Milaan

Milaan Milano | Milán
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Italië
Administratiewe gewes	Lombardye
Provinsie	Milaan (MI)
Koördinate	45°28′N 9°11′O / 45.467°N 9.183°O / 45.467; 9.183
Stigting (Romeinse verowering)	222 v.C.
Oppervlakte:
- Totaal	181,76 vk km
Hoogte bo seevlak	120 m
Bevolking:
- Totaal (28 Februarie 2020)	1 399 860
- Bevolkingsdigtheid	7 700/vk km
Tydsone	UTC +1 (MET)
- Somertyd	UTC +2 (MEST)
Klimaat
- Tipe	Subkontinentaal
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	13,1 °C
- Gem. temp. Januarie/Julie	2,0 / 24,1 °C
- Gemiddelde jaarlikse neerslae	963 mm
Burgemeester	Giuseppe Sala (EV)
Amptelike webwerf	comune.milano.it

Milaan (Italiaans: Milano, [miˈlaːno], luister (hulp·inligting); Lombardies: Milan, [miˈlãː], luister (hulp·inligting)) is met 'n bevolking van 1,37 miljoen die tweede grootste stad van Italië na Rome, geleë in die sentrale gedeelte van die Povlakte waar dit deur uitgestrekte voorstedelike sones omring word. Dit is die hoofstad van die provinsie of Metropolitane Stad Milaan en van die administratiewe gebied Lombardye, die ekonomies mees ontwikkelde en ook mees digbevolkte streek in Italië.^[1] Die Metropolitane Stad Milaan het 'n bevolking van 4,5 miljoen, terwyl Grande Milano, die metropolitaanse gebied van Milaan, sewe miljoen inwoners het.

In die antieke tydperk het Milaan, wat oorspronklik deur Keltiese setlaars gestig is, as Mediolanum bekendgestaan. Die stadsnaam is afgelei van die Keltiese Medelhan en beteken "in die middel van die plein". In die Romeinse Ryk het Mediolanum vinnig tot een van die belangrikste stedelike nedersettings gegroei. In sy latere geskiedenis het die stad onder die invloed van Duitse, Franse en Oostenrykse heersers gekom. Ná die vereniging van Italië in 'n monargiese eenheidstaat het Milaan vinnige industrialisering ervaar.

Milaan is sedert die laat 19de eeu die ekonomiese en finansiële spilpunt van Italië asook sy belangrikste stad vir die mode-, ontwerp-, kultuur- en mediabedryf, setel van 'n universiteit en die Italiaanse Effektebeurs. In die laat 20ste eeu het 'n grootskaalse kulturele herlewing begin waaruit nuwe musea, opspraakwekkende voorbeelde van volhoubare moderne argitektuur en 'n groot verskeidenheid kunsuitstallings voortgespruit het. Tussen 6 en 22 Februarie 2026 sal Milaan saam met Cortina d'Ampezzo die gasheerstad van die Olimpiese Winterspele 2026 wees.

Milaan en Lombardye word tans onder die welvarendste gebiede in die Europese Unie gereken. Die belangrikste besienswaardighede van Milaan is die gotiese katedraal, die operateater Scala en 'n groot aantal kunswerke wat in sy museums uitgestal word.

Milaan is in die middel van die Povlakte geleë, met die riviere Olona in die weste en Lambro in die ooste. Die stad word deur kanale, die sogenaamde navigli, met die mere van Noord-Italië en die Lombardiese riviere verbind. Saam met Turyn en Genua vorm Milaan die sogenaamde Nywerheidsdriehoek van Noord-Italië wat oorspronklik sterk op swaar nywerhede gesteun het en intussen deur 'n proses van tersiêrisasie geraak is waardeur die ekonomiese fokus na dienste verskuif het.

