Swartswaan

Swartswaan
Bewaringstatus
Veilig  (IUCN 3.1)
Wetenskaplike klassifikasie
Domein:	Eukaryota
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Chordata
Klas:	Aves
Orde:	Anseriformes
Familie:	Anatidae
Genus:	Cygnus
Spesie:	C. atratus
Binomiale naam
Cygnus atratus Latham, 1790
Subspesies
C. a. atratus Swartswaan C. a. sumnerensis Nieu-Seelandse swaan (uitgesterf)
Sinonieme
Anas atrata Latham, 1790 Chenopis atratus

Die swartswaan is 'n swaan wat in Australië, Tasmanië en tans ook in Nieu-Seeland en Europa voorkom.

Die swartswaan is endemies aan Australië en Tasmanië, maar is deur mense na Nieu-Seeland en Europa as troeteldiere geneem en kan vandag ook in die natuur aangetref word. In Australië verkies hulle hoofsaaklik die moeraslande van Suid-Australië en vermy hulle die noordelike tropiese gebiede. Hulle kom ook in van Suidoos- tot Suidwes-Australië voor, asook die suidooste van Tasmanië.

Swartswane woon langs mere, riviere en moeraslande, ongeag of die water vars, sout- of brakwater is. Hulle verkies wel 'n habitat met waterplante, siende dat dit 'n groot deel van hul dieet uitmaak. Indien daar 'n voedseltekort is, kan hulle ook soms in droër gebiede aangetref word.

Die swartswaan se naaste familielid is die witswaan en die twee deel die klassieke swaanvoorkoms: 'n geboë nek en hoë wenkbroue. Soos die naam aandui, is die swartswaan byna geheel en al swart, alhoewel van die vlerkvere wit is (gewoonlik slegs tydens vlug sigbaar). Hulle het ook rooierige irisse en bloedrooi snawels met 'n wit lyn. Die kleintjies is grys-bruin met 'n ligte snawel. Buiten dat die mannetjie groter as die wyfie is, is daar nie ander opmerklike verskille in hulle voorkoms nie. 'n Volwasse swartswaan het 'n lengte van tussen 110 en 140 cm en weeg tussen 3,7 en 8,7 kg. Sy vlerkspan strek tussen 160 en 200 cm.

Die swartswaan se roep klink soos 'n beuelgeskal en word met gestrekte nek geuiter as hulle saans vlieg of vlerksleep. In vergelyking met ander swane is hulle nie vreeslik territoriaal nie en sal soms in kolonies voorkom. Wanneer kos skaars is sal hulle van gebied tot gebied rondtrek.

Swartswane vreet hoofsaaklik waterplante en gras maar ook lêkorrels vir hoenders en eende. Hulle kan ook plante bereik wat onderwater is, danksy hulle lang nekke. Swartswane sal ook soms insekte vreet.

'n Swartswaan is monogaam: hy sal dikwels dieselfde maat vir sy hele lewe hê. Swartswane woon in paartjies wanneer hulle paar, maar parende swartswane wat in kolonies woon is nie onbekend nie. Die dreigende gedrag van swartswane kom ooreen met die van witswane: beide voëls klap en waai hulle vlerke twee of drie keer, gevolg deur 'n roep. Die swartswaan se vlerke maak 'n groter geraas as dié van die witswaan. Hulle staan ook in verskillende posisies wanneer hulle dreig: 'n swartswaan hou sy nek regop, my sy snawel wat met 'n punt na onder wys en vere wat in alle rigtings staan.

'n Kenmerkende eienskap van die swartswaan vind tydens vlerksleping plaas, soms verwys na as die "triomfseremonie": die mannetjie nader die vroutjie al roepende met sy vlerke en ken omhoog. Die vroutjie antwoord met dieselfde roep. Daarna sal hulle om die beurt hulle koppe laat sak en dan hulle nekke weer reguit maak. Daarna roep hulle met hulle nek reguit en snawels na bo. Laastens hou hulle hulle nekke teen 'n 45° hoek met hulle snawels na onder gedraai teen 'n regte hoek, terwyl hulle in 'n sirkel swem. Die mannetjie sal dit gewoonlik begin en sal meer geneig wees om dit uit te voer hoe meer ander swane daar is. Hierdie "seremonie" is bedoel om die band tussen 'n paartjie of ouers en hul kuikens te versterk, maar kan ook soms in 'n dreigende gebiedsafbakende vertoning geïntegreer word.

Die broeiseisoen strek die hele jaar deur, alhoewel dit in sommige gebiede van Februarie tot September beperk is. Die vroutjie (soms die mannetjie) bou 'n drywende, groot, deurmekaar nes van stokkies, dooi blare en ander materiaal in baie vlak water of op eilande bou. Die wyfie lê tussen 4 en 7 roomkleurige eiers, wat elk 'n dag apart gelê word. Beide die wyfie en die mannetjie broei die eiers om die beurt uit (dit is die enige swaanspesie waar die mannetjie help om die eiers uit te broei). Die kuikens maak na 36 tot 38 dae hulle verskyning en sal die daaropvolgende twee tot drie weke nog in die nes deurbring.

Die kuikens is self na drie jaar broeigereed, maar sal by ander groepe vir 'n jaar of twee aansluit voor hulle begin teel. Swartswane kan in die natuur tot 30 jaar oud word.

• Jackson, C. 2004. "Cygnus atratus", Animal Diversity Web.
• Hilko Insel, (2005): Eksotiese Watervoëls. LAPA Uitgewers, Pretoria. ISBN 0-7993-3428-6

Wikimedia Commons bevat media in verband met Cygnus atratus.

• Video: Twee swartswane voer 'n gedeeltelike "triomfseremonie" uit (YouTube)