[go: up one dir, main page]
Gaan na inhoud

Skoonheid

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Roosvenster in die Notre Dame de Paris. In die Gotiese argitektuur is lig as die mooiste openbaring van God beskou.

Skoonheid is 'n eienskap van 'n dier, idee, voorwerp, persoon of plek wat 'n perseptuele ervaring van genot of bevrediging verskaf. Skoonheid word as 'n afdeling van estetika, kultuur, sosiale sielkunde, filosofie en sosiologie bestudeer.

Lelikheid word as die teenoorgestelde van skoonheid beskou.

Aangesien dit 'n subjektiewe ervaring kan wees, word daar dikwels gesê: "beauty is in the eye of the beholder" (oftewel "elkeen weet wat vir hom/haar mooi is").[1]

Antieke Griekeland

[wysig | wysig bron]

Die klassieke Griekse naamwoord wat die beste as "skoonheid" vertaal kan word, was κάλλος, kallos, met καλός, kalos, as byvoeglike naamwoord. Kalos kan ook as "goed" of "van goeie gehalte" vertaal word en het dus 'n breër betekenis as bloot fisiese of materiële skoonheid.[2]

Die Koine-Griekse woord vir mooi was ὡραῖος, hōraios,[3] 'n byvoeglike naamwoord wat van die woord ὥρα, hōra, afgelei is wat "uur" beteken. In Koine-Grieks is skoonheid met "eie aan jou uur" geassosieer.[4] 'n Ryp vrug (in seisoen) is dus as mooi beskou terwyl 'n jong vrou wat ouer probeer voorkom of 'n ouer vrou wat jonger probeer lyk, nie as mooi beskou is nie. In Attiese Grieks het hōraios baie betekenisse, insluitend "jeugdig" en "rype ouderdom".

Die vroegste Westerse skoonheidsteorie word aangetref in die werke van die vroeë Griekse filosowe uit die pre-Sokratiese tydperk, soos Pythagoras. Die Pythagoras-skool het 'n sterk verband tussen wiskunde en skoonheid gesien. Veral voorwerpe met proporsies volgens die goue verhouding is as meer aantreklik beskou.[5] Die Antieke Griekse argitektuur is op hierdie siening van simmetrie en proporsie gebaseer.

Plato het skoonheid as die Idee (vorm) bo alle ander Idees beskou.[6] Aristoteles het 'n verhouding tussen skoonheid (te kalon) en deug gesien en geredeneer dat "deug na skoonheid strewe."[7]

Klassieke filosofie en beelde van mans en vroue wat volgens die Griekse filosowe se beginsels van die ideale menslike skoonheid geskep is, is gedurende die Renaissance  herontdek en het tot die daarstelling van 'n "klassieke ideaal" gelei. 'n Vrou wie se voorkoms aan hierdie beginsels voldoen, word vandag nog 'n "klassieke skoonheid" genoem, terwyl die basis wat deur Griekse en Romeinse kunstenaars gelê is, ook die standaard vir maklike skoonheid in die Westerse beskawing gestel het. Tydens die Gotiese era is die klassieke estetiese kanon van skoonheid as sondig verwerp. Later het Renaissance- en Humanistiese denkers hierdie siening verwerp, en skoonheid as die produk van rasionele orde en eweredige proporsies beskou.

Die Verligting

[wysig | wysig bron]
Die Geboorte van Venus, deur Sandro Botticelli. Die godin Venus is die klassieke verpersoonliking van skoonheid.

Die Verligting is deur 'n stygende belangstelling in skoonheid as 'n filosofiese onderwerp gekenmerk. Die Skotse filosoof Francis Hutcheson het byvoorbeeld aangevoer dat skoonheid "eenheid in verskeidenheid en verskeidenheid in eenheid" is. Die Romantiese digters was ook geïnteresseerd in die aard van skoonheid, en in "Ode on a Grecian Urn" het John Keats geskryf:

Beauty is truth, truth beaty, — that is all.
Ye know on earth, and all ye need to know.