Hierdie proses het tussen die laat 1970's en vroeë 1990's gepaard gegaan met die vorming van gevorderde netwerke van klein en middelgroot ondernemings in die vervaardigingsbedryf – sowel in voorstedelike sakesones asook in die wyer omgewing. Hierdie transformasie het stedelike vestigingspatrone ingrypend verander. So het die bevolking van Milaan se stadsgebied in 1971 sy historiese maksimum met 1,7 miljoen bereik en daarna as gevolg van grootskaalse verhuising na nuwe voor- en satellietstede in die omgewing gedaal tot 1,2 miljoen in 2011. Sedertdien het dit weer begin groei.

Milaan word in teenstelling met Sentraal- en Suid-Italië en die kusgebiede deur 'n klimaat met kontinentale trekke gekenmerk. Die winters is gewoonlik koel en vogtig, die somers baie warm en bedompig. Die gemiddelde temperature is -3 tot by +6 °C in die winter en 15 tot 28 °C in die somer.

Sneeuval kom in die koue wintermaande gereeld voor. Gedurende die kouer maande bly die Povlakte as gevolg van termiese inversies dikwels in digte mis gehul wat vanweë die lugbesoedeling vroeër gereeld tot rookmis ontwikkel het. Intussen het die verwydering van rysvelde, wat net suid van Milaan geleë was, en laer vlakke van lugbesoedeling die voorkoms van rookmis verminder.

Die omgewing van Milaan is in die voor-Romeinse tydperk deur Noord-Italiaanse Kelte (Galliers) bewoon. Die historiese voorloper-nedersetting van Milaan is omstreeks 600 v.C. deur Kelte ingeneem. Sy naam is afgelei van die Keltiese Mid-lan of Medelhan ("in die middel van die vlakte"). 222 v.C. verower Romeinse troepe die stad, wat in die Romeinse Ryk onder die naam Mediolanum bekend staan.

In 293 word Milaan die hoofstad van die Wes-Romeinse Ryk. Met sy sowat 300 000 inwoners is dit destyds die tweede grootste stad in Europa. Hier word in 311 die Edik van Toleransie uitgevaardig, waarvolgens keiser Konstantyn die geloofsvryheid van die Christene waarborg.

Die Wes-Gote beleër Milaan in 402, terwyl die Hunne vyftig jaar later daarin slaag om die stad in te neem. Tydens die Gotiese oorlog teen die Oos-Romeinse keiser Justiniaan verower en verwoes die Oos-Gote die stad in 539. Van die Romeinse geboue het feitlik niks oorgebly nie. In 774 word Milaan by die Frankiese Ryk ingelyf.

In die Karolingiese tydperk word die stad deur die biskoppe regeer, wat saam met die plaaslike bevolking ook daarin slaag om onafhanklik van die plattelandse adel en sy feodale stelsel te bly. Die Milaanse adel begin saam met die koopmans van die stad die maatskaplike bolaag vorm, wat die groei van die handel en die plaaslike ambagte bevorder. Die rykdom van die welgestelde burgers lei tot sosiale onluste, terwyl ook die Duitse keisers 'n aantal pogings onderneem om die stad te verower.

In 1162 word Milaan nog 'n keer verwoes, toe keiser Frederik I Barbarossa sy veroweringsveldtog teen die Lombardiese stede onderneem. Ná die stigting van die Verbond van Lombardiese Stede neem Milaan 'n leidende rol in die organisasie in. In die vredesluiting van Konstanz verwerf die stede hulle onafhanklikheid, en Milaan word 'n selfregerende hertogdom.

Onder die heerskappy van die dinastie Sforza, wat Milaan vanaf 1450 regeer, ontwikkel die stad tot een van die belangrikste sentrums van die Italiaanse renaissance.

In 1492 maak die Franse koning Lodewyk XII aanspraak op die hertogdom. Ná sy oorwinning oor die Switsers in 1515 kom Milaan onder die heerskappy van die Franse koning Frans I. Tien jaar later verslaan die troepe van die Oostenrykse Huis Habsburg die Franse; Noord-Italië word saam met Milaan 'n besitting van die Oostenrykse en later Spaanse Habsburgers.

