Gukurahundi

Die Gukurahundi is die beweerde gepoogde volksmoord op die Noordelike-Ndebeles (ook genoem Matabeles) in Matabeleland-Noord en Matabeleland-Suid (in Zimbabwe) wat geduur het van 1983 tot 1987.

In 1837 tydens die Mfekane het Silkaats en sy volgelinge noordwaarts oor die Limpoporivier getrek, die Mashona in die gebied verder na die noorde verdryf en hulself in die gebied, wat van toe af as Matabeleland bekend was, gevestig. Die Mashona het dus in die noordelike deel en die Ndebele in die suidelike en westelike deel van die huidige Zimbabwe gewoon. Die vernedering wat hulle ervaar het weens die verdrywing uit hul tradisionele stamgebied het die Mashona nooit vergeet nie. Dit het ook altyd 'n bron van wrywing tussen die volkere gebly.

Tydens die stryd in die 1960s om die juk van die koloniale heersers af te werp, was die Mashona verenig in die politieke party bekend as ZANU onder leiding van Robert Mugabe met ZANLA as die party se militêre vleuel. Op hul beurt was die Ndebele saamgesnoer in die ZAPU onder Joshua Nkomo met ZIPRA as hul krygsmag. Die Rhodesiese weermag het dus teen ZANLA en ZIPRA geveg, maar die bevrydingsbewegings het ook onder mekaar geveg.

Toe Rhodesië in 1980 Zimbabwe word, was die land 'n verdeelde land en was dit 'n haas onmoontlike taak om die twee krygsmagte in 'n nasionale leёr saam te snoer.

In 1980 is in Zimbabwe 'n spesiale leёreenheid bekend as die Vyfde Brigade gestig met die doel om politieke afvalliges uit te roei. Die opleiding van hierdie korps is onderneem deur instrukteurs uit Noord-Korea en die lede van die eenheid is gewerf uit vroeëre guerrilla-magte wat lojaal aan Robert Mugabe was, dus uit ZANLA-troepe.

As bevelvoerder is Perence Shiri aangestel. Die bevelstruktuur was nie deur die normale kanale nie, maar direk deur Mugabe na Shiri. Hierdie eenheid het sy eie unieke uniform, eie soort wapens en selfs 'n eie radiofrekwensie gehad, alles eienskappe waarin dit afgewyk het van die Zimbabwiese weermag.

Die massamoorde deur die Vyfde Brigade gepleeg kom na bewering neer op etniese suiwering met die doel om die politieke opposisie uit te wis en daarna 'n eenpartystaat te stig. ZANU en sy leiers was die dryfveer agter hierdie optrede teen die burgerlike Ndebele-bevolking, dus teen hulle wat die ZAPU-leier Joshua Nkomo gesteun het.

Alhoewel die volle omvang van die Gukurahundi nooit presies bepaal sal kan word nie, loop skattings van die aantal mense wat hul lewe daarin verloor het uit van 'n 8 000 tot selfs 30 000. Openbare teregstellings en massamoorde was alledaags. Gevalle van ernstige aanrandings, marteling, verkragting, verdwyning van familielede en vriende het voorgekom. Huise met hul inwoners is aan die brand gesteek, mense is lewend begrawe of in verlate mynskagte gegooi, verwagtende vroue is met bajonette doodgesteek. Ander moes hul eie graf grawe terwyl familielede en bure moes toekyk. Mense is met 'n geweer teen die kop gedwing om op die vars grafte van familielede te dans en pro-ZANU-liedere te sing.

Weens die verklaarde noodtoestand in Zimbabwe kon die Gukurahundi ongehinderd voortduur en is dit met redelike sukses geheim gehou, verdoesel, ontken, verswyg en toegesmeer. In die nuusmedia was daar weinig berigte wat hulle teen die gruweldade uitgespreek het. Die indruk is gewek dat Brittanje, maar ook ander groot moondhede, nie by die saak van grootskaalse skending van menseregte betrokke wou raak nie en dit daarom bloot geïgnoreer het. Na die gebeure het Robert Mugabe nogtans 'n Britse koninklike onderskeiding ontvang.

Op 22 Desember 1987 het Mugabe en Nkomo 'n ooreenkoms bereik, is die Gukurahundi amptelik gestaak en het Zimbabwe in die praktyk 'n eenpartystaat geword. Die volgende jaar is amnestie aan almal wat by die Gukurahundi betrokke was, toegestaan, selfs aan soldate wat hulle aan growwe menseregteskendings skuldig gemaak het en aan gewone misdadigers.

Toe alles verby is, was daar groot verligting, maar die nagevolge van armoede, swak gesondheid en veral 'n wantroue in die staatsamptenary duur voort. So 'n twintig jaar na die voorvalle het die Catholic Commission of Justice and Peace onder leiding van die Jesuïete-priester Fidelis Mukonori 'n verslag opgestel waarin Mugabe verbind word met die massamoorde.

Gukurahundi is 'n woord uit die taal van die Mashona met die betekenis “die vroeë reën was die kaf weg voor die lentereën begin”, dus “die wegvee van die vuilgoed”.

• Holland, Heidi: Dinner with Mugabe – the untold story of a freedom fighter who became a tyrant. Johannesburg: Penguin Books, 2008. ISBN 978-0-14-302557-3
• www.pindula.co.zw
• www.thoughtco.com