[go: up one dir, main page]
Gaan na inhoud

Altruïsme

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Om aalmoese aan die armes te gee word dikwels as altruïsme gesien.

Altruïsme of selfloosheid is 'n beginsel of praktyk waarvolgens ander se welsyn op die hart gedra word. Altruïsme of selfloosheid is die teenoorgestelde van selfsug. Die woord is deur die Franse filosoof Auguste Comte as altruisme geskep, 'n antoniem van egoïsme.[1][2] Hy het dit van die Italiaanse altrui afgelei wat oorspronklik uit die Latynse alteri afgelei is, en wat "ander mense" of "iemand anders" beteken".[3]

Die idee van altruïsme

[wysig | wysig bron]

Altruïsme gaan in wese oor die omgee vir die welsyn van ander en die stappe om hulle te help.

Wetenskaplike sienings

[wysig | wysig bron]

Antropologie

[wysig | wysig bron]

Marcel Mauss se boek The Gift bevat 'n aantekening wat die ontwikkeling van die idee rondom aalmoese (en uiteindelik ook altruïsme) beskryf. Hy skryf:

Vrygewigheid is 'n verpligting, want Nemesis wreek die armes en die gode oor die oorvloed van geluk en rykdom van sekere mense wat veronderstel is om dit weg te gee.

Evolusionêre verklarings

[wysig | wysig bron]
Aalmoese aan kinderbedelaars

In die wetenskap van etologie (die studie van dieregedrag), en meer algemeen in die studie van sosiale evolusie, verwys altruïsme na gedrag deur 'n individu wat die fiksheid van 'n ander individu bevorder terwyl die fiksheid van die individu benadeel word.[4]

Van die voorgestelde meganismes is:

  • Familieseleksie.[5] Dat mense en diere meer altruïsties teenoor naby verwante as verlangse verwante of nieverwante optree, is deur verskeie studies regoor verskillende kulture bevestig. Selfs subtiele leidrade wat op verwantskap dui, kan altruïstiese gedrag onbewustelik aanwakker. Een so 'n leidraad is gelaatsooreenkomste. Dieselfde word by naamgenote gesien, veral as dit nie 'n algemene naam is nie. Nog 'n studie het bevind dat hoe groter die aantal waargenome verwante in 'n groep is, hoe groter is die samewerkende gedrag.
  • Gevestigde belange. Mense is geneig om te ly as hulle vriende, bondgenote en dieselfde sosiale ingroepe ly of selfs verdwyn. Om sulke groeplede te help, kan die altruïs baat.
  • Wederkerige altruïsme.[6]
    • Direkte wederkerigheid.[7] Navorsing toon dat dit voordelig kan wees om ander te help as daar 'n moontlikheid is dat hulle 'n wederdiens sal bewys.
    • Indirekte wederkerigheid.[8] 'n Persoon met 'n goeie reputasie vir wederkerigheid het 'n groter kans om hulp te ontvang, selfs van persone waarmee hulle voorheen geen direkte interaksie gehad het nie.
    • Sterk wederkerigheid.[9] 'n Vorm van wederkerigheid waar 'n paar individue skynbaar meer hulpbronne aan samewerking en straf bestee as wat deur verskeie gevestigde teorieë van altruïsme voorspel word.
    • Pseudo-wederkerigheid.[10] 'n Organisme tree altruïsties op en alhoewel die ontvanger dit nie beantwoord nie, maar selfsugtig optree, is daar 'n groter kans dat die altruïs as byproduk daarby kan baat.
  • Duur seingewing.[11] Aangesien altruïsme hulpbronne van die altruïs af wegneem, dien dit as 'n "eerlike sein" van die beskikbaarheid van hulpbronne en die vermoë om hulpbronne in te samel. Dit kan aan ander sein dat die altruïs 'n waardevolle potensiële vennoot is.
Wanneer jagters hulle prooi met ander deel, word dit as duur seingewing van 'n sekere bekwaamheid gesien, en navorsing het bevind dat goeie jagters groter reproduktiewe sukses ervaar, selfs al gebruik hulle self niks meer van die vleis as enige van die ander nie.
Vrywilligers help slagoffers van Orkaan Katrina by die Houston Astrodome.
  • Groepseleksie. Volgens die groepseleksie-teorie, sal groepe wat uit meer altruïstiese individue bestaan, meer suksesvol wees as groepe wat uit minder altruïstiese individue bestaan.
Hulp aan die haweloses in die stad New York

Hierdie verklarings impliseer nie dat mense altyd bewustelik bereken hoe om hulle inklusiewe fiksheid te bevorder wanneer hulle altruïstiese dade doen nie. Evolusie self het sielkundige meganismes soos emosies gevorm wat altruïstiese gedrag bevorder.