Napoleon Bonaparte verower Lombardye in 1796 en verklaar Milaan tot hoofstad van die Cisalpynse Republiek, tog kom die gebied ná die Kongres van Wene in 1815 weer onder Oostenrykse heerskappy. Die inwoners van Milaan kom in 1848 in opstand teen die Oostenrykse heersers. Alhoewel die sogenaamde "Vyf-dae-opstand" misluk, word Oostenryk in die slag van Solferino deur die troepe van Sardinië-Piëmont en Frankryk verslaan. Die Lombardye word vervolgens deur die huis Sardinië-Piëmont onder koning Viktor Emmanuel II regeer.

Weens sy belangrike rol as nywerheidsentrum is Milaan tydens die Tweede Wêreldoorlog deur 'n reeks lugaanvalle verwoes. As deel van Benito Mussolini se "Italiaanse Sosiale Republiek" en kommandosentrum van die Duitse Weermag in Italië is Milaan ook ná die Italiaanse kapitulasie in 1943 gebombardeer. In Oktober 1944 het 200 kinders in die werkersbuurt Gorla gesterf nadat 'n bom hul skoolgebou getref het.^[2]

Teen die einde van die oorlog in Italië op 25 April 1945 lê groot dele van die stad in puin. Na sy heropbou het Milaan weer tot die finansiële en nywerheidsentrum van Italië ontwikkel.

Corvetto is 'n woonbuurt in Milan bekend vir sy kontemporêre kuns.^{[3][4][5][6][7]}

Milaan is die finansiële en handelspilpunt van Italië en setel van die Italiaanse effektebeurs (la Borsa Valori). Die stad en sy omgewing behoort tot die belangrikste en produktiefste nywerheidsgebiede in Europa. Meer as die helfte van die tweehonderd grootste Italiaanse maatskappye het hulle hoofkwartiere in Milaan, waaronder ook die buiteband- en kabelvervaardiger Pirelli. Die stad huisves ook die hoofkwartiere van 'n betreklik groot persentasie van Italië se uitgewers, internetverskaffers, advertensie- en handelsmaatskappye in Italië asook die meeste van sy groot bankondernemings, net soos die hoofkantore van internasionale konsultantmaatskappye soos McKinsey, KPMG, Accenture en ander. Nuwe internetgebaseerde ondernemings trek voordeel uit Milaan se gevorderde optiese veselnetwerk.

Nywerhede het hulle, soos in ander groot metropole, grotendeels in periferiese voorstedelike sakesones hervestig, terwyl ekonomiese aktiwiteite in die kernstad toenemend deur ondernemings uit die tegnologie- en sakesektor oorheers word. Ten opsigte van mode en ontwerp het Milaan die tweede belangrikste internasionale sentrum na Parys geword. Fiera Milano, die skouterrein van Milaan, is die grootste ter wêreld. Die sportmotors van die plaaslike vervaardiger Alfa Romeo, wat in 1910 gestig is en nou deel uitmaak van FIAT, Milaanse sy en die beroemde Panettone-tert is die bekendste plaaslike produkte.

Die sukses van Milaan se industriële en dienstesektor berus, soos in ander streke van Noord-Italië, hoofsaaklik op die mededingendheid van klein en middelgroot ondernemings (KMO) wat hul ekonomiese aktiwiteite in 'n ingewikkelde netwerk organiseer wat hoofsaaklik op Noord-Italië, maar ook ander dele van die land en Suid-Europa gerig is. Hierdie netwerk word gekenmerk deur 'n besondere vorm van samewerking tussen eindvervaardigers, subkontrakteurs en hoogs geskoolde werkers.