Die Romantiese tydperk

[wysig | wysig bron]

Gedurende die Romantiese tydperk het Edmund Burke 'n onderskeid tussen skoonheid in sy klassieke betekenis en die sublieme getref. Die konsep van die sublieme, soos uiteengesit deur Burk en Kant, suggereer dat Gotiese kuns en argitektuur as subliem beskou moet word, ongeag die feit dat dit nie met die klassieke standaard van skoonheid ooreenstem nie.

Die 20ste eeu en daarna

[wysig | wysig bron]

Gedurende die 20ste eeu is skoonheid toenemend deur kunstenaars en filosowe verwerp, in so 'n mate dat dit uiteindelik op postmodernisme se anti-estetika uitgeloop het.[8] Ten spyte daarvan was skoonheid 'n sentrale tema van Friedrich Nietzsche, een van postmodernisme se belangrikste invloede; volgens hom was die Begeerte na Mag gelyk aan die Begeerte na Skoonheid.[9]

In die nadraai van postmodernisme se verwerping van skoonheid het latere denkers skoonheid weer as 'n belangrike waarde gesien. Die Amerikaanse analitiese filosoof Guy Sircello se Nuwe Teorie van Skoonheid is 'n poging om die status van skoonheid as 'n belangrike filosofiese konsep te herbevestig.[10][11] Elaine Scarry beweer ook dat skoonheid aan geregtigheid verbind is.[12]

Skoonheid word ook deur sielkundiges en neurowetenskaplikes op die gebied van onderskeidelik eksperimentele estetika en neuro-estetika bestudeer. Sielkundige teorieë beskou skoonheid as 'n vorm van genot.[13][14] Korrelasiebevindinge ondersteun die siening dat mooier voorwerpe meer aangenaam is.[15][16][17] Sommige studies dui daarop dat 'n meer intense ervaring van skoonheid met aktiwiteit in die mediale orbitofrontale korteks geassosieer word.[18][19] Hierdie idee dat die verwerking van skoonheid tot een gedeelte van die brein beperk is, het kritiek binne die veld uitgelok.[20]

Menslike skoonheid

[wysig | wysig bron]
Fresco van 'n Romeinse vrou van Pompeii, c. 50 AD

Die karakterisering van 'n persoon as "mooi", hetsy  op individuele basis of deur gemeenskapkonsensus, is dikwels gebaseer op 'n kombinasie van innerlike skoonheid, onder andere sielkundige faktore soos persoonlikheid, intelligensie, welwillendheid, beleefdheid, charisma, integriteit, harmonie en elegansie, en uiterlike skoonheid (maw fisieke aantreklikheid), fisieke kenmerke wat op 'n estetiese basis gewaardeer word.

Skoonheidstandaarde het deur die jare op grond van veranderende kulturele waardes verander. Histories word 'n wye verskeidenheid verskillende skoonheidstandaarde in skilderye uitgebeeld. Persone wat egter relatief jonk is, met 'n gladde vel, goeie proporsies en eweredige gelaatstrekke, is tradisioneel as die mooiste beskou.

'n Sterk aanwyser van fisieke skoonheid is "gemiddeldheid".[21][22][23][24][25][26][27][28][29][30][31][32][33][34] Wanneer foto's van menslike gesigte gebruik word om 'n saamgestelde beeld te vorm, beweeg hulle al hoe nader aan die "ideale" beeld en word hulle as meer aantreklik beskou.[35] Navorsers het bevind dat die rekenaargegeneerde, wiskundige gemiddeld van 'n reeks gesigte gunstiger as individuele gesigte beoordeel word.[36] Daar word aangevoer dat dit evolusionêr voordelig is dat seksuele wesens aangetrokke is tot maats wat oorwegend algemene of gemiddelde gelaatstrekke besit, want dit dui op die afwesigheid van genetiese of verworwe gebreke.[37][38][39] Daar is ook bewyse dat 'n voorkeur vir mooi gesigte reeds by klein kindertjies voorkom, en waarskynlik ingebore is,[40] en dat die reëls waarvolgens aantreklikheid bepaal word, soortgelyk in verskillende geslagte en kulture is.[41][42]

'n Kenmerk van mooi vroue wat deur navorsers ondersoek is, is 'n middel-heupverhouding van ongeveer 0.70. Fisioloë het bevind dat vroue met 'n uurglaslyf as gevolg van hoër vlakke van sekere vroulike hormone vrugbaarder as ander vroue is, 'n feit wat mans onbewustelik kan beïnvloed wanneer maats gekies word.[43]

