Melianthus
| Melianthus | |
|---|---|
| |
| M. major | |
Wetenskaplike klassifikasie 
| |
| Domein: | Eukaryota |
| Koninkryk: | Plantae |
| Klade: | Tracheofiete |
| Klade: | Angiospermae |
| Klade: | Eudicots |
| Klade: | Rosids |
| Orde: | Geraniales |
| Familie: | Francoaceae |
| Genus: | Melianthus L. |
| Spesies | |
| Sinonieme | |
| |
Melianthus is 'n genus van plante inheems aan hoogliggende grasveld in Suid-Afrika.
'n Kruidjie-roer-my-nie is 'n plant wat by aanraking sy blare vinnig kan vou. Gewoonlik is die blare snags toegevou en oordag uitgesprei, maar by aanraking, trillings of hitte kan die plant skielik sy blare vou. Daar is verskeie plante wat hierdie eienskap besit en kruidjie-roer-my-nie genoem word.[1]
Die benaming kruidjie-roer-my-nie word gebruik vir Mimosa pudica, wat tot die Leguminosae of peulplantfamilie behoort en algemeen in die tropiese dele van die wêreld as onkruid aangetref word, asook vir die Melianthus-spesies, wat tot die familie Francoaceae behoort, waarvan al ses spesies inheems in Suid-Afrika is.
Albei hierdie kruidjie-roer-my-nie- spesies het egter hul benamings om heeltemal uiteenlopende redes gekry. So byvoorbeeld herinner die reaksie van Mimosa pudica aan die reaksie van 'n opvlieënde of liggeraakte persoon. Sodra die plant se blare aangeraak word, vou die klein geveerde blaartjies onmiddellik toe terwyl die hele takkie slap hang.
Hierdie reaksie kan omskryf word as 'n soort armbeweging wat in die volgroeide plantdele plaasvind en as 'n "gewrig" funksioneer en in beginsel feitlik onbeperk gebruik kan word. 'n Soortgelyke "gewrig" kan byvoorbeeld ook aan die basis van die blaarstele geleë wees. Mimosa pudica se toevoubewegings van die blare werk volgens hierdie beginsel.
Die Melianthus-spesies, wat inheems in Suid-Afrika voorkom, het hul benaming as kruidjie-roer-my-nie waarskynlik gekry na aanleiding van die onaangename reuk wat die plant afskei sodra dit gekneus word.
Die spesienaam kom van die Griekse woorde meli (heuning) en anthos (blom) omdat die blomme 'n oorvloed nektar afskei. In Suid-Afrika is die twee belangrikste kruidjie-roer-my-nie-spesies wat tot die familie Melianthaceae behoort, ongetwyfeld Melianthus major, algemeen bekend as die heuningblom (Engels: honeybush), en Melianthus pectinatus, bekend as die klein kruidjie-roer-my-nie of Namakwalandse heuningblom (Engels: Namaqualand honeybush). Melianthus major word van Clanwilliam af suid tot by Kaapstad en ooswaarts tot by Swellendam aangetref. Die groot grysgroen blare is besonder dekoratief en die plant word algemeen as aksentplante in tuine aangeplant.
Die blare is veervormig saamgestel met grof gesaagde rande, hoewel die blaaroppervlak glad is. Die plant word sowat 1,5 m of hoër en die dik, bamboesagtige stamme ontstaan by die basis. In die lente dra die plant ritse blomme wat sowat 30 cm lank word en omhul is deur rooibruin skutblare wat treffend kontrasteer met die grysgroen blare. As die blare van Melianthus major gekneus word, skei die plant 'n onaangename reuk af en by sommige ander kruidjie-roer-my-nie- spesies tree 'n skynverlepping in, maar die plant herstel gewoonlik gou.
Hoewel die Melianthus-spesies gevoelig is vir ryp en warm streke verkies, het hulle met verloop van jare net so goed op die Hoëveld aangepas. Die plante vrek gewoonlik in gebiede met strawwe ryp, maar as die dooie lote afgesny word, sal hulle in die lente gou uitloop.
Spesies
[wysig | wysig bron]- Melianthus comosus Vahl – Karoo-kruidjie-roer-my-nie [2]
- Melianthus dregeanus Sond.
- Melianthus elongatus Wijnands
- Melianthus major L. – Heuningblom[2]
- Melianthus pectinatus subsp. pectinatus Harv. – Truitjie
- Melianthus villosus Bolus – Drakensberg-kruidjie-roer-my-nie
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ "SANBI-rooilys". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 April 2020.
- ↑ 2,0 2,1 Gardening with Keith Kirsten, Keith Kirsten, Struik, 2001, ISBN 1-86872-507-3, ISBN 978-1-86872-507-6, bls. 112
Bron
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409575 band