Ondanks sterk mededinging op internasionale vlak – Europese stede soos Frankfurt, München, Stuttgart, Zürich, Madrid, Lyon, Barcelona, Wene/Bratislava en Boedapest met vergelykbare ekonomiese strukture – het ondernemings in die vroeë 21ste eeu soms geskroom om die hoë vlakke van kennis en opleiding deur noue samewerking met navorsings- en wetenskaplike instellings te hernieu en uit te brei en in plaas daarvan die voorkeur gegee aan korttermyn-oplossings soos regstreekse staatsubsidies en wetlike beskerming teen mededingers wat voordeel kan trek uit laer loonvlakke.^[8] Moderne inligtings- en kommunikasietegnologie en globalisering is die grootste uitdagings vir plaaslike tegnologiese netwerke aangesien hulle die vloei van kennis oor 'n wêreldwye produksieketting moontlik maak.

Milaan is een van die knooppunte van spoorvervoer in Italië. Naas die monumentele hoofstasie Stazione di Milano Centrale, kort Milano Centrale genoem, wat in 1931 as Europa se grootste treinstasie volgens volume op die plein Piazza Duca d'Aosta geopen is, is daar drie bykomende stasies wat roetes na ander dele van die land bedien (Milano Porta Garibaldi, Milano Rogoredo en Milano Lambrate) en 'n groot stasie met opstelterrein langs die roete na Venesië, Milano Smistamento.

Teen die begin van die 20ste eeu was argitekte in Europa en Noord-Amerika by 'n wedloop om die grootste en pragtigste kopstasies betrokke.^[9] Om ontwerpe en style te plagieer was deel van die wilde wedstryd. In Milaan was die ou stasie, wat in 1864 opgerig is, ná die opening van die Simplontonnel tussen Switserland en Italië nie meer in staat om die groot getalle passasiers te hanteer nie. So is nog op 28 April 1906 die hoeksteen vir 'n nuwe stasiegebou deur koning Vittorio Emanuele III gelê – alhoewel planne vir die nuwe gebou nog nie klaar geteken was nie.

Eers in 1912 is 'n argitektuurkompetisie gereël wat deur Ulisse Stacchini (1871–1947) gewen is. Vir sy ontwerp het Union Station in die Amerikaanse hoofstad Washington, D.C. as voorbeeld gedien. Sy planne het voorsiening gemaak vir 'n stasiegebou in die eklektisistiese styl, met historiserende elemente wat aan monumentele Romeinse en klassisistiese boukuns, maar ook aan Jugendstil (Art Nouveau) en Art Deco ontleen is. Boubedrywighede het in 1913 begin, maar het ná die begin van die Eerste Wêreldoorlog, wat in Italië 'n ekonomiese krisis veroorsaak het, net stadig gevorder. Hulle is eers in 1925 hervat teen 'n vinniger tempo.

Ná die oorlog is omvangryke wysigings aan die oorspronklike planne aangebring wat onder meer uit die politieke omstandighede van die tyd voortgespruit het. Met Benito Mussolini se magsoorname as eerste minister is besluit om van die stasie 'n argitektoniese simbool te maak wat die fascistiese bewind se grootheid sou weerspieël. So is die ontvangsaal merkbaar vergroot tot 'n wydte van 200 m en 'n hoogte van 72 m. Nuwe platforms het ontstaan met 'n staalgewelf vir die dak wat deur Alberto Fava ontwerp is. Dit het oor 'n lengte van 341 m gestrek, met 'n platform-oppervlakte van 66 500 vierkante meter.

Toe die stasie op 1 Julie 1931 ingewy is, was sy boustyl reeds nie meer in lyn met die heersende argitektoniese strominge nie (ander groot Italiaanse stasieprojekte in dié tyd soos Santa Maria Novella in Florence is volgens moderne style verwesenlik), maar was met sy swaar en monumentele vorme nogtans na die smaak van die bewindhebbers. Milano Centrale is eers in 1935 volledig voltooi.