Mense word deur die media beïnvloed wanneer hulle besluit wat mooi is of nie. Sommige feministe en dokters voer aan dat die baie maer modelle wat in tydskrifte pryk, eetversteurings bevorder,[44] en ander redeneer dat die oorheersing van wit vroue in rolprente en advertensies tot 'n Eurosentriese konsep van skoonheid, minderwaardigheidsgevoelens by vroue van kleur,[45] en geïnternaliseerde rassisme lei.[46]

Die black is beautiful-beweging het gepoog om met hierdie idee weg te doen.[47]

Fatima Lodhi, 'n jong diversiteits- en anti-"kolorisme" kampvegter van Pakistan, beweer dat "skoonheid in alle vorms, kleure en groottes bestaan".[48]

Die konsep van manlike skoonheid in Japan staan as "bishōnen" bekend. Bishōnen verwys na mans met kennelik vroulike gelaatstrekke wat die skoonheidstandaard in Japan gevestig het, en dikwels in hulle popkultuurhelde gesien kan word. 'n Multimiljard dollar-bedryf van Japannese Skoonheidsalonne bestaan om hierdie rede.

Uitwerking op die samelewing

[wysig | wysig bron]
Chinese jade-ornament met blomontwerp, Jin-dinastie (1115–1234 AD), Sjanghai Museum
Die naglug in die Atacama-Woestyn. Die konsep van "noctcaelador" beskryf 'n emosionele gehegtheid aan, of die aanbidding van die naglug.

Skoonheid skep 'n standaard vir vergelyking, en dit kan weersin en ontevredenheid wek wanneer dit nie bereik word nie. Mense wat nie aan die "skoonheidsideaal" voldoen nie, kan binne hulle gemeenskappe verstoot word. Die televisiesepie Ugly Betty handel oor die lewe van 'n meisie teen wie daar gediskrimineer word as gevolg van die samelewing se koue gesindheid teenoor sogenaamde onaantreklike persone. 'n Persoon kan ook op grond van sy of haar skoonheid teistering ervaar. In Malèna verval 'n beeldskone vrou in armoede omdat die vroue van die gemeenskap weier om vir haar werk te gee uit vrees dat sy hulle mans sal verlei. Die dokumentêr Beauty in the Eyes of the Beheld word die voor- en nadele van vroulike skoonheid ondersoek deur middel van onderhoude met vroue wat as mooi beskou word.

Navorsers het bevind dat aantrekliker studente hoër punte as studente met 'n gemiddelde voorkoms ontvang.[49] In sommige studies wat van skynverhore gebruik gemaak het, is daar bevind dat fisiek aantreklike "aangeklaagdes" minder geneig is om skuldig bevind te word — en indien hulle skuldig verklaar word, is hulle meer geneig om ligter vonnisse te ontvang. Die teenoorgestelde is egter waargeneem wanneer die vermeende misdaad swendelary was, dalk omdat die jurielede gevoel het dat die beskuldigde se aantreklikheid die misdaad gefasiliteer het.[50] Studies onder tieners en jong volwassenes, soos dié van die psigiater en selfhelpskrywer, Eva Ritvo, toon dat veltoestande 'n aansienlike uitwerking op sosiale gedrag en geleenthede het.[51]

Die hoeveelheid geld wat 'n persoon verdien, word ook deur fisieke skoonheid beïnvloed. In een studie is daar bevind dat mense wat as onaantreklik beskou word, 5 tot 10 persent minder as mense met 'n gemiddelde voorkoms ontvang, wat op hulle beurt weer 3 tot 8 persent minder as sogenaamde aantreklike persone verdien.[52] Wanneer dit by lenings kom, is die mins aantreklike persone minder geneig om lenings te ontvang, alhoewel hulle meer geneig is om by betalings te kom. In die huweliksmark speel vroue se voorkoms 'n baie groot rol terwyl mans se voorkoms nie regtig saak maak nie.[53]

'n Baie onaantreklike voorkoms verhoog die individu se geneigdheid tot kriminele aktiwiteit vir 'n aantal misdade wisselend van inbraak tot diefstal tot die verkoop van onwettige dwelms.[54]

