Logiese positivisme

Die logiese positivisme – ook bekend as logiese empirisisme – is 'n wysgerige stelsel gerig op die aanvaarding van slegs dit wat sintuiglik waargeneem en vasgestel kan word. Dit verwerp die nie-empiriese uitsprake wat gemaak word in die metafisika, die teologie en die etiek. Naas empiriese uitsprake aanvaar logiese positivisme ook logiese uitsprake as betekenisvol. Hierdie stroming is enersyds logies in die sin dat hul hulself veral beroep op die formele logika, andersyds positivisties en empiristiese omdat hul hulself beroep op baie idees vanuit die positivisme en empirisme.

Logiese positivisme het ontstaan in die laat 1920s in die hoofstad van Oostenryk, Wene, bestaande uit 'n aktiewe beweging van vooraanstaande wetenskaplikes en kunstenaars, wie hulself onder meer verbind tot die gedagtegoed van Ernst Mach. Ook word hulle sterk beïnvloed deur die nuwe ontwikkelinge in die wetenskap (veral deur die relatiwiteitsteorie en die kwantummeganika). Hulle glo dat die wetenskap uiteindelik op baie gebiede meer suksesvol blyk te wees as die tradisionele filosofie.

Invloedryke denkers binne hierdie sogenoemde Weense Sirkel (Wiener Kreis) was mense soos Otto Neurath, Moritz Schlick en Rudolf Carnap. In 1929 publiseer hulle hul manifes Wissenschaftliche Weltauffassung: Der Wiener Kreis. Hierin formuleer hulle 'n kriterium om te beoordeel of wetenskaplike uitsprake sinvol is. Onder die invloed van David Hume, Bertrand Russell en die jong Ludwig Wittgenstein word die doel van kennis gestel as die beskrywing van verskynsels.

Volgens die logiese positiviste moet sinvolle wetenskaplike uitsprake gebaseer word op:

1. empiriese waarneembare en verifieerbare uitsprake, waarvan die waarheid deur waarneming aangetoon word (verifikasiebeginsel);
2. logiese en wiskundige uitsprake, oftewel die toutologie van die logika en die wiskunde.

Etiese en estetiese uitsprake word verwerp as sinloos en word geïnterpreteer as die uiter van emosies. Dit staan bekend as die emotivisme. Naas die beheerbare samevatting van wat mens waargeneem het is dit ook 'n doel om (beredeneerd) verwagtinge te formuleer. 'n Bekende slagspreuk is savoir pour prévoir pour pouvoir (om te weet is om te voorspel, om te voorspel is om te beheer).

Analoog aan die deduktiewe logika wat gebruik word in die wiskunde, stel die logies empiriste dat sintuiglike indrukke die basis vorm van alle wetenskaplike kennis. In die verlenging hiervan was induksie veral belangrik, op grond waarvan die empiriese verkrygde gegewens ge-ekstrapoleer kan word tot algemene wetmatighede.

Die oorspronklike benadering gevolg deur die logiese positivisme blyk egter uiteindelik onuitvoerbaar te wees. Hierdie pogings om die wetenskap tot 'n eenheid saam te snoer misluk. Die idees van die Wiener Kreis kan egter as 'n leersame mislukking beskou word, waarvan die lesse waarde gehad het tydens die ontwikkeling van die analitiese filosofie en die taalfilosofie. Die analitiese filosofie vanaf die jare 60 bestaan dan ook grootliks uit 'n kritiek op die logiese positivisme. So was dit eerstens die ordinary language philosophy met Ludwig Wittgenstein en John Austin wie benadruk dat die konstruksie van 'n ideale taal gebaseer op die logika, soos die logiese positivisme beoog, onuitvoerbaar en ook onnodig was. Die alledaagse taal is baie ryker en beter as dit op die eerste oogopslag vir filosowe lyk. 'n Bekende werk hiervan is die boek Philosophische Untersuchungen (1953) van Wittgenstein.

Die basisbeginsels van logiese positivisme, die stelling dat alle kennis gebaseer moet word op 'n onweerlegbare gronde soos waarneming of logika, is ook gekritiseer. So is daar die bekende essay van Willard Van Orman Quine, 'n student van Carnap, Two Dogmas of Empiricism (1951), waarin hy kritiek uitspel op die logiese positivisme-gehanteerde onderskeid tussen analitiese en sintetiese oordeel. Quine staan ook mede verantwoordelik vir die Duhem-Quinestelling wat ook 'n probleem skep vir die logies empirisme.

'n Soortgelyke kritiek is uiteengesit deur Wilfrid Sellars in sy essay Empiricism and the Philosophy of Mind (1956). Sellars verwys hierin na die Myth of the Given waarvolgens waarnemings sou kon diens doen as 'n soort suiwer fondament vir alle kennis. Sellars beweer dat waarnemings afgeleide oortuigings is wat al reeds opgeneem is in die web van oortuiginge (space of reasons) waaroor mens reeds beskik. So sou waarnemings dus nooit diens kan doen as 'n 'suiwer' basis nie.

Daarnaas is daar ook kritiek op die logiese positivisme vanuit die wetenskapsfilosofie, vernaam deur Karl Popper en later ook deur Thomas Kuhn en Paul Feyerabend. Popper betwis die idee dat die wetenskap probleemloos die waarheid van teorieë kan aantoon deur waarneming (derhalwe definitief kan verifieer). Popper glo die wetenskap is voortdurend ‘oop’. Hy stel dit dat mens hoogstens kan vervals, terwyl Kuhn en Feyerabend veral nadruk lê dat wetenskaplike teorieë dikwels sterk teoreties gekonstrueer is op die basis van die heersende sosiale gewoontes.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Logiese positivisme.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die vertaal.