Tans word die Stazione di Milano Centralo deur Grandi Stazioni S.p.A. bestuur, 'n onderneming wat deur die spoorwegmaatskappy Ferrovie dello Stato gestig is om nuwe lewe in Italië se dertien grootste treinstasies te blaas. Omvattende renovasiewerk is in Augustus 2005 begin en in 2010 afgesluit met die voltooing van 'n nuwe tussenverdieping met winkels. Sedert 2010 dra die stasie die amptelike naam Francesca Saverio Cabrini wat egter nouliks in roosters gebruik word nie.

Volgens die getal passasiers – 320 000 per dag en 120 miljoen per jaar – is Milano Centrale die tweede grootste stasie in Italië, ná Roma Termini en nog voor Torino Porto Nuova.

Milaan, wat as Mediolanum vanaf die 2de eeu n.C. tot 'n belangrike metropool in die Romeinse Ryk ontwikkel het, kon hierdie status ná 'n eeue van agteruitgang in die Middeleeue herwin. 'n Beslissende faktor hierby was die geleidelike herstelling van die antieke kanaalstelsel vanaf omstreeks 1000 n.C. en tegnologiese vooruitgang in verband met die bou van sluise. Een van die oudste Milaanse kanale of navigli di Milano, wat in Italiaans as Vettabia bekendstaan (afgelei van die Latynse vectabilis "bevaarbaar"), is tot die spilpunt van 'n uitgestrekte kanaalnetwerk uitgebou. Oorblyfsels hiervan sluit die historiese hoofare Naviglio Grande, Naviglio Pavese en Naviglio della Martesana in.

Die Naviglio Grande word gevoed deur water uit die Ticinorivier en die Martesana uit die Addarivier, terwyl die Naviglio Pavese Milaan oorspronklik met Pavia en die samevloeiing van Ticino- en Porivier verbind het. 'n Kanaalroete tot die Adriatiese See is reeds in die 15de eeu beplan, maar eers tydens die Napoleontiese bewind verwesenlik.

Marmer uit die groewe van Candoglia noordwes van die Alpemeer Lago Maggiore is oor die Ticinorivier en die Naviglio Grande per boot tot die bouperseel van Milaan se katedraal vervoer wat net sowat 250 meter van 'n takkanaal af geleë was wat tydens die Milaanse bewind van Gian Galeazzo Visconti (1351−1402) gebou is.

Milaan beskik met AC Milan en Inter Milan oor twee vername sokkerklubs wat van die suksesvolstes in die Serie A is. Albei klubs speel hul tuiswedstryde op die Stadio San Siro met 'n kapasiteit van meer as 80 000, wat ook beide die Italiaanse nasionale rugbyspan en sokkerspan gehuisves het. Daarbenewens is dit sowel tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1934 as tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1990 vir wedstryde ingespan.

Naby die stad Monza is die Autodromo Nazionale di Monza geleë wat tydens die Italiaanse Grand Prix in Formule Een ingespan word.

Milaan sal in 2026 as gasheer vir beide die Olimpiese Winterspele en die Paralimpiese Winterspele optree.

Gegewe die stad se florerende mode- en ontwerpbedrywe, sy vooruitstrewende argitekte en sy gesofistikeerde gevoel van styl, het boetiekhotelle eers betreklik laat hul verskyning in Milaan gemaak. Tot vandag is hotelle naby Milaan se hoofstasie nog hoofsaaklik gemik op sakelui en welgestelde personeel uit die bankbedryf, terwyl daar in die 21ste eeuse middestad 'n groot verskeidenheid stylvolle nuwe verblyfplekke vir kulturele en ander toeriste ontstaan en rolspelers uit die modebedryf soos Bvlgari (The Bvlgari Hotel) en Moschino (Maison Moschino) tot die hotelsektor toegetree het.