St. Augustinus het van skoonheid gesê: "Skoonheid is inderdaad 'n goeie gawe van God; maar om te voorkom dat goeie mense dit as die hoogste goedheid beskou, het God dit ook aan slegte mense gegee."[55]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Gary Martin (2007). "Beauty is in the eye of the beholder" (in Engels). The Phrase Finder. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Januarie 2012. Besoek op 4 Desember 2007.
  2. ↑ Konstan, David (2014). Beauty – The Fortunes of an Ancient Greek Idea. New York: Oxford University Press. pp. 30–35. ISBN 978-0-19-992726-5.
  3. ↑ Matthew 23:27, Acts 3:10, Flavius Josephus, 12.65
  4. ↑ Euripides, Alcestis 515.
  5. ↑ Seife, Charles (2000).
  6. ↑ Phaedrus
  7. ↑ Nicomachean Ethics
  8. ↑ The Anti-Aesthetic: Essays on Postmodern Culture by Hal Foster
  9. ↑ The Will to Power
  10. ↑ A New Theory of Beauty.
  11. ↑ Love and Beauty.
  12. ↑ On Beauty and Being Just
  13. ↑ Reber, Rolf; Schwarz, Norbert; Winkielman, Piotr (2004). "Processing fluency and aesthetic pleasure: is beauty in the perceiver's processing experience?". Personality and Social Psychology Review: An Official Journal of the Society for Personality and Social Psychology, Inc. 8 (4): 364–382. doi:10.1207/s15327957pspr0804_3. ISSN 1088-8683. PMID 15582859.
  14. ↑ Armstrong, Thomas; Detweiler-Bedell, Brian (Desember 2008). "Beauty as an emotion: The exhilarating prospect of mastering a challenging world". Review of General Psychology (in English). 12 (4): 305–329. doi:10.1037/a0012558. ISSN 1939-1552.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
  15. ↑ Vartanian, Oshin; Navarrete, Gorka; Chatterjee, Anjan; Fich, Lars Brorson; Leder, Helmut; Modroño, Cristián; Nadal, Marcos; Rostrup, Nicolai; Skov, Martin (18 Junie 2013). "Impact of contour on aesthetic judgments and approach-avoidance decisions in architecture". Proceedings of the National Academy of Sciences (in Engels). 110 (Supplement 2): 10446–10453. doi:10.1073/pnas.1301227110. ISSN 0027-8424. PMC 3690611. PMID 23754408.
  16. ↑ Marin, Manuela M.; Lampatz, Allegra; Wandl, Michaela; Leder, Helmut (4 November 2016). "Berlyne Revisited: Evidence for the Multifaceted Nature of Hedonic Tone in the Appreciation of Paintings and Music". Frontiers in Human Neuroscience. 10. doi:10.3389/fnhum.2016.00536. ISSN 1662-5161. PMC 5095118. PMID 27867350.
  17. ↑ Brielmann, Aenne A.; Pelli, Denis G. (22 Mei 2017). "Beauty Requires Thought". Current Biology (in English). 27 (10): 1506–1513.e3. doi:10.1016/j.cub.2017.04.018. ISSN 0960-9822. PMID 28502660.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
  18. ↑ Kawabata, Hideaki; Zeki, Semir (April 2004). "Neural correlates of beauty". Journal of Neurophysiology. 91 (4): 1699–1705. doi:10.1152/jn.00696.2003. ISSN 0022-3077. PMID 15010496.
  19. ↑ Ishizu, Tomohiro; Zeki, Semir (6 Julie 2011). "Toward A Brain-Based Theory of Beauty". PLOS ONE. 6 (7): e21852. doi:10.1371/journal.pone.0021852. ISSN 1932-6203. PMC 3130765. PMID 21755004.
  20. ↑ Conway, Bevil R.; Rehding, Alexander (19 Maart 2013). "Neuroaesthetics and the Trouble with Beauty". PLOS Biology. 11 (3): e1001504. doi:10.1371/journal.pbio.1001504. ISSN 1545-7885. PMC 3601993. PMID 23526878.
  21. ↑ Langlois, J.H., Roggman, L. (1990).
  22. ↑ Langlois, J.H., Roggman, L.A., Musselman, L., Acton, S. (1991).
  23. ↑ Langlois, J.H., Roggman, L.A., Musselman, L. (1994).
  24. ↑ Langlois, J.H., Musselman, L. (1995).
  25. ↑ Kalick, S.M., Zebrowitz, L.A., Langlois, J.H., Johnson, R.M. (1998).