Die altruïs kan sy voordele laat toeneem en nadele (koste) laat afneem deur meer altruïsties teenoor sekere groepe te wees. Volgens navorsing is mense meer altruïsties teenoor verwantes as nieverwantes, teenoor vriende as vreemdelinge, teenoor aantreklike as onaantreklike individue, teenoor nie-mededingers as mededingers, en teenoor lede van die ingroep as lede van uitgroepe.

Volgens die selektiewe beleggingsteorie het naby sosiale verbintenisse en die geassosieerde emosionele, kognitiewe en neurohormonale meganismes ontwikkel ten einde langtermyn, hoëkoste altruïsme tussen diegene te fasiliteer wat vir oorlewing en reproduktiewe sukses van mekaar afhanklik is.[12][13]

Aanvanklike evolusieproblematiek

[wysig | wysig bron]

Daar is probleme met betrekking tot die vroeë evolusiefase van altruïsme. Die eerste emosioneel empatiese individu sou, indien dit 'n genetiese eienskap was, prakties deur die uitbuiting van voorafbestaande nie-empatiese uitgewis word.[14][15] Die eerste empatiese individu sou basies elke keer uitgebuit word wanneer 'n ander individu op die regte tyd op die regte plek was om van sy altruïsme misbruik te maak.

Neurobiologie

[wysig | wysig bron]

Jorge Moll en Jordan Grafman, neurowetenskaplikes aan die Nasionale Instituut van Gesondheid en LABS-D'Or-hospitaalnetwerk (J.M.) het die eerste bewyse van die neurale basis vir altruïstiese vrygewigheid verskaf. In hulle navorsing wat in 2006 gepubliseer is,[16] het hulle aangetoon dat suiwer geldelike belonings sowel as liefdadigheidskenkings die mesolimbiese beloningspad aktiveer, 'n primitiewe deel van die brein wat gewoonlik op voedsel en seks reageer. Wanneer vrywilligers ander se belange egter ver bo hulle eie stel deur liefdadigheidskenkings te maak, is nog 'n breinbaan selektief geaktiveer: die subgenuale korteks/septale streek. Hierdie strukture is intiem verwant aan sosiale verknogtheid en verbintenisse in ander spesies. Die eksperiment het daarop gedui dat altruïsme nie 'n verhewe morele eienskap was wat selfsugtige drange onderdruk nie, maar in werklikheid inherent aan die brein is, permanent en aangenaam.[17]

Sielkunde

[wysig | wysig bron]

Die Internasionale Ensiklopedie van Geesteswetenskappe omskryf sielkundige altruïsme as "'n motiveringstaat wat daarop gerig is om 'n ander se welsyn te bevorder".

Die vraag is al geopper of mense werklik tot sielkundige altruïsme in staat is.[18] Aangesien altruïsme in baie gevalle uiteindelik die self bevoordeel, word die selfloosheid van altruïstiese dade bevraagteken. Daniel Batson is 'n sielkundige wat vier hoofmotiewe vir altruïsme geïdentifiseer het: altruïsme om uiteindelik die self te bevoordeel (egoïsme), om uiteindelik die ander persoon te bevoordeel (altruïsme), om 'n groep te bevoordeel (kollektivisme), of om 'n morele beginsel te handhaaf (prinsiplisme). Altruïsme wat uiteindelik op selfsugtige wins gemik is, word dus van selflose altruïsme onderskei, maar die algemene gevolgtrekking is dat empatie-gedrewe altruïsme opreg selfloos kan wees.[19] Die empatie-altruïsmehipotese gaan basies daaroor dat sielkundige altruïsme wel bestaan en deur die empatiese begeerte geaktiveer om iemand te help wat swaarkry. Helpende gedrag word vanaf sowat twee jaar oud by mense gesien, wanneer 'n kleuter in staat is om subtiele emosionele leidrade te verstaan.[20]

Vredeskorpsstudente wat in Kambodja as vrywilligers ingesweer word, 4 April 2007

Navorsing toon dat mense meer geneig is om iemand in nood te help as hulle persoonlik daarvoor verantwoordelik voel om die persoon se nood te verlig. Navorsing toon ook dat die hoeveelheid omstanders wat nood of lyding waarneem, die waarskynlikheid van hulpverlening beïnvloed (die Omstandereffek). Groter hoeveelhede omstanders laat individuele gevoelens van verantwoordelikheid afneem.[21] 'n Getuie met 'n hoë empatiese besorgdheid sal egter geneig wees om persoonlike verantwoordelikheid te aanvaar, ongeag die hoeveelheid omstanders.

