Ekonomie van Zimbabwe

Die ekonomie van Zimbabwe is in vergelyking met die meeste ander Afrikalande hoogs ontwikkeld en het al 'n hoë vlak van industrialisering bereik.^[3] Nogtans het die Zimbabwiese ekonomie as gevolg van wanbestuur in 'n baie ernstige krisis beland en was in die eerste dekade van die 21ste eeu besig om in mekaar te tuimel.

Zimbabwe beskik oor 'n beduidende ekonomiese potensiaal met sektore soos landbou, mynbou en toerisme wat tot in die middel van die 1990's gefloreer het. Naas vrugbare landbougrond is die land ook ryk bedeel met natuurlike hulpbronne soos hoëgraadse metallurgiese chromietreserwes, steenkool, koper, asbes, nikkel, goud, platinum, ystererts en seldsame aardes, en 'n natuurskoon wat toeristetrekpleisters soos die Victoria-waterval insluit.

Zimbabwe beskik oor 'n goed ontwikkelde infrastruktuur, en die opleidingsvlak van Zimbabwiërs is nog steeds bo die gemiddelde van Afrika, alhoewel dit nou besig is om te daal. As gevolg van die politieke en ekonomiese krisis het die ekonomiese lewe, met uitsondering van die mynbousektor, sedert die laat negentigerjare geleidelik tot stilstand gekom. Die ekonomie het tussen 1998 en 2008 met bykans die helfte gekrimp, en net in 2008 het ekonomiese aktiwiteite met 'n verdere veertien persent afgeneem.^[4]

Die ekonomiese klimaat word oorheers deur uiters negatiewe faktore soos hiperinflasie, 'n wisselkoers wat kunsmatig op 'n onrealistiese vlak gehou word, 'n algemene tekort aan buitelandse valuta en beperkings op invoere. Nywerheidsproduksie en beleggings het sterk afgeneem, en talle sakeondernemings is gesluit. Die nywerheids- en dienstesektor word bowendien deur die grootskaalse emigrasie van opgeleide mannekrag geknel.

Die regering het pogings onderneem om die inflasiedruk deur 'n monetêre hervorming (in Junie 2006 is nuwe banknote uitgereik en drie nulle van Zimbabwe se geldeenheid "geskrap") en die afkondiging van amptelike prysbeheer in Junie 2007 te verswak. Algemene regsonsekerheid en die regering se onvermoë om eiendomsregte te beskerm het nogtans dringend benodigde buitelandse beleggers afgeskrik. Die Zimbabwiese bevolking ervaar gereeld krag- en wateronderbrekings, terwyl brandstof nouliks beskikbaar is en gewoonlik net op die swartmark gekoop kan word.

Die vernietiging van krotbuurte het baie nadelige gevolge vir die informele sektor gehad, wat die hoofbron van inkomste vir die armer bevolking is. As gevolg van die humanitêre ramp ly tot by 5,5 miljoen mense aan ondervoeding, terwyl honderdduisende Zimbabwiërs na die buiteland, onder meer Suid-Afrika, gevlug het. Volgens beramings het in laat 2005 reeds sowat 'n kwart van die totale bevolking van 13 miljoen mense in die buiteland gebly.^[5]

Die huidige krisis is die gevolg van natuurlike invloedfaktore en ekonomiese wanbestuur wat reeds baie jare gelede begin het, waaronder

• die omskakeling van 'n beplande na 'n markekonomie, wat eers in 1990 begin het en nie stelselmatig geïmplementeer is nie;
• die groot ekonomiese impak wat droogtes op die landbou het (die regering het die jaar 2007 tot 'n droogtejaar verklaar);
• die ontwrigting en vernieling van die kommersiële landbousektor as gevolg van 'n ondeurdagte en oorhaastige landhervorming waarby geen aandag aan die daarstelling van ekonomies lewensvatbare alternatiewe strukture gegee is nie;
• dalende wêreldmarkpryse of hewige prysskommelinge vir onverwerkte tabak en minerale, Zimbabwe se hoofuitvoergoedere
• 'n begrotingstekort wat al lank bestaan het, maar in 2006 volgens reële waardes meer as 80 persent beloop het en negatiewe uitwerkings op rentekoers- en prysvlakke het (die inflasiekoers het in September 2007 volgens amptelike syfers tot 7 600 persent gestyg en word deur die Internasionale Monetêre Fonds (IMF) selfs op 25 000 persent beraam);
• hoë werkloosheidsyfers (tussen 80 en 90%) en toenemende armoede (meer as 80% van die bevolking leef onder die broodlyn);
• die weiering van die regering om ekonomiese strukture deur middel van 'n hervormingsproses te verbeter (die IMF, die Wêreldbank en ander organisasies en state stel die stabilisering van prysvlakke, 'n vermindering van die openbare sektor en subsidies, 'n liberalisering van die wisselkoersbeleid en die verskansing van eiendomsregte as kernelemente van ekonomiese hervorming voor)

Naas die bogenoemde strukturele oorsake het Zimbabwe se regering op die kort termyn baie min vir die vertroue in die land se ekonomiese ontwikkeling gedoen – die onteiening en besetting van plase (waardeur onder meer ooreenkomste ter beskerming van beleggings verontagsaam is), politieke geweld en die aankondiging dat onteienings ook in die mynbousektor oorweeg sal word het sowel binne- asook buitelandse beleggers verder afgeskrik. Die sogenaamde "indigeniseringsproses", wat in Oktober 2007 deur die twee kamers van Zimbabwe se parlement goedgekeur is, behels die oordrag van 'n meerderheid aandele van alle maatskappye in die land aan Zimbabweërs. Die wet wat later deur die president onderteken en bekragtig is, hou negatiewe gevolge vir buitelandse beleggings in.

Grond word nie bloot as 'n primêre produksiemiddel deur die inwoners van Zimbabwe beskou nie. Die inbesitneming van grond deur Britse kolonialiste is deur die inheemse bevolking nie slegs as 'n onteiening van land ervaar nie, maar ook as 'n berowing van hul eie geskiedenis, tradisies en identiteit.^[6] Net soos in die buurlande het grondhervorming dus 'n baie emosionele kwessie geword, wat deur politici maklik geïnstrumentaliseer kon word. In Zimbabwe het die regerende party sedert die laat 1990's drastiese grondhervorming as 'n politieke troefkaart begin speel.

Toe Zimbabwe onafhanklik geword het, was die helfte van die landbougrond – veral die vrugbare gebiede – in besit van 4 500 groot boerderye wat deur Blanke boere beheer is, terwyl meer as 700 000 kleinboere die ander helfte bewerk het. Die Lancaster House-ooreenkoms, wat vir 'n oorgangsperiode van tien jaar gesluit is, het privaatbesit gewaarborg en sodoende die oordrag van grond aan die mees behoeftiges gekeer. Grondverdeling was derhalwe beperk tot land wat deur die regering op die vrye mark aangekoop kon word. In plaas van 'n beplande 162 000 Swart gesinne is slegs 62 000 op 2,5 miljoen hektaar landbougrond gevestig.

Ná afloop van die Lancaster House-ooreenkoms was die regering formeel geregtig om grondpryse te bepaal, tog het die inisiatief doodgeloop. In die periode tussen 1992 en 1997 is 800 000 hektaar deur die owerheid aangekoop, maar grotendeels oorgedra aan leidende politici of invloedryke Zimbabwiese sakelui. 'n Nuwe regeringsinisiatief in 1998 het eweneens doodgeloop.

Eers ná die neerlaag in die grondwetlike referendum van 2000 het die regering begin om toevlug te soek in radikale maatreëls, die sogenaamde fast track. Blanke boere is onteien, verdryf en in enkele gevalle selfs vermoor, hul plase beset. Hierdie beleid het binnekort byna die hele kommersiële landbousektor vernietig en tot 'n dramatiese verlies aan buitelandse valuta gelei. Naas Blanke boere en hul gesinne was Swart plaaswerkers die hoofsaaklike slagoffers van onteienings. Die fast track het nóg die grondhervorming nóg die ekonomiese ontwikkeling van Zimbabwe bevorder, en slegs 'n klein groepie regeringsaanhangers het hieruit voordeel getrek.

Die landbousektor het inmekaar getuimel, en die feit dat Zimbabwe tans aangewese is op buitelandse voedselhulp, is net gedeeltelik aan die droogteperiodes van die eerste dekade van die 21ste eeu te wyte.

Die ekonomie het nie goed oorgeskakel na Robert Mugabe se leierskap nie. Dit het veroorsaak dat een van Afrika se sterkste ekonomieë tot die wêreld se heel swakste ekonomie verval het. Hulle inflasie is meer as 730 000% en oortref die van enige ander nasie op aarde. Birma beklee die tweede laaste plek met 'n inflasie van 39.5%.^[7] Die regering skryf die slegte prestasie toe aan 'n 2001-wet (Zimbabwe Democracy and Economic Recovery Act), 'n VSA-kongresbesluit wat skuldverligting koppel aan sosiale hervormingsteikens, en die vries van die heersersklas se internasionale bates. Die land het tans die laagste BBP-groei van enige onafhanklike land en die 3^de swakste groei in totaal (net ná die Palestynse grondgebied).

Ongelukkig strem die politieke onrus en die wêreld se hoogste voorvalle van vigsinfeksies^[8] sy vordering.

Mugabe se beleid van grondhervorming het gelei tot interne onrus, bevolkingsverskuiwings, hiperinflasie, en 'n onvermoë van die land se burgers om hulleself te voed.

Nadat in Februarie 2009 'n oorgangsregering gevorm kon word, is vir die eerste keer in jare weer sinvolle ekonomiese besluite geneem. So is die inheemse Zimbabwe-dollar voorlopig afgeskaf en deur die euro, VSA-dollar en Suid-Afrikaanse rand vervang. Die hiperinflasie-probleem – die inflasiekoers het laat in 2008 tot enkele honderd miljoen persent gestyg – is sodoende meteens opgelos.

Die goewerneur van Zimbabwe se sentrale bank, Gideon Gono, wat as die hoofverantwoordelike met betrekking tot Zimbabwe se rampsalige monetêre beleid beskou word, is weliswaar nie uit sy pos ontslaan nie, maar van baie van sy bevoegdhede ontneem. Tans is die Departement van Finansies onder leiding van MDC-sekretaris-generaal Tendai Biti in beheer van alle monetêre, finansiële en begrotingsake. Biti se pogings om Zimbabwe se finansiële stabiliteit te herstel word deur 'n aantal banke in Afrika ondersteun, terwyl die Wêreldbank en die Internasionale Monetêre Fonds net soos die grootste verskaffers van ontwikkelingshulp tans nog 'n afwagtende houding inneem. Westerse regerings het sedert 2008 'n jaarlikse bedrag van 650 miljoen VSA-dollar beskikbaar gestel.

Die hernieude vlaag onwettige plaasbesettings sedert Februarie 2009 word net soos die toepassing van Zimbabwe se nasionale wet op inheemse besit en bemagtiging as struikelblokke op die land se pad na ekonomiese stabiliteit beskou. Die tekort aan geskoolde landboudeskundiges, korrupsie en die gebrek aan beleggings het steeds baie nadelige uitwerkings op die landbousektor. Desondanks het Zimbabwe se ekonomie in 2010 weer met agt persent gegroei. Die ekonomiese groei het in 2011 en 2012 verstewig, maar in die verkiesingsjaar 2013 weer verswak tot slegs drie persent.

Die Zimbabwiese regering het die drie konvensies van Rio de Janeiro (ten opsigte van klimaat, woestyne en biodiversiteit) geratifiseer, terwyl die Kioto-protokol nog nie onderteken is nie. 'n Nasionale strategie vir volhoubare ontwikkeling word tans nog ontwikkel.

Die belangrikste omgewingsvraagstukke, wat grotendeels deur armoede veroorsaak word, is gronderosie as gevolg van ontbossing en die besoedeling van drinkwaterbronne. Daarnaas ontwikkel die vrystelling van kwiksilwer as 'n neweproduk van goudontginning steeds meer tot 'n omgewings- en gesondheidsprobleem. Die land beskik nie oor die nodige kapasiteit om sy omgewingsvraagstukke op te los nie. Verder is daar geen statistieke ten opsigte van omgewingsake beskikbaar nie.

Die brandstofkrisis het belangstelling vir hernubare energiebronne gewek – Zimbabwe spits hom tans op die ontginning van biodiesel uit die jatropha-plant toe.^[9]

Nadat Zimbabwe baie jare lank min in sy energiebedryf belê het, het verouderde aanlegte tot massiewe kragonderbrekings gelei. Tans wek die land se aanlegte – veral die steenkoolkragsentrale in Hwange en die Kariba-hidrokragsentrale – jaarliks 1 200 MW op, terwyl 'n bykomende 600 MW uit Zambië, Mosambiek en die Demokratiese Republiek van Kongo ingevoer word. Die vraag na elektrisiteit het egter in 2013 tot 2 200 MW gegroei. As voorlopige oplossing vir die elektrisiteitstekort is nasionale beurtkrag ingestel, en kragonderbrekings van maksimaal agt uur per dag het 'n negatiewe impak op die Zimbabwiese mynbou- en nywerheidsbedryf.

'n Chinese belegger, Shandong Taishan Sunlight, het saam met die Zimbabwiese Old Stone Investments 'n gemeenskaplike onderneming, China Africa Sunlight Energy, gestig wat in die vyf jaar vanaf 2014 tot 2019 VS$ 2,1 miljard in kragopwekking, steenkoolmynbou en metaangasontginning belê het. 'n 300 MW-steenkoolkragaanleg is in 2016 in Gwayi, Matabeleland in bedryf gestel. Namate die ontginning van metaangasbronne versnel, sou in 2017 'n verdere 300 MW-gaskragsentrale voltooi gewees het.^[12]

• https://web.archive.org/web/20020221112614/http://www.state.gov/p/af/rls/rm/2001/3949.htm Getuienis voor die Verenigde State van Amerika se Senaatskomitee oor Buitelandse Verhoudinge se subkomitee oor Afrika-aangeleenthede deur Walter H. Kansteiner, III, Assistent-Sekretaris vir Afrika-aangeleenthede.
• Duitse Departement van Buitelandse Sake: Zimbabwe- Ekonomie Geargiveer 17 September 2008 op Wayback Machine

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ekonomie van Zimbabwe.
• Dollarisation in Zimbabwe: Cause and effect, Polity.co.za, 16 Augustus 2012.
• https://zimpricecheck.com/price-updates/monthly-and-yearly-inflation-for-zimbabwe/
• https://zimpricecheck.com/price-updates/official-and-black-market-exchange-rates/