Biologie

Biologie is die vakgebied van die bestudering van die verskillende vorme van lewende organismes.

Deel van 'n reeks oor Wetenskap

Formele wetenskappe Wiskunde Wiskundige logika Wiskundige statistiek Rekenaarwetenskap

Fisiese wetenskappe Fisika Toegepaste fisika · Atoomfisika Rekenaarfisika Vastetoestandsfisika Eksperimentele fisika · Meganika Kernfisika Deeltjiefisika · Plasmafisika Kwantummeganika Vastetoestandmeganika · Teoretiese fisika Termodinamika · Entropie Algemene relatiwiteit · M-teorie Spesiale relatiwiteit Portaal Fisika Chemie Suur-basischemie · Alchemie Analitiese chemie · Astrochemie Biochemie · Kristallografie Omgewingschemie · Voedselchemie Geochemie · Groen chemie Anorganiese chemie · Materiaalkunde Molekulêre fisika · Kernchemie Organiese chemie · Fotochemie Fisiese chemie · Stralingschemie Elektrochemie · Organometaalchemie Vastestofchemie · Stereochemie Polimeerchemie · Grondchemie Oppervlaktechemie · Teoretiese chemie Fotoëlektrochemie Portaal Chemie Sterrekunde Astrofisika · Kosmologie Sterrestelsels · Astrogeologie Planetologie · Stellêre astrologie Portaal Sterrekunde Aardwetenskap Aardrykskunde Atmosfeerwetenskappe · Ekologie Omgewingsleer · Aardmeetkunde Geologie · Geomorfologie Geofisika · Glasiologie · Hidrologie Limnologie · Mineralogie · Oseanografie Paleoklimatologie · Palinologie Fisiese geografie · Grondkunde Ruimtewetenskap Portaal Geologie

Natuurwetenskappe Biologie Anatomie · Astrobiologie · Biochemie Biogeografie · Biologiese ingenieurswese · Biofisika Gedragsneurowetenskap · Biotegnologie Plantkunde · Selbiologie · Bewaringsbiologie · Kriobiologie Ontwikkelingsbiologie Ekologie · Etnobiologie Evolusionêre biologie · Genetika Gerontologie · Immunologie · Limnologie Mariene biologie · Mikrobiologie Molekulêre biologie · Neurowetenskap Paleontologie · Parasitologie · Fisiologie Radiobiologie · Grondbiologie Sistematiek · Teoretiese biologie Toksikologie · Soölogie Portaal Biologie

Sosiale en Geesteswetenskappe Antropologie · Argeologie Kriminalistiek · Demografie Ekonomie Filosofie · Geografie Geskiedenis · Taalwetenskappe Politieke wetenskap · Sielkunde Sosiologie

Toegepaste wetenskappe Ingenieurswese Landbou · Lug & ̩Ruimte · Biomedies Chemies · Siviel · Rekenaar Elektries · Brandbestryding · Geneties Bedryfs- · Meganies · Militêr Myn · Kern · Operasionele navorsing Robotika · Sagteware Gesonheidswetenskappe Biologiese ingenieurswese · Tandheelkunde Epidemiologie · Gesondheidsorg · Geneeskunde Verpleging · Farmasie · Maatskaplike werk Veeartsenykunde

Verwante onderwerpe Interdissiplinariteit Toegepaste fisika · Kunsmatige intelligensie Bio-etiek · Bio-inligting · Biogeografie Biomediese ingenieurswese · Biostatistiek Kognitiewe wetenskap · Rekenaarlinguistiek Kultuurstudies · Kubernetika Omgewingstudies · Etniese studies Evolusiesielkunde · Bosbou Gesondheid · Biblioteekkunde · Logika Wiskundige biologie · Wiskundige fisika Wetenskaplike modellering · Neurale ingenieurswese Neurowetenskap · Politieke ekonomie Wetenskap-en-tegnologiestudies  · Semiotiek · Sosiobiologie Stelselteorie · Transdissiplinariteit Stadsbeplanning Wetenskaplike metode Geskiedenis van wetenskap Wetenskapsfilosofie Wetenskapsbeleid Randwetenskap Pseudowetenskap

s • b • w

Biologie is die wetenskap van lewe. Dit is gemoeid met die eienskappe en gedrag van organismes, hoe spesies en individue ontstaan asook die wisselwerkings tussen hulle onderling en tussen hulle en die omgewing.