Daar is al baie studies oor die uitwerking van vrywilligersdiens (as vorm van altruïsme) op geluk en gesondheid gedoen, en daar is bevind dat daar 'n sterk ooreenkoms tussen vrywilligheidsdiens en huidige en toekomstige gesondheid en geluk bestaan.[22][23] Dit is belangrik om daarop te let dat, alhoewel navorsing die idee ondersteun dat altruïstiese dade tot geluk lei, dit ook omgekeerd werk—gelukkiger mense is ook meer welwillend. Die verhouding tussen altruïstiese gedrag en geluk is dus wederkerig.

Sosiologie

[wysig | wysig bron]

"Sosioloë bemoei hulle lank reeds met die wyse waarop 'n goeie samelewing gebou word" ("Altruism, Morality, and Social Solidarity". Amerikaanse Sosiologiese Vereniging (ASA).[24]). Die ASA gee ook hierdie erkenning aan Openbare sosiologie: "Die intrinsieke wetenskap, beleid en openbare relevansie van hierdie ondersoekveld in die daarstelling van 'goeie samelewings' is onbetwisbaar." ("Altruism, Morality, and Social Solidarity" ASA). Hoe altruïsme geskep, georganiseer en uitgevoer word, en waardeur dit op groepsvlak gemotiveer word, is 'n fokusarea wat sosioloë ondersoek sodat hulle kan teruggee aan die groepe wat bestudeer word en sodoende "'n goeie samelewing" kan bou.

Patologiese altruïsme

[wysig | wysig bron]

Patologiese altruïsme vind plaas wanneer altruïsme tot ongesonde uiterstes gevoer word, en daartoe lei dat óf die altruïstiese persoon benadeel word, óf die goedbedoelde dade meer kwaad as goed veroorsaak.

Voorbeelde sluit in depressie en uitbranding by veral professionele gesondheidswerkers, 'n ongesonde fokus op ander persone ten koste van 'n individu se eie behoeftes, die opgaar van diere en oneffektiewe filantropiese en maatskaplike programme wat die situasies wat hulle veronderstel is om te verbeter, uiteindelik vererger.[25]

Godsdienstige sienings

[wysig | wysig bron]

So te sê alle wêreldgodsdienste bevorder altruïsme as 'n baie belangrike morele waarde. Boeddhisme, die Christendom, Hindoeïsme, Islam, Djainisme, Judaïsme and Sikhisme, ens., lê besondere klem op altruïstiese sedes.

Filosofie

[wysig | wysig bron]

Daar bestaan 'n wye verskeidenheid filosofiese sienings van die mens se verpligting of motivering om altruïsties op te tree. Voorstanders van etiese altruïsme beweer dat individue moreel verplig is om altruïsties op te tree. Die teenoorgestelde siening, etiese egoïsme, voer aan dat morele agente altyd in hulle eie belang moet optree. Etiese altruïsme sowel as etiese egoïsme vorm 'n kontras met utilitarisme waarvolgens elke agent se optrede ten doel moet hê om die doelmatigheid van hulle funksie en die voordele vir hulleself en hulle medemens te maksimaliseer.

