Holoseen
| Era | Periode | Epog | Tyd gelede (in miljoen jaar) |
|---|---|---|---|
| Kainosoïkum | Kwartêr | Holoseen | 0 - 0,0117 |
| Pleistoseen | 0,0117 - 2,588 | ||
| Neogeen | Plioseen | 2,588 - 5,333 | |
| Mioseen | 5,333 - 23,03 | ||
| Paleogeen | Oligoseen | 23,03 - 33,9 | |
| Eoseen | 33,9 - 56,0 | ||
| Paleoseen | 56,0 - 65,5 | ||
| Mesosoïkum | Kryt | Laat | ouer |
Die Holoseen is 'n tydperk in die geologiese tydskaal tussen 11 700 jaar gelede tot nou toe. Die Holoseen volg op die Pleistoseen.
Die holoseen is die tydperk sedert die laaste ystyd, of eintlik die huidige interglasiale tyd. Dit word soms ook die antroposeen genoem omrede dit die tydperk is waarin die mens begin het om sy omgewing te verander.[1] Hierdie term kan egter misleidend wees; moderne mense was reeds teenwoordig lank voor hierdie tydvak begin het. Die Holoseen-tydperk het 12 000 tot 11 500 jaar gelede begin aan die einde van die Laat Pleistoseen. [2] Die val saam met die einde van die Jonger Dryas, die laaste koue tydperk en die Mesolitikum en duur voort tot vandag toe.
Toe die aarde 'n verwarmingstendens ondergaan het, het veral in Europa en Noord-Amerika die gletsers teruggetrek. Toendra het plek gemaak vir bos. Soos die klimaat verander het, het die baie groot soogdiere, soos mammoet en wollerige renosters, wat by uiterste koue aangepas het in die Kwartêre Uitwissing uitgesterf. Mense, wat eens afhanklik was van hierdie "megafauna" van groot soogdiere vir baie van hul kos, het na kleiner wild oorgeskakel en hul versameling van plantmateriaal verhoog om hul dieet aan te vul.[2]
Die seevlak
[wysig | wysig bron]
Die vroeë Holoseen was 'n tyd van wydverspreide omgewingsverandering aangesien temperature vinnig gestyg het aan die einde van die laaste gletsering. ’n Merkwaardige kenmerk van hierdie tyd was die sowat 60m styging in seevlakke oor die grootste deel van die Aarde.
Die oorsake, anatomie en gevolge van die seevlakstyging van die vroeë Holoseen (die EHSLR) is ingewikkeld. Die styging, van ongeveer 60m, het oor die grootste deel van die Aarde plaasgevind, namate die volume van die oseane toegeneem het tydens die afsmelt van die ys. Dit is gedateer op 11 650-7 000 jaar gelede. Die EHSLR word grootliks gedryf deur watervrystelling van smeltende ysmassas en die opbreek van ysstrome aan die kus. Daar word aangevoer dat die EHSLR 'n faktor was in die vloed van ongeveer 8470 jaar gelede vanaf die groot Agassiz-Ojibwaymeer in Noord-Amerika. Die impak van die EHSLR op klimaat was dalk 'n faktor in die verkoelingsgebeurtenis wat 8200 jaar gelede het plaasgevind. Die het saamgegaan met veranderinge in seestroompatrone en die gevolge daarvan. Die EHSLR kan ook met versterkte vulkaniese aktiwiteit saamgegaan het, maar geen duidelike bewyse van 'n oorsaaklike verband met ondersese gly op kontinentale hange kan nog gedemonstreer word nie. Die seevlakstyging het waarskynlik die tempo en patrone van menslike migrasies en kulturele veranderinge beïnvloed. [3]
Baie gebiede waar mense gewoon het, het onder die golwe verdwyn soos Doggersland, nou in die Noordsee, of die land van die Persiese Golf.
Die Sahara
[wysig | wysig bron]Paleoklimatologiese en argeologiese bewyse toon dat, 11 000-5 000 jaar gelede, stadige veranderings in die Aarde se wentelbaan die hedendaagse Sahara-woestyn getransformeer het na 'n land bedek met plantegroei en mere. [4]5 000 jaar gelede het die verwoestyning begin en mense na die rivierdalle van die Nylrivier en die Nigerrivier gedwing.
Landbou
[wysig | wysig bron]Landbou is een van die primêre maniere waarop menslike aktiwiteite die planeet beïnvloed het. Teen 8000 v.C. het die verbouing van koring, gars en ander plante vanaf sy oorsprong in die Vrugbare Halfmaan deur 'n groot deel van die Indo/Europese wêreld versprei. Die mak maak van skape, bokke en beeste het omtrent dieselfde tyd begin. Die word die Neolitiese Omwenteling genoem. In Sentraal- en Suid-Amerika was die mees makgemaakte plante mielies, bottelkalbasse, stampmielies en bone. Boerdery het blykbaar 'n later begin in Asië gekry. Huidige bewyse dui daarop dat dit moontlik aan China ingevoer is deur handel met Indo/Europese stamme, hoewel dit blykbaar algemeen was teen die tyd van die begin van die Shang-dinastie in ongeveer 1675 v.C.[2]
Tot met die koms van landbou en verstedeliking was die menslike bevolking grootliks beperk deur dieselfde faktore wat ander lewende organismes beperk. Beperkende faktore in die omgewing, soos beskikbaarheid van voedsel, water en skuiling, evolusionêre verhoudings soos roofdier/prooi-verhoudings of teenwoordigheid van patogene verskaf natuurlike balanse aan bevolkings. 'n Bevolking sal oor die algemeen uitbrei totdat dit die drakrag bereik, die maksimum aantal individue wat 'n omgewing kan ondersteun sonder nadelige uitwerking, op watter tydstip dit sal afplat. Voortgesette uitbreiding buite die drakrag lei gewoonlik tot 'n ongeluk ('n vinnige afname tot 'n vlak ver onder die drakrag). As genoeg genetiese diversiteit oorbly, kan die bevolking herstel; dit kan ook uitsterf.[2]
Sien ook
[wysig | wysig bron]Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ "The Holocene Epoch. Berkeley U." (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 April 2020.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Mary Bagley (2013). "Holocene Epoch: The Age of Man". Live Science.
- ↑ D.E. Smith, S. Harrison, C.R. Firth, J.T. Jordan (2011). "The early Holocene sea level rise". Quaternary Science Reviews. 30 (15–16): 1846–1860. doi:10.1016/j.quascirev.2011.04.019.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: gebruik authors-parameter (link) - ↑ deMenocal, P. B. & Tierney, J. E. (2012). "Green Sahara: African Humid Periods Paced by Earth's Orbital Changes". Nature Education Knowledge. 3 (10): 12.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: gebruik authors-parameter (link)
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Holoseen.
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir Holoseen.