Biologie beslaan 'n wye spektrum van akademiese vakgebiede wat dikwels as onafhanklike dissiplines beskou word; as sambreelterm is dit die vakgebied van die bestudering van lewe op verskillende skale:

• Op atoom- en molekulêre skaal, deur molekulêre biologie, biochemie en in 'n mate genetika
• Op sellulêre skaal, deur selbiologie
• Op multisellulêre skaal, deur fisiologie, anatomie en histologie
• Op die ontwikkelingsvlak of ontogenie van 'n individuele organisme, deur ontwikkelingsbiologie.
• Op die vlak van oorerflikheid tussen ouer en nasate, deur genetika.
• Op die vlak van groepsgedrag, deur etologie
• Op die vlak van individuele wisselwerkings tussen die organismes, deur sosiobiologie
• Op die vlak van 'n hele bevolking, deur bevolkingsgenetika
• Op ’n multispesieskaal van herkoms, deur sistematika
• Op die vlak van interafhanklike bevolkings en hulle habitat, deur ekologie en evolusionêre biologie
• Spekulatief op die vlak van lewe buite die Aarde, deur xenobiologie.

Aërobiologie – Anatomie – Arachnologie – Astrobiologie – Biochemie – Bionika – Biogeografie – Bioinformatika – Biomeganika – Biofisika – Biotegnologie – Biomatematika – Plantkunde – Selbiologie – Verspreidingskunde – Kladistiek – Skaaldierkunde – Oerdierkundige – Siklusse – Sitologie – Ontwikkelingsbiologie – Siektes (genetiese en aansteeklike siektes) – Ekologie (teoretiese ekologie, simbiose, outokologie, sinekologie) – Etologie – Entomologie – Evolusionêre biologie (Evolusie) – Evolusionêre ontwikkelingsbiologie – Varswaterbiologie – Genetika (bevolkingsgenetika, kwantitatiewe genetika, genomika, proteomika) – Herpetologie – Histologie – Antropologie – Igtiologie – Immunologie – Aansteeklike siektes – Patologie – Epidemologie – Limnologie – Malakologie – Soogdierkunde – Mariene biologie – Mikrobiologie (bakteriologie) – Molekulêre biologie – Morfologie – Mikologie/ligenologie – Mirmekologie – Neurowetenskap (neuroanatomie, neurofisiologie, senustelselwetenskap, biologiese fisiologie, psigiatrie, psigofarmakologie, gedragswetenskap, neuroetologie, psigofisika, berekenbare neurowetenskap, kognitiewe neurowetenskap, kognitiewe wetenskap) – Onkologie (die studie van kanker) – Ontogenie – Oorsprong van lewe – Voëlkunde – Paleontologie (paleobotanie, paleosoölogie) – parasitologie – Fikologie (algologie) – Herkomskunde (filogenetika, filogeografie) – Fisiologie – Fitopatologie – Voortplantingsbiologie – Strukturele biologie – Stelselbiologie – Taksonomie – Toksikologie (die studie van gifstowwe en besoedeling) – Virologie – Xenobiologie – Soölogie

