Heilige Stoel

Die Heilige Stoel (Latyn: Sancta Sedes) is die formele benaming vir die staatsregtelike posisie van die Vatikaan, en dui die pous aan tesame met die Staatsekretaris van die Heilige Stoel en die verskillende kongregasies en pouslike rade. Die Heilige Stoel word beskou as die sentrale bestuursorgaan van die Katolieke Kerk. Informeel word daar dan ook gepraat van "die Vatikaan". Soms word in pleks van die benaming Heilige Stoel ook die term Apostoliese Stoel (Latyn: Sedes Apostolica) gebruik ten einde te benadruk dat die pous die opvolger is van die apostel Petrus. Omdat daar egter meer as een Apostoliese Stoel is, is dit meer korrek om te praat van die Heilige Stoel. In die beginjare van die Christendom het die apostels Markus in Alexandrië) en Andreas in Konstantinopel immers hul eie bisdomme gestig met hul eie Apostoliese Stoele.

Die Heilige Stoel het volgens die Verdrag van Laterane in 1929 die eksklusiewe jurisdiksie verkry oor die toe-onlangs gevormde Vatikaanstad, die sogenaamde Status Civitatis Vaticanae of Stato della Città del Vaticano.

Die Heilige Stoel staan onder leiding van die pous, maar dikwels word daar met die aanduiding 'Heilige Stoel' ook die amp of jurisdiksie van de pous bedoel. Die Heilige Stoel bly bestaan indien daar tydelik geen pous is nie (na sy dood of aftrede). Tydens hierdie periode van afwesigheid van die pous word die Katolieke Kerk en Vatikaanstad bestuur deur die Kollege van Kardinale.

Die term "apostoliese stoel" is die eerste keer gebruik deur Pous Damasus I. Hy het beklemtoon dat hy in sy amp en hoedanigheid die opvolger van Petrus is en by herhaling gepraat van die Kerk as die apostoliese stoel (sedes apostolica).^[1][2]

Onder internasionale reg word die Heilige Stoel, in teenstelling tot die Vatikaanstad, gesien en erken as regspersoon. Die Katolieke Kerk is 'n selfstandige regspersoon en is derhalwe nie inbegrepe wanneer mens van die Heilige Stoel praat nie. Die regspersoonlikheid van die Heilige Stoel in die internasionale reg was in die verlede soms omstrede (val van die Colijn I-kabinet, besware deur verskeie kerkgenootskappe ens.). Dit is egter vandag in mindere mate die geval; in die VN is die regte van die Heilige Stoel vanaf 1 Julie 2004 selfs verruim. Die internasionale regspersoonlikheid van die Heilige Stoel is uniek. Die Heilige Stoel beklee die status van permanente waarnemer.

Die Heilige Stoel het weliswaar geen stemreg in de Algemene Vergadering van die VN nie, maar die pous kan as staatshoof die Algemene Vergadering van die Verenigde Nasies toespreek, soos wat in 1995 gebeur het. Alle andere kerkgenootskappe en godsdienstige verbande het slegs die status van nie-regerings organisasies. Verder is die Heilige Stoel lid van verskeie internasionale organisasies, soos UNESCO en die Organisasie vir Veiligheid en Samewerking in Europa (OVSE).

Die Heilige Stoel is juridies te onderskei van die Vatikaanstad. Die Vatikaanstad is die gebied waaroor de Heilige Stoel soewereiniteit het (die pous is territoriaal die soewerein van die Vatikaanstad). Daar bestaan verdrae waarby die Heilige Stoel self 'n party is. Buitelandse ambassades word aangedui as ambassades by die Heilige Stoel en nie by die Vatikaanstad nie.

Die Heilige Stoel is egter nie 'n staat nie, hy tree namens die Vatikaanstad op. So lees die die monetêre ooreenkoms tot toetreding van die euro byvoorbeeld dat die ooreenkoms gesluit word tussen: "Die Italiaanse Republiek, namens die Europese Gemeenskap, en die Vatikaanstad, verteenwoordig deur die Heilige Stoel ooreenkomstig artikel 3 van die Verdrag van Laterane".

Die Vatikaan gee ook sy eie posseëls en euro's uit. Vanweë die beperkte oplaag daarvan is dit veral gewild as versamelstukke. Ook het alle geregistreerde motors in die Vatikaanstad aparte nommerplate met die kode SCV. Hierdie afkorting staan vir Stato della Città del Vaticano, maar word deur die Italianers op skertsende wyse ook uitgelê as Se Cristo Vedesse ("Soos Christus dit sou sien...").

Die Heilige Stoel het op 30 Desember 1993 'n akkoord gesluit met die staat van Israel. Na die akkoord van 1993 het nog twee verdere akkoorde gevolg. Daar is egter nog nie uitvoering gegee aan die akkoorde nie. Daar bly steeds sake wat met ingang 2019 nog steeds nie gereël is nie, wat volgens die Vatikaan die werking van die akkoord belemmer; dit handel veral oor eiendomsregte, kerke, kloosters, grondgebied en belasting. Veral die besetting van die Westelike Jordaanoewer deur Israel ry die akkoord in die wiele. 'n Besonderse strydpunt is die Cenakel, die plek van die laaste ete, en 'n belangrike (Rooms-Katolieke) pelgrimsoord. In 2002 en 2003 het die Israeliese owerhede die visums van Rooms-Katolieke geestelikes wat afkomstig is uit Arabiese lande geweier. In die Vatikaan is daar betoog dat belastingvrystelling vir religieuse plekke 'n eeuelange gewoonte is. 'n Resolusie van die Verenigde Nasies uit 1947 maak ook voorsiening daarvoor. Die Vatikaan wil ook hê dat pelgrims vryelik kan rondbeweeg. As gevolg hiervan is Rome sterk gekant teen die skeidsmuur wat die Israelis bou. Beide state het onderhandelingsspanne wat gereeld besprekings met mekaar voer, en wat om die beurt plaasvind in Rome en Jerusalem. Die nuntius werk nie vanuit Jerusalem of Tel Aviv nie maar vanuit Jaffa.^[3]

Die Romeinse Curie (Latyn: curia romana) is die bestuurorganisasie van die Heilige Stoel.

Die Heilige Stoel beskik oor 'n grondwet genaamd die Regimini Ecclesiae Universae. Daarin word aan die pous (die staatshoof) volledige wetgewende, uitvoerende en regsprekende mag toebedeel.

'n Kommissie van kardinale o.l.v. die kardinaal-staatsekretaris voer die daaglikse bestuur van die Vatikaanstad uit. Die sentrale 'regering' van die Katolieke Kerk berus by die pous en die kollege van Kardinale.

Die Staatsekretaris van die Heilige Stoel is die belangrikste politieke instituut van die Heilige Stoel. Daarnaas bestaan daar kongregasies en pouslike rade. Die kongregasies word ingedeel in verskeie gebiede en tree op as uitvoeringsorgane van die pouslike regering; derhalwe as eiesoortige departemente.

Die ekonomie van die Heilige Stoel is uniek; dit word finansieel ondersteun deur die jaarlikse bydrae van die wêreldwye kerk, katolieke stigtings en die opbrengste van spesiale insamelings, wat bekendstaan as Sint-Pieterspenning. Hieronder val die verkoop van posseëls, munte en toeristiese aandenkings, die heffing van toegangsgelde deur die museums en die verkoop van publikasies. 'n Groot deel van die inkomste word bestee aan liefdadigheidsprojekte in die Derde Wêreld, asook aan kerke wat in nood verkeer en slagoffers van oorlog of natuurrampe. Daarnaas word die ekonomie ondersteun deur inkomste uit onroerende goed, beleggings en die bankbedryf.

Die bestuur en inkomste van die Vatikaanstad staan in beginsel los van die van die Heilige Stoel. Staat en Kerk kom egter saam in die persoon van die pous.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.