Langkloof

Die Langkloof, ook bekend as die Vrugteroete, is 'n vallei in Suid-Afrika wat lê tussen die Kammanassie- en Kougaberge in die noorde, en die Outeniqua-, Langkloof-, Kareedouw- en Tsitsikamma-berge in die suide. Die dorpe Herold ('n klein nedersetting noord van George) en Humansdorp lê in die Langkloof se omtrek. 'n Lang strek heuwels wat parallel met die Langkloof loop en binne die kloof lê, verdeel die kloof in noordelike en suidelike afdelings. Die suidelike gedeelte heet die Klein Langkloof en is die hoof appelproduserende deel. Die naam "Langkloof" is in 1689 deur Isaq Schrijver aan die gebied gegee en is deur 'n latere ekspedisie onder August Frederik Beutler in 1752 verder verken. Die area, wat vir 160 km langs die vallei strek, was eens die tuisgronde van die Boesmans en die Gonagua-hottentotte.^[1] Die gebied word sedert 1760 vir landbou bewerk en is vandag die tweede grootste vrugteproduserende streek in Suid-Afrika en spesialiseer in die verbouing van appels en pere, asook 'n verskeidenheid ander vrugtesoorte.^[1] Joubertina is die belangrikste dorp in die Langkloof.^[1] In 1807 het ds. W.A. Joubert van Uniondale 'n Nederduitse Gereformeerde plaaslike gemeenskap op die Langkloof-plaas gestig.^[1] Die predikant was totaal gekant teen alkohol en een van sy voorwaardes vir die gemeenskap was dat geen alkohol binne die dorp verkoop mag word nie.^[1] Die reël is vandag steeds van toepassing, maar aangesien die dorp vandag heelwat groter is, word alkohol wel op sekere plekke verkoop.^[1]

In die Langkloof word verskeie aktiwiteite beoefen, waaronder viertrekvoertuigroetes, perdry, hengel, en helikopterritte.^[1] Dit is ook die tuiste van vroeë Boesman-rotstekeninge en die Kouga-mummie — die enigste mummie wat ooit in die suidelike halfrond gevind is.^[1] Die Langkloof word deur die R62 provinsiale pad met die N2 nasionale pad verbind en hierdie roete loop deur die Langkloof-vallei met verskeie oornagplekke langs die pad, van 'n geïsoleerde langkabine tot volle gastehuise.^[1]

Gedurende die guerilla-oorlogvoering van die Boeremagte in die Anglo-Boereoorlog het veral gedurende die jaar 1901 vir die Langkloof en sy mense betekenis gehad en is dit aan huis en haard gevoel.

Gedurende die nag van 15 Desember 1900 val generaal Pieter Kritzinger, kommandant Gideon Scheepers en kommandant W. Fouché die Kaapkolonie naby Aliwal-Noord met sowat 300 manskappe binne op aandrang van genl. De Wet. Dit was die begin van die guerilla-oorlogvoering wat vir byna een en 'n halwe jaar in die Kaapkolonie sou voortwoed.

Kmdt. Scheepers se doel was om die suidelike Karoo te deurkruis en die Engelse soveel skade as moontlik te berokken, veral deur spoor-, telegraaf- en posverbindings te ontwrig.

Uniondale was teen hierdie tyd 'n belangrike wamakerysentrum, veral vir die volstruisbedryf in die Klein Karoo en Oudtshoorn. Gedurende die oorlog is die aanvraag na waens so groot dat die bedryf nie gou genoeg kan produseer nie en is op burgerlikes se perdekarre en ossewaens beslag gelê. Die inwoners moes maar met donkiekarretjies met ploegwieletjies hul reise en togte meemaak.

Op die oggend van 20 Januarie 1901, terwyl die Nagmaaldiens aan die gang is, ry Scheepers en sy kommando Uniondale binne. Die dorp was reeds goed beleër en 'n stelsel van sewe militêre forte was in aanbou rondom die dorp (een is steeds staande en is 'n Nasionale Monument). Omdat bykans almal in die kerk was, het die kommando nie veel moeite gehad om die landdroskantoor te omsingel, die magistraat te arresteer en die tronk oop te sluit sodat die Afrikanergevangenes vrygelaat kon word nie.