  26. ↑ Rubenstein, A.J., Langlois, J.H., Roggman, L.A. (2002).
  27. ↑ Hoss, R.A., Langlois, J.H. (2003).
  28. ↑ Slater, A.M., Von Der Schulenburg, C., Brown, E., et al. (1998).
  29. ↑ Kramer, S., Zebrowitz, L.A., San Giovanni, J.P., Sherak, B. (1995).
  30. ↑ Strauss, M.S. (1979).
  31. ↑ Rubenstein, A.J, Kalakanis, L., Langlois, J.H. (1999).
  32. ↑ Rhodes, G., Tremewan, T. (1997) Averageness, exaggeration, and facial attractiveness.
  33. ↑ Valentine, T., Darling, S., Donnelly, M. (2004).
  34. ↑ "average faces are consistently more attractive than the faces used to generate them". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Februarie 2015. Besoek op 31 Julie 2017.
  35. ↑ Galton, F. (1878).
  36. ↑ Langlois, J. H., Roggman, L. A., & Musselman, L. (1994). "What is average and what is not average about attractive faces?". Psychological Science. 5: 214–220. doi:10.1111/j.1467-9280.1994.tb00503.x.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: gebruik authors-parameter (link)
  37. ↑ Koeslag, J.H. (1990).
  38. ↑ Symons, D. (1979) The Evolution of Human Sexuality.
  39. ↑ "Highfield, Roger". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Maart 2014. Besoek op 31 Julie 2017.
  40. ↑ Langlois, J.H., Ritter, J.M., Roggman, L.A., Vaughn, L.S. (1991).
  41. ↑ Apicella, C.L., Little, A.C., Marlowe, F.W. (2007).
  42. ↑ Rhodes, G. (2006). "The evolutionary psychology of facial beauty". Annual Review of Psychology. 57: 199–226. doi:10.1146/annurev.psych.57.102904.190208. PMID 16318594.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: gebruik authors-parameter (link)
  43. ↑ Utton, Tim. "Born mothers have curvy hips | Mail Online". Daily Mail (in Engels). London. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Maart 2016. Besoek op 31 Mei 2010.
  44. ↑ "Models link to teenage anorexia". BBC News (in Engels). 30 Mei 2000. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 April 2020. Besoek op 26 April 2010.
  45. ↑ White Skin as a Measure of Beauty: The Impact of the Eurocentric Beauty Standard on Indian Women. [1]
  46. ↑ Chris Weedon. "Key Issues in Postcolonial Feminism: A Western Perspective". Gender Forum Electronic Journal. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Desember 2007. Besoek op 4 Desember 2007.
  47. ↑ DoCarmo (2007). "Dr. DoCarmo's Notes on the Black Cultural Movement" (in Engels). Bucks County Community College. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 September 2010. Besoek op 4 Desember 2007.
  48. ↑ "argiefkopie". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Desember 2015. Besoek op 31 Julie 2017.
  49. ↑ Sharon Begley (14 Julie 2009). "The Link Between Beauty and Grades". Newsweek. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 April 2010. Besoek op 31 Mei 2010.
  50. ↑ Amina A Memon, Aldert Vrij, Ray Bull (2003).
  51. ↑ "Image survey reveals "perception is reality" when it comes to teenagers" (in Engels). multivu.prnewswire.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 November 2018.
  52. ↑ Lorenz, K. (2005).
  53. ↑ Daniel Hamermesh; Stephen J. Dubner (30 Januarie 2014). "Reasons to not be ugly: full transcript". Freakonomics (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 November 2019. Besoek op 4 Maart 2014.
  54. ↑ http://freakonomics.com/2014/01/30/reasons-to-not-be-ugly-full-transcript/.
  55. ↑ City of God Book 15 Chapter 22

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Skoonheid&oldid=2667282"