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "altruism (n .)". Online Etymology Dictionary (in Engels). Douglas Harper. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 September 2017. Besoek op 19 September 2014.
  2. ↑ Teske, Nathan (2009). Political Activists in America: The Identity Construction Model of Political Participation. University Park, Pa.: Pennsylvania State University Press. p. 101. ISBN 978-0-271-03546-8.
  3. ↑ Ciciloni, Ferdinando (1825). A Grammar of the Italian Language. London: John Murray. p. 64.
  4. ↑ Bell, Graham (2008). Selection: the mechanism of evolution. Oxford: Oxford University Press. pp. 367–368. ISBN 0-19-856972-6.
  5. ↑ Okasha, Samir. "Biological Altruism". Stanford Encyclopedia of Philosophy (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Maart 2020. Besoek op 13 Mei 2011.
  6. ↑ Trivers, R.L. (1971). "The evolution of reciprocal altruism". Quarterly Review of Biology. 46: 35–57. doi:10.1086/406755.
  7. ↑ R Axelrod and WD Hamilton (27 Maart 1981). "The evolution of cooperation". Science. 211 (4489): 1390–1396. Bibcode:1981Sci...211.1390A. CiteSeerX 10.1.1.147.9644. doi:10.1126/science.7466396. PMID 7466396.
  8. ↑ Martin Nowak & Karl Sigmund (Oktober 2005). "Evolution of indirect reciprocity". Nature. 437 (27): 1291–1298. Bibcode:2005Natur.437.1291N. doi:10.1038/nature04131. PMID 16251955.
  9. ↑ Gintis, Herbert (September 2000). "Strong Reciprocity and Human Sociality". Journal of Theoretical Biology. 206 (2): 169–179. doi:10.1006/jtbi.2000.2111. hdl:10419/105717. PMID 10966755.
  10. ↑ "Genetic and Cultural Evolution of Cooperation, Chapter 11". Berlin: Dahlem Workshop Reports. 2003. ISBN 0-262-08326-4. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  11. ↑ Zahavi, A. (1995). "Altruism as a handicap – The limitations of kin selection and reciprocity". Avian Biol. 26 (1): 1–3. doi:10.2307/3677205. JSTOR 3677205.
  12. ↑ Brown, S.L.; Brown, R.M. (2006). "Selective investment theory: Recasting the functional significance of close relationships" (PDF). Psychological Inquiry. 17: 1–29. doi:10.1207/s15327965pli1701_01. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 14 Julie 2014. Besoek op 22 Februarie 2017.
  13. ↑ http://www.icts.res.in/media/uploads/Talk/Document/StLouis2011TelmoFIN.pdf
  14. ↑ Epigenetic Inheritance and Evolution; The Lamarckian Dimension. by Eva Jablonka; Marion J. Lamb.
  15. ↑ Evolution in Four Dimensions: Genetic, Epigenetic, Behavioral and Symbolic Variation in the History of Life by Eva Jablonka; Marion Lamb. (2007).
  16. ↑ Human fronto–mesolimbic networks guide decisions about charitable donation, PNAS 2006:103(42);15623–15628
  17. ↑ Vedantam, Shankar (Mei 2007). "If It Feels Good to Be Good, It Might Be Only Natural". Washington Post. Besoek op 23 April 2010.
  18. ↑ [Batson, C. (2011).
  19. ↑ [Batson, C., Ahmad, N., & Stocks, E. L. (2011).
  20. ↑ Svetlova, M.; Nichols, S. R.; Brownell, C. A. (2010). "Toddlers prosocial behavior: From instrumental to empathic to altruistic helping". Child Development. 81 (6): 1814–1827. doi:10.1111/j.1467-8624.2010.01512.x. PMC 3088085. PMID 21077866.
  21. ↑ Hudson, James M.; Bruckman, Amy S. (2004). "The Bystander Effect: A Lens for Understanding Patterns of Participation". Journal of the Learning Sciences. 13 (2): 165–195. CiteSeerX 10.1.1.72.4881. doi:10.1207/s15327809jls1302_2.
  22. ↑ Musick, M. A.; Wilson, J. (2003). "Volunteering and depression: The role of psychological and social resources in different age groups". Social Science & Medicine. 56 (2): 259–269. doi:10.1016/S0277-9536(02)00025-4.
  23. ↑ Koenig, L. B.; McGue, M.; Krueger, R. F.; Bouchard (2007). "Religiousness, antisocial behavior, and altruism: Genetic and environmental mediation". Journal of Personality. 75 (2): 265–290. doi:10.1111/j.1467-6494.2007.00439.x.
  24. ↑ "American Sociological Association: Altruism, Morality and Social Solidarity". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Mei 2012. Besoek op 22 Februarie 2017.
  25. ↑ http://ukcatalogue.oup.com/product/9780199738571.do

Bronne

[wysig | wysig bron]

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
  • "The Good Show". Radiolab. Seisoen 9. Episode 1. New York. 14 Desember 2011. WNYC.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Altruïsme&oldid=2509585"