Die landdros is hierna opgesluit, die Union Jack gestryk en die Vierkleur in die plek daarvan gehys. Scheepers het hierna op en af in die hoofstraat gery met die Union Jack aan sy perd se stert vasgemaak voordat hy al die rekords in die landdroskantoor gaan verbrand het. Vir hierdie bravade het een van die toeskouers, 'n veraf familielid, 'n paar honderd pond aan die kommando geskenk om voorraad te koop.

Op 27 Januarie het die kommando vir Avontuur beset en die poskantoor beskadig. Daarna het Scheepers weer teruggetrek om sy operasies veral in die Kamdeboo voort te sit. Dit was hierdie insident wat daartoe gelei het dat die vesting op Knysna laat bou is: News of the attacks by Boer commandos on Willowmore and Avontuur in January 1901 resulted in the declaration of Martial Law in Knysna and the immediate formation of a Town Guard about 70 strong, which set pickets at the entrances to the town and at the gaol every night.

Vroeg in Augustus bevind die kommando homself op die plaas Veerenkraal naby Steytlerville ten noorde van die Baviaanskloof regoor Sewefontein, waar Scheepers besluit om suidwaarts oor die bergreekse te trek om so na as moontlik aan die see te kom, en kom die Langkloof tussen 14 en 18 Augustus binne.

In die Baviaanskloof volg 'n skermutseling aan die bek van Moordenaarskloof waarna die kommando verder af in die kloof versit en Scheepers met sy sowat 240 burgers in wat vandag bekend is as Kommandokloof, die Kougabergreeks aandurf.

Bo-op Kounek, die blyplek van 'n ander interessante groep swart boere, sien baie van hulle waarskynlik vir die eerste keer die see en kom in Doringboom die Kougavallei binne. Hiervandaan beweeg die "Willeboere" soos die plaaslike bevolking hulle noem, weswaarts in die rigting van Hoeree. Michiel Daniel Vosloo het by die kommando aangesluit.

Op hierdie stadium het die dorp Joubertina nog nie bestaan nie, maar gevestigde gemeenskappe met poskantore het reeds op Kareedouw, Twee Rivieren, Krakeelrivier, Misgund, Haarlem, Avontuur en Uniondale. Behalwe die sterk Britse mag wat op Uniondale gestasioneer was, was daar ook 'n Engelse kamp op die walle van die Waboomsrivier waar Tulpieskraal vandag is. Sewe lede van hierdie garnisoen onder leiding van Markotter is op hierdie tydstip deur verspieders van die Boere gevang, waaronder ook 'n Boerespioen was.

Op 14 Augustus het Scheepers se kommando van Hoeree se rigting op Krakeel toegesak en die poskantoor afgebrand en op Misgund is die winkel en drankwinkel van Stone afgebrand. Langklowers praat vandag nog van hierdie statige dubbelverdiepinghuis as die ‘Droë Hotel’.

Op Ongelegen wou 'n Britse mag uitspan en hul perde in die boer se koeistalle laat rus. Na hy meer as eek keer volstrek weier om toe te gee, dreig hul hom dat sy naam in rooi ink in die wetboek geskryf sal word. "Julle kan dit in wit hondemis skryf as julle wil!" was sy antwoord. Volgens oorlewering is die garnisoen gedweë verder na hul basis, Uniondale.

Net voordat die kommando, wat nou aangegroei het tot 270 man, Avontuur weer binnegeval het, is hulle aangeval deur 'n Engelse mag wat oor die berg vanaf Uniondale opgetrek het. Die Ierse doktor R. Morrow vertel The Boers and rebels, under the then notorious Scheepers, were looked upon as a merciless crowd.

Scheepers het dadelik teruggevuur, in drie seksies verdeel en die Engelse teruggedryf in die poort af en teen die berg uit. 'n Hewige geveg het op die plase Bellevue en Gold Diggings ontstaan waar onder andere kmdt. Piet van der Merwe en veldkornet Piet du Plessis gewond is. Kort na die geveg het 'n agterryer genaamd Gesiggie op kostelike wyse vir Engelse wat in die bossies weggekruip het, gehensop en gevange geneem. Albei leërs het gewondes in hul geledere gehad. Om sy waardering aan die Boere te laat blyk omdat hul na 'n paar gewonde Britse soldate gekyk het, het die bevelvoerder die Boere genooi om veldambulanstoebehore by hul basis te Uniondale te gaal haal en dit is toe so gedoen.

'n Gedenkteken is gedurende die herdenkingsfees op hier, nou De Hoop, opgerig.

Na hierdie geveg het die kommando verder in die Langkloof op beweeg in die rigting van Calitzdorp en het daar geen verdure gevegte in die Langkloof plaasgevind nie. Hierna is heelparty boere van die omgewing gearresteer en het op aanklagte van verraad verskyn. Sommige is skuldig bevind en moes tronkstraf uitdien, terwyl ander ontslaan is en van Uniondale af moes terugstap na hul plase in die Langkloof en die Kouga. Scheepers word op 10 Oktober 1901 op die plaas Koppieskraal naby Prins Albert só siek dat hy agtergelaat moes word ten einde Britse mediese hulp te kry. Hy word op 18 Januarie 1902 deur 'n vuurpeleton te Graaff-Reinet tereggestel. Hulde is deur die Langkloof aan hom gebring en ook op die verskeidenheidskonsert van 31 Mei 1999 om die Herdenking in die Langkloof mee af te vuur toe Uniondale se predikant Jan Albert van der Berg "n Swaard in die Sand: Die lewe en dood van Gideon Scheepers" deur Johannes Meintjies voorgelees het

In die omgewing van Humansdorp is 'n aanvang geneem met die bou van 'n fort en boere van die kontrei is gedwing om met hul waens grondstowwe aan te ry.

Die goedkeuring van die smalspoortrein in die Langkloof is reeds in 1897 gedoen, maar moes eers uitgestel word weens die oorlog. Die getal vlugtelinge wat na die kusstede gestroom het met die uitbreek van die oorlog en die daarmee gepaardgaande werkloosheid het veroorsaak dat baie van hulle waarskynlik ingespan is om die spoor vroeër te begin bou was wat beplan was. Reeds in 1900 het die uitgrawings in Humewood begin en op 1 November 1905 is die lyn amptelik oopgestel tot op Humansdorp. In November 1906 het die trein tot op Krakeelrivier geloop en op 4 Januarie 1907 is die volle trajek tot op Avontuur oopgestel.

Die spoorlyn gaan oor die Van Stadenskloofbrug.

• Gideon Scheepers
• Lys van streeksname in Suid-Afrika

• Uniondale Geargiveer 13 Junie 2009 op Wayback Machine
• Uniondale 1901, A Memento of the Anglo-Boer War, R. Morrow
• http://www.cdbooks-r-us.com/freebies/uniondale-1901.pdf
• The South African Military History Society: Anglo-Boer War Town Guard Forts in the Eastern Cape-1901-1902, Richard Tomlinson [1]
• Kommandobewegings en insidente in die Langkloof gedurende 1901, Jannie Herselman
• Sommige van die belangrikste gebeurtenisse en hoogtepunte van die Anglo-Boereoorlog 1899-1902, Jannie Herselman
• Koukamma Courant, Julie, Augustus 1901
• Langkloof Herdenkingskomitee Honderdjarige Herdenking van die Tweede Vryheidsoorlog: Feesprogram 31 Mei 1999
• Langkloof Herdenkingskomitee, Ds. Frans Stapelberg
• Knysna and the Anglo-Boer War, M. Parkes & V. Williams
• van Huyssteen, Anista: Die storie van Langkloof. Melkbosstrand: Danista, 2008. ISBN 978-0-620-41316-9

• Langkloof.com — 'n besigheidsportaal vir die streek

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Langkloof.