Aten

Aten (ook Aton; Egipties: jtn) is die skyf van die son in die Egipties mitologie. Dit was oorspronklik ’n aspek van die songod Ra.

Die vergoddelikte Aten is die fokus van die monoteïstiese godsdiens Atenisme wat deur Amenhotep IV begin is. Hy het later die naam Akhenaten aangeneem ter ere van Aten. In sy gedig Groot Gesang aan die Aten, prys hy Aten as die skepper en skenker van die lewe.

Aten het nie ’n skeppingsmite of familie gehad nie, maar word in die Boek van die Dooies genoem. Die aanbidding van Aten is deur Horemheb stopgesit.

Aten[1] in hiërogliewe

Die eerste bekende verwysing na Aten die sonskyf as ’n godheid is in Die Storie van Sinoehe uit die 12de Dinastie,^[2] waarin vertel word die afgestorwe koning het as ’n god opgevaar na die hemel en verenig "met die sonskyf; die goddelike liggaam het verenig met sy maker".^[3] Na analogie hiervan is soms na die maan as die "silwer aten" verwys.^[4]

Die son-Aten is algemeen aanbid tydens die bewind van Amenhotep III, toe dit uitgebeeld is as ’n man met die kop van ’n valk, amper soos Ra. Tydens die bewind van Amenhotep III se opvolger, Amenhotep IV, het Aten die sentrale god van die Egptiese staatsgodsdiens geword, en Amenhotep IV het sy naam na Achenaten verander om sy noue verbintenis met die nuwe god te weerspieël.^[2]

Die volle titel van Achenaten se god was "Ra-Horachti wat aan die horison blydskap bring, in sy Naam as die Lig wat in die sonskryf is". (Dié naam verskyn op baie steles wat die grense aangedui het van Achenaten se nuwe hoofstad by Achetaten, die hedendaagse Amarna.)

Dié lang naam is dikwels in tekste verkort tot "Ra-Horus-Aten", of net "Aten", maar die god wat Achenaten so opgehef het, word beskou as ’n samesmelting van baie antieke gode wat in ’n nuwe, ander lig beskou is. Die god was ook tegelykertyd manlik en vroulik. Daar is geglo die hele skepping het uit die god voortgekom en in die god bestaan. Die god is nie in ’n menslike gedaante uitgebeeld nie, maar as ligstrale wat uit die sonskyf skyn.

Verder is die god se naam in ’n cartouche geskryf, saam met titels wat gewoonlik aan ’n farao gegee is: nog ’n afwyking van die antieke tradisie. Ra-Horus, of meer dikwels genoem Ra-Horachti ("Ra, wat Horus van die twee horisonne is"), is ’n samesmelting van twee ander gode, wat albei vroeg al aanbid is.

Hierdie samesmelting is beskou as die onsigbare energiebron van die songod, waarvan die sigbare manifestasie Aten, die sonskyf, was. Ra-Horus-Aten was dus die ontwikkeling van ou idees wat geleidelik plaasgevind het. Die werklike verandering, soos sommige dit beskou, was die oënskynlike verwerping van alle ander gode, veral Amoen-Ra, die verbod op afgodeaanbidding en die betwisbare instelling van kwasi-monoteïsme deur Achenaten.^[5]

Die samesmelting is duidelik sigbaar in die Groot Lofsang aan die Aten, waarin Ra-Herachti, Sjoe en Aten in die skeppergod versmelt word.^[6] Ander sien Achenaten as ’n beoefenaar van ’n Aten-monolatrie (’n soort godsdiens waarin verskeie gode aanvaar word, maar een aangeroep word asof hy die enigste god is)^[7] – hy het nie die bestaan van ander gode as Aten ontken nie; hy het hulle bloot nie erken nie.

In die Ou Ryk van Egipte was die woord "Aten" ’n selfstandige naamwoord wat "skyf" beteken en verwys het na enige voorwerp wat rond en plat was; die son is die "skyf van die dag" genoem en was die plek waar Ra glo gewoon het. Eers later, in die Middelryk, het dit tydens Achenaten se bewind die naam van ’n god geword.^[8]

Aten se naam verskyn in twee cartouches, met koninklike aanduidings wat in die raamwerk om die naam voorkom. Sommige vertolk dit as sou Achenaten die verpersoonliking van Aten wees en dat die aanbidding van Aten regstreeks ’n aanbidding van Achenaten was; ander meen dit beteken Aten was die opperste heerser, selfs hoër as die huidige heersende koninklike.^[9][10]

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Aten.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia