Mark (gewes)

'n Mark of Grensmark is 'n graafskap in 'n grensgebied van die Karolingiese en Heilige Romeinse Ryk wat deur 'n Markgraaf regeer is.^[1] Die naam is afgelei van die Frankiese woord marka ("grens, grensgebied"). Tydens die Karolingiese Dinastie het die woord deur Europa versprei en is dit ook gelatiniseerd na marca en marcha.^[2] Anders as 'n buffersone, wat gewoonlik neutraal is, het 'n mark gewoonlik duidelik aan 'n bepaalde staat soos die Frankiese Ryk of die Heilige Romeinse Ryk behoort en is dit spesiaal versterk teen moontlike aanvalle van buurlande. Dikwels is Frankiese of Duitse setlaars na die gebied gestuur om die mark verder te stabiliseer.^[3]

Die stelsel van marke is deur Keiser Karel die Grote, die heerser van die Frankiese Ryk, in 800 ingevoer. Sy doel was om die grense van die uitgestrekte ryk, wat op daardie stadium in lang bloedige oorloë gewikkel was, te beveilig.^[4] Die Markgrawe sou daarvoor sorg aangesien die gebiede as leenwese direk van die keiser oorgedra is. Die Markgrawe het spesiale siviele en militêre magte gehad om die taak te vervul, waaronder die sogenaamde Heerbann, 'n wet wat alle vrye mans aan militêre diensplig onderwerp het. Hulle is verder ondersteun deur 'n groot aantal Frankiese vasalle.

Keiser Karel die Grote het die volgende Marke gevestig:

• Spaanse Mark om Barcelona in die huidige Katalonië, om beskerming teen die More in die res van Spanje te verseker.
• Bretonse Mark met die graafskappe Anjou, Maine en Nantes ter verdediging teen die Bretonners.
• Deense Mark tussen die Eider en Schlei ter verdediging teen die Dene. Die naam Denemarke is van die mark afgelei.
• Saksiese Mark tussen die Eider en die Elbe in die huidige Holstein, ter verdediging teen die Slawiese Obotriete.
• Thuringiese Mark in die Saale terverdedigin teen die Sorbe. Die Limes Sorabicus is hier gebou.
• Frankiese Mark die huidige Opperfranke ter verdediging teen die Tsjegge.
• Awaremark tussen die Enns en Wienerwald die Aware te stuit, later deel van Marcha Orientalis, in die huidige Neder-Oostenryk.

• Pannoniese Mark oos van Wene
  • Opper-Pannonië tussen Wienerwald en die Raab
  • Onder-Pannonië tussen die Raab en Drau
• Mark Karantanië (later die Hertogdom Karinthië)
• Mark Friuli

Die stelsel is deur konings en keisers wat Karel die Groete opgevolg het in stand gehou en uitgebrei. Veral Otto die Grote het 'n aantal nuwe marke gestig:

• Mark van die Billunger langs die Oosseekus van Stettyn tot by Sleeswyk
• Nordmark, later Mark Brandenburg
• Saksiese Ostmark, waaruit later die Mark Landsberg, Mark Lausitz en Osterland gevorm is
• Mark Meißen, uit die Saksiese Mark ontstaan, is later die historiese hartland van die Saksiese Koninkryk en die Saksiese Vrystaat
• Mark Zeitz, wat ook uit die Saksiese Mark ontstaan het, soos ook
• Mark Merseburg en die
• Milzener Mark om Bautzen (toe Budissin)

• Marcha orientalis in die gebied van die huidige Neder-Oostenryk
  • Böhmische Mark, 1039 gegr., tussen Thaya en Leiser Bergen (Neder-Oostenryk), kortstondig
  • Ungarische Mark, Neumark, 1043 gegr., tussen Leiser Bergen, March en Leitha (Neder-Oostenryk), kortstondig
• Karantanermark, in die huidige Stiermarke (Duits: Steiermark)
  • Mark Pitten (Gebied naby Wiener Neustadt, toe Stiermarke)
• Mark an der Drau (om Marburg en Pettau)
• Mark an der Sann (om Cilli)
• Mark Krain suid van die Hertogdom Karinthië (Duits: Kärnten), wat vandag deel vorm van Slowenië
  • Windische Mark, suid van die Save, na 1036 deel van Krain
    • Weiße Mark

Die marke, wat vanaf die 9de en 10de eeu in Duitsland en Italië gestig is, was meestal formeel afhanklik van 'n hertogdom en het in die proses van feodalisering tot erflike besittings ontwikkel. In die laat Middeleeue het die Marke hul oorspronklike funksie as grensgebiede kwytgeraak, en die titel van markgraaf is net soos ander eretitels aan adellikes verleen.^[5]