Ё (Cyrillies)

Cyrilliese letter Ё
Cyrilliese alfabet
А	Б	В	Г	Ґ	Д	Ђ
Ѓ	Е	Ё	Є	Ж	Ѕ	З
И	І	Ї	Й	Ј	К	Л
Љ	М	Н	Њ	О	П	Р
С	Т	Ћ	Ќ	У	Ў	Ф
Х	Ц	Ч	Џ	Ш	Щ	Ъ
Ы	Ь	Э	Ю	Я
Ou letters
Ҁ	Ѹ	Ѡ	Ѻ	Ѿ	Ѣ	Ꙗ
Ѥ	Ѧ	Ѫ	Ѩ	Ѭ	Ѯ	Ѱ
Ѵ	Ѷ	Ѳ

Ё (kleinletter: ё) is ’n letter van die Cyrilliese alfabet wat in Russies, Belarussies en ’n paar Turkse tale gebruik word en moenie met die Afrikaanse letter E met ’n deelteken verwar word nie. Die letter is in 1797 deur onder andere die Russiese historikus Nikolai Karamzin gewild gemaak, maar is eers in die veertigerjare van die 20ste eeu gestandaardiseer.

Dit is ’n unieke letter wat uit die Cyrilliese (e) ontstaan het. Dit word as /jo/ uitgespreek en is feitlik altyd beklemtoon. As ’n woord met ’n (ё) verbuig of ’n samestelling gevorm word en die klem skuif na ’n ander plek in die woord, verander die (ё) in ’n gewone onbeklemtoonde (e), wat as /i/ uitgespreek word. Voorbeeld: Die naam Petrograd (Петроград) is afgelei van die naam Pjotr (Пётр). In Russies skuif die klem in Petrograd na die "grad"-gedeelte van die naam en die (ё) verander in ’n onbeklemtoonde (e); dit word dus "Pitragrád" uitgespreek.

In Engels word die letter dikwels as ’n "e" beskou en so getranslitereer, en dit lei tot die verkeerde uitspraak van name. So is die bekende naam "Potemkin" byvoorbeeld in Russies Потёмкин, en die uitspraak is dus "Potjómkin". So ook word die van van Michail Gorbatsjof, wat in Engels as Gorbachev getranslitereer word, in Russies as Горбачёв geskryf, wat 'n uitspraak van "Ghorbatsjóf" aandui.

Die letter jo is die sewende letter van die Russiese alfabet, maar hoewel dit ’n ander klank as je verteenwoordig, word dit dikwels as dieselfde letter gehanteer. In woordeboeke kom die woord ёж byvoorbeeld tussen едок en ездить.

(Ё) verteenwoordig die foneem /o/ ná /j/ of ’n sagte medeklinker (ook soms ná (ж) of (ш)), en dit het altyd die klem op. Wanneer die klem wegskuif van die letter, word dit ’n gewone (e). ’n Onbeklemtoonde (ё) kom net soms voor, byvoorbeeld in Russiese woorde waar (ё) ’n sekondêre klem ophet (soos in woorde wat die voorvoegsels трёх- (drie-) en четырёх- (vier-) het), in afleidings van die letter self (ёфика́тор: "jofikator"), en in leenwoorde (кёнигсбе́ргский: die byvoeglike namwoord van die Duitse Königsberg, en сёрфинги́ст: surfingist, van die Engelse woord surfing).

Van die middel 1730's af is die letter soms as (іо) of (і͡о) geskryf en dit het in 1783 die amptelike skryfwyse geword. Dit was egter nooit baie gewild nie. In die plek daarvan is soms о, ьо, їô, ió en ио gebruik.

In 1783 is die letter (ё) op ’n vergadering van die nuut gestigte Russiese Akademie voorgestel. Dit het later in dié jaar amptelike erkenning gekry. Dit is in 1795 die eerste keer deur die digter Iwan Dmitrijef in druk gebruik. Dit is later ook deur invloedryke skrywers soos Nikolai Karamzin en Gawrila Derzjawin gebruik, en dit het verseker dat die letter in die letterkunde opgeneem is.^[1]

Die deelteken dien geen ander doel in Russies nie; dit word slegs gebruik om tussen (е) en (ё) te onderskei.

Die gebruik van die (ё) was, buiten vir ’n kort tydperk ná die Tweede Wêreldoorlog, nog nooit verpligtend in Russies nie. Dit word meestal gebruik in woordeboeke en in grammatikaboeke vir kinders en tweedetaalgebruikers. Andersins word (е) gebruik, en (ё) kom net voor as dit nodig is om dubbelsinnigheid te vermy, soos om tussen все ("almal") en всё ("alles") te onderskei wanneer dit nie uit die sinsverband duidelik is nie of in minder bekende eiename om die regte uitspraak te verseker.^[2]

Die feit dat (ё) in die gedrukte media met (е) vervang word, veroorsaak dikwels verwarring omdat dit moeiliker is om woorde en name reg uit te spreek of transkribeer. Dit geld veral vir Russiese vanne, soos dié wat op -ев (-jef) of -ёв (-jof) eindig. Dit blyk uit die Engelse spellings van bekende politici se vanne wat op -jof eindig, soos Khrushchev en Gorbachev, omdat die letter in dié taal as ’n (e) getranskribeer word. In Afrikaans word -of gebruik (Chroesjtsjof en Gorbatsjof). Nog ’n belangrike feit is dat die vanne meestal verkeerd uitgespreek word omdat die klem in baie ander tale vorentoe geskuif word, terwyl die (ё) altyd beklemtoon is. Die regte uitspraak van bogenoemde vanne is dus Chroesjtsjóf en Gorbatsjóf.

Die ontwikkeling van die rekenaar het ’n groot invloed op die gebruik van (ё) gehad. Die Russiese alfabet het 33 letters, wat (ё) insluit, en die ontwerpers van taalkodes los dikwels die (ё) uit sodat al die Russiese letters in seksies van 16 elk pas. Vroeg al het die ontwikkelaars van sagteware verkies om nie (ё) te gebruik nie.

• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia