak aan haar sterwende vader, maar wanneer sy geleentheid kry om dit uit te voer, triomfeer haar liefde oor haar haat.

“Die oorlogskind en ander verhale” se temas sluit aan by dié van “Magte” en wentel hoofsaaklik rondom die lewensdoel, die lyding van die mens en die lewensmagte wat elkeen raak. Die verhale toon verdere vooruitgang in soberder styl en fyner suggestie. In die titelverhaal leef ’n ou Duitse egpaar in Suid-Afrika, nadat hulle hier ’n nuwe begin gemaak het om die verskrikkinge van die Eerste Wêreldoorlog te ontduik. Die arbeidstrots van die ou Duitser, Fritz, kry wel ’n knak omdat hy in sy nuwe vaderland nie ’n bestaan kan maak van sy spesialiteit, die maak van kunsledemate, nie en ook gewone skrynwerker moet wees. Hy leef net vir sy laatlammetjie, Günther, wat tydens die oorlog gebore is en in wie hy al sy ideale wil verwesenlik. Günther moet egter as soldaat in die nuwe oorlog teen sy eie volk en vorige vaderland gaan veg en keer blind terug, liggaamlik en geestelik platgeslaan. Hierdie ramp knak vir Fritz en vernietig sy laaste ideaal. Hy verf dan sy uithangbord dood sodat hy voortaan slegs skrynwerker is. In “Op die lewensrad” word die verhaal vertel deur middel van die dagboekinskrywings van ’n jong man, sy moeder en suster. Dit illustreer hoe ’n ongelukkige verlede drie mense wat saamwoon van mekaar kan vervreem. In “Sy plan” word die effek van verydelde planne en toekomsdrome ondersoek. ’n Jong man moet sy oorsese studies staak wanneer sy weldoener sterf. Op vernuftige wyse maak hy hierna ’n bestaan vir hom en sy gesin. Daar kom egter verwydering tussen hom, sy vrou en kind en hy maak weer ’n plan om hulle uit die ellende te verlos – hy pleeg selfmoord. Van sy kortkuns word in versamelbundels soos “Flitse” en “Uit dorp en veld” opgeneem.

Sy taalstudie-kollegas vereer hom in 1973 met die gedenkbundel “Taalseminaar”. In 1963 ken die Akademie ’n Erepenning vir Afrikaanse Taal en Letterkunde aan hom toe ter erkenning van sy werk oor die Afrikaanse fonetiek.

• Afrikaanse Pers-Boekhandel “Flitse” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Tweede uitgawe Eerste druk 1965
• Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. “Skrywers en rigtings” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
• Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria  Eerste uitgawe 2005
• Kritzinger, M.S.B. “Ons jongste letterkunde” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Tweede druk 1940
• Lindenberg, E. (red.) “Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde” Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
• Nasionale Pers Beperk “Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album” Nasionale Pers Bpk. Kaapstad 1936
• Nienaber, P.J. “Die Hertzogprys Vyftig Jaar” Nasionale Boekhandel Kaapstad Eerste uitgawe 1965
• Nienaber, P.J. “Hier is ons skrywers!” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene  uitgawe 1969
• Opperman, D.J. “Digters van Dertig” Nasou Beperk Kaapstad Eerste druk 1953
• Schoonees, P.C. “Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging” J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch- Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
• Schoonees, P.C. “Tien jaar prosa” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1950
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998

• Botha, Elize “P. de V. Pienaar oorlede” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 16 no. 4, November 1978
• Van Heerden, Ernst “Die beste Afrikaanse prosawerke van die jaar” “Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring” Johannesburg 1941

• Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Pienaar,_Pierre_de_Viliers
• Remembered: http://remembered.co.za/obituary/view/3321 Geargiveer 31 Oktober 2016 op Wayback Machine
• Worldcat: http://www.worldcat.org/identities/lccn-n84-125147/

• Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein “Pienaar, prof. dr. Pierre de Villiers – Biografie”