Een van die sentrale, organisatoriese begrippe in biologie is dat alle lewe van 'n gemene oorsprong het vanweë evolusie. Charles Darwin het evolusie as 'n lewensvatbare teorie daargestel deur die dryfveer daaragter, natuurlike teelkeuse, duidelik uit te spel. (Alfred Russell Wallace word algemeen erken as mede-uitvinder van die begrip). Genetiese verskuiwing is aanvaar as 'n bykomende meganisme tot die sogenaamde moderne sintese. Die evolusionêre geskiedenis van 'n spesie — waaruit die eienskappe van die verskillende spesies waarvan dit afstam, vasgestel kan word, tesame met die genetiese verwantskappe daarvan ten opsigte van al die ander spesies word herkomskunde genoem. Verskillende benaderings tot die insameling van inligting oor die herkoms van spesies word in biologie gevolg. Dit sluit die vergelyking van DNA-reekse in wat in molekulêre biologie of genomika uitgevoer word en vergelykings van fossielrekords en ander inligting oor antieke organismes wat deur paleontologie ondersoek word. Bioloë rangskik en ontleed evolusionêre verwantskappe deur verskeie metodes, wat herkomskunde, numeriese taksonomie en kladistiek insluit. Die hoofgebeurtenisse in die loop van evolusie, soos bioloë dit tans verstaan, word opgesom op hierdie evolusionêre tydlyn.

Die klassifikasie van lewende dinge word sistematika of taksonomie genoem en behoort die evolusionêre stambome van die verskillende organismes te weerspieël. Taksonomie groepeer organismes in groepe wat taksons genoem word, terwyl sistematika hul verwantskappe probeer vasstel. Die dominante stelsel word Linnese taksonomie genoem, wat ordes en binomiale name insluit. Die name van organismes word beheer deur internasionale ooreenkomste soos die Internasionale Kode van Benamings vir alge, fungi en plante en die Internasionale Kode van Dierkundige Benamings. 'n Vierde konsepvoorstel vir 'n biokode is in 1997 gepubliseer in 'n poging om die name van die drie terreine te standaardiseer, maar dit is nog nie amptelik aanvaar nie. Die Internasionale Kode van Virusklassifikasie en -benamings val tans buite die biokodes.

Lewende wesens is tradisioneel in vyf koninkryke verdeel:

Monere – Protiste – Skimmels – Plante – Diere

Die verdeling word egter deesdae as verouderd beskou. Meer moderne alternatiewe begin met die drieledige domeinstelsel:

Archaea – Bakterieë – Eukariote (insluitende protiste, fungi, plante en diere)

Hierdie domeine weerspieël die teenwoordigheid al dan nie van selkerne asook verskille in die selwande. Elke domein word verder verdeel totdat elke spesie apart geklassifiseer is. Die volgorde is: domein, koninkryk, filum, klas, orde, familie, genus, spesie.

Daar is ook 'n reeks intrasellulêre parasiete wat toenemend minder lewend is ten opsigte van hulle metaboliese aktiwiteit:

Virusse – Viroïede – Prione

• 
  Animalia: beeste, Bos taurus
• 
  Plante: Koring, Triticum
• 
  Fungi: Morchella esculenta
• 
  Stramenopila/Chromista: Fucus serratus
• 
  Bakterieë: Gemmatimonas aurantiaca
• 
  Archaea: halobakterieë

Die term "biologie" is afgelei van die Griekse βίος (bios, "lewe") en λόγος (logos, "studie van"). Die term is vermoedelik onafhanklik van mekaar deur Gottfried Reinhold Treviranus (Biologie oder Philosophie der lebenden Natur, 1802) en Jean-Baptiste Lamarck (Hydrogéologie, 1802) bekendgestel. Dit kan ook wees dat Karl Friedrich Burdach die woord in 1800 uitgedink het vir die titel van boekdeel 3 van Michael Christoph Hanov se Philosophiae naturalis sive physicae dogmaticae: Geologia, biologia, phytologia generalis et dendrologia, wat in 1766 gepubliseer is.

• Lynn Margulis, Five Kingdoms: An Illustrated Guide to the Phyla of Life on Earth, 3de oplaag, St. Martin's Press, 1997, sagteband, ISBN 0-8050-7252-7 (baie ander oplae)
• Neil Campbell, Biology: Concepts & Connections (4de oplaag), Benjamin-Cummings Publishing Company, 2002, hardeband, ISBN 0-8053-6627-X (college-vlak teks)