Bleikmiddel

Bleikmiddels is chemikalieë wat gebruik word om 'n groot verskeidenheid van stowwe, insluitende tekstielstowwe, papier en voedsel, te bleik (ontkleur). Die meeste van die bleikprosesse is chemies van aard, met ander woorde die kleurstof word vernietig of in 'n ander stof omgeskakel. By optiese metodes word 'n ander kleurstof bygevoeg sodat die mengsel 'n ander kleur het. Soms het 'n stof onsuiwerhede wat deur 'n ander stof geabsorbeer kan word wanneer die twee stowwe in kontak met mekaar is, Nadat die onsuiwerhede verwyder is, lyk die oorspronklike stof wit of kleurloos. Hierdie proses word fisiese bleik genoem. Die bekendste bleikmiddels is waterstofperoksied, swaeldioksied en geaktiveerde koolstof.

Bleikmiddels kan dus in chemiese, fisiese en optiese bleikmiddels verdeel word.

Chemiese bleikmiddels word in twee groepe onderverdeel, naamlik oksiderende en reduserende bleikmiddels.

Hierdie middels vernietig die kleurstof en kan nie vir alle stowwe gebruik word nie, want dit kan die stof self ook aantas.

• Osoon, O₃, word vir die bleik van wasgoed en tekstielware gebruik. Osoon kom in klein hoeveelhede in die atmosfeer voor as 'n gas. Die baie ou metode om wasgoed en tekstielware in die son te bleik, berus op die vorming van osoon onder die invloed van sonlig.

• Waterstofperoksied, H₂O₂ is 'n vloeistof en word in apteke as verdunde oplossings verkoop. Dit kan gebruik word om vere, hare, ivoor, tabak, olie en vette te bleik, maar is baie onstabiel en verslaan vinnig wanneer dit met lug in aanraking kom.
• Natriumhipochloriet, NaOCl is 'n bleikmiddel wat baie algemeen in die huishouding gebruik word. In die handel word dit onder verskeie handelsname as verdunde oplossings bemark. Dit word gebruik om sellulose, papier en wasgoed te bleik, en is ook 'n ontsmettingsmiddel.
• Natriumperboraat word in wasmiddels, tandepasta en preparate om kunstande te reinig, gebruik. Natriumperboraat is onskadelik en nie giftig nie.
• Kaliumpermanganaat is 'n chemiese stof wat gebruik word om sponse se kleur te verander. Natuurlike spons se kleur is grysbruin tot rooibruin, en met kaliumpermanganaat kan dit geel gebleik word.

By reduserende bleikmiddels geskied die bleikproses deur die omsetting van die kleurstof na 'n kleurlose stof. Gewoonlik word die materiaal self nie aangetas nie, maar die nadeel van hierdie middels is dat hulle werking nie altyd permament is nie. Dit kan suurstof uit die lug opneem sodat die oorspronklike kleur terugkeer. Enkele reduserende bleikmiddels word hieronder bespreek.

Swaeldioksied, SO₂ is 'n gas wat vorm wanneer swael in die lug brand en het 'n skerp en verstikkende reuk. Dit word gebruik om veselstowwe, suiker, gelatien en Iym te bleik.

Natriumhiposulfiet, Na₂S₂ O₂ word gebruik om voedsel en tekstielstowwe te bleik.

Die werking van hierdie stowwe berus op die absorbering van onsuiwerhede. Die enigste probleem is dat die stof wat die onsuiwerhede absorbeer, van die oorspronklike stof geskei moet word. Daar is twee soorte wat algemeen gebruik word, naamlik geaktiveerde koolstof en bleikaarde.

• Geaktiveerde koolstof word by die raffinering van suiker gebruik om die molasse van die suiker te skei.
• Bleikaarde word ook volaarde genoem en is 'n poreuse soort klei waarmee onsuiwerhede uit petroleumprodukte, eetbare vette en olies gehaal kan word.

Die oudste optiese bleikmiddels is blousel waarmee linne wit gemaak kan word. Deesdae word blousel vervang deur fluoresserende stowwe. Hierdie stowwe het die eienskap dat hulle 'n deel van die onsigbare ultraviolet strale in sonlig in 'n blou of blougroen lig omskakel. Hierdie blou lig weerkaats saam met die geel lig (wat deur die geel gedeeltes van die linne weerkaats word), die kleure vermeng en gee wit lig. Die samestelling van die linne het nie verander nie – dat die hemp so wit Iyk, is bloot 'n optiese illusie.

• Wêreldspektrum, Vol. 3, 101-102, ISBN 0 908409 44 3