Kleurvol-eksentrieke hotelle vir modebewustes sluit Gray, Hotel Straf, Petit Palais en Town House Galleria in. Park Hyatt Milano en Westin Palace het nuwe mededingers vir die tradisionele luukse hotelle The Four Seasons, Grand Hotel et di Milan en Principe di Savoia tot die vyfstermark toegetree. Die oorvleuelende markte vir elegante en sakehotelle word bedien deur Enterprise Hotel, Nhow Milano, The Chedi en Armani. Vir die twee eersgenoemdes is voormalige nywerheidsgeboue omgebou – so het die Enterprise sy deure in 2002 as een van die eerste ontwerphotelle in 'n vroeëre fabrieksgebou en drukkery geopen.

Eie aan Milaan is boetiekhotelle volgens die bed-en-ontbyt-konsep, plaaslik antiche locande genoem, wat hul deure in historiese stadhuise geopen het soos Leonardo, Solferino en Mercanti.^[11]

• Die katedraal van Milaan (Duomo di Milano) is een van die beroemdste geboue in Italië en Europa. Dit is in 1572 gewy aan Santa Maria Nascente (Die heilige barende Maria). Na die basiliek Notre-Dame de la Paix in Yamoussoukro (Kameroen), die Pieterskerk in Rome en die katedraal van Sevilla (Spanje) is dit die vierde grootste kerkgebou ter wêreld en die belangrikste voorbeeld van die Gotiese boustyl in Italië. Ook sy hoë en kleurryke glasvensters behoort tot die grootstes wêreldwyd.

Met sy vyf skepe, 'n lengte van 157 meter en wydte van 109 meter bied dit sit- en staanplekke vir sowat 40 000 mense. Die bou van die katedraal begin teen die einde van die 14de eeu onder die heerskappy van hertog Gian Galeazzo Visconti, tog is dit eers in 1858 voltooi. Die katedraal is met sy Gotiese boustyl 'n uitsondering in die geskiedenis van die Italiaanse argitektuur. Sy fasade, wat in die Napoleontiese tydperk voltooi is, is 'n mengsel van Nieu-Gotiese en barok-elemente.

Die steentuin op die dak bevat sowat 3 500 skulpture en bied 'n panoramiese uitsig oor die stad en die omgewing, wat tot by die Alpe strek.

• Milaan staan bekend vir sy talle mode-ontwerpers en -boetieke, veral in die via Montenapoleone. Die Galleria Vittorio Emanuele word as die oudste (onderdak) winkellaan ter wêreld beskou.
• Die Museo nazionale della scienza e della tecnologia "Leonardo da Vinci" ("Nasionale wetenskaps- en tegnologiemuseum Leonardo da Vinci") behandel onder meer 'n aantal tegniese ontwerpe en modelle van Leonardo da Vinci, asook sy planne vir 'n "ideale stad". Leonardo da Vinci was in die tydperk tussen 1487 en 1500 in Milaan werksaam.
• Die reusagtige Castello Sforzesco in die noordweste van die ou stadskern het vanaf 1450 die ou burg van die Huis Visconti vervang. Die gebou, wat in opdrag van Francesco I Sforza opgerig is, huisves vandag 'n aantal museums, waaronder die Argeologiese Museum (Museo della Preistoria) en 'n meubel- en houtsnykunsmuseum (Museo dei Mobili e delle Sculture Lignee). Die park van die kasteel spog met 'n Engelse tuin, 'n arena, 'n uitkyktoring en die neoklassieke triomfboog Arco della Pace uit die vroeë 19de eeu.

Wiki-webtuistes

---

Wikimedia Commons bevat media in verband met Milaan.

• (en) Toerisme-inligting oor Milaan op Wikivoyage

Amptelike webtuistes

---

• (it) Amptelike webwerf

Mode, leefstyl, kuns & ontwerpkuns

---

• (it) MAMe – estetica metropolitana, dalla A alla Zip