Seulat Malaka

Seunurat nyoe ban geupeuphôn. Droeneuh jeuet neubantu peusaneut atawa neutamah lom asoe seunurat nyoe (neupeutamöng gamba atawa neutamah peunawôt dalam atawa luwa).

Seulat Malaka nakeuh saboh seulat nyang na lam lungkiëk peuët boh wilayah atawa kayém geukheun ngon Semenanjung Malaysia (Thailand, Malaysia, Singapura) dan Pulo Ruja (Indônèsia).

Lam bideuëng ekonomi ngon strategi, Seulat Malaka nakeuh salah saboh ra'uëh niaga nyang that utama di dônya, karab saban ngon Terusan Suez atawa Terusan Panama. Seulat Malaka geupeuhah rot jak antara La'ôt Hindia ngon La'ôt Pasifik seureuta geupeuhubông lhèe boh nanggroë di dônya: India, Indônèsia ngon Rèpublik Rakyat Cina.

Hana kureuëng nibak 50.000 kapai nyang geulingkeuë Seulat Malaka lam tiëp thôn, geu angkôt na sa weuëk limöng ngon sa weuëk peuët barang niaga la'ôt dônya. Na dum siteungöh minyeuk nyang geuangkôt lé kapai tanker geulingkeuë seulat nyoë; bak thôn 2003, dum jih nakeuh rab trôh 11 juta barel minyeuk lam siuroë, saboh keunira nyang that meuhat keuneuk di ék 'oh geuingat rayeuek that meulakèe bhaih nyan nibak nanggroë Tiongkok. Bah pih meuseubab ngon bideuëng cit 1,5 mil la'ôt bak titék paléng ubeut, nyang na di Seulat Phillips toë neugara Singapura, lalu lintaih kapai lam seulat nyoë jeuet keu salah saboh dari meukeumat rot nyang peunténg di dônya.

Bandum nyan jeuet keu seubab wilayah seulat nyan nakeuh saboh neuduëk lanun, ngon nyang la,én nibak nyan lagèe (mungkén cit) terorisme. Lanun di Seulat Malaka nakeuh kawan peurompak la'ôt nyang that ceubeuëh dari masa jameun kon' lam riwayat nanggroë Melayu Raya that le kisah lanun nyang na lam ceunatét hikayat atawa lam teunuléh raseumi tarèh nanggroë. Bhaih lanun nyan jeuet ke peukara nyang that meu kri'et lawét nyoë, saweuëb peukara jeuheuet nyan ka di ék dari 25 go keujadian bak thôn 1994 sampoë na bak puncak 220 go bak thôn 2000. Ngon na leubèh nibak 150 go keujadian lanun bak thôn 2003. Bandum nyan nakeuh meujumeulah sa weuëk lhèe neubuët jeuheuët lanun bak thôn 2003. Meubagoë cara geusatoh lé aseuka la'ôt Indônèsia, Malaysia ngon Singapura bak geupeuseuleusoë peukara nyan, antara la'én ngon keurija saban lhèe boh neugara nyan keu geutamah patroli la'ôt di seulingka seulat nyan bak buleuën nam thôn 2004.

Nyang that jeuët keu teumakôt dum ureuëng nakeuh neubuët terorisme nyang that mungkén meu keujadian meunyoë na saboh kapai raya nyang geubajak ngon geupeukaram bak titék nyang paléng deuë ngon ubeut di Seulat Malaka (lhôk lungkiëk ubeuet nyan cit 25 m bak saboh titék) meunyoë nyan meukeujadian nakeuh that yo teuh keu meutôp rot jak kapai-kapai niaga, ngon meuseubab jeuet keu gabuëk mandum peukara niaga ban saboh dônya.

Thailand ka geupaban saboh proposal nyang neulakèe peugot saboh terusan barô di da'irah Tanoh Geunténg Kra, deungon jadèh na terusan barô nyan jarak ra'uëh kapai la'ôt dari Afrika ngon timu Teungoh nyang geujak u La'ôt Pasifik ka leubèh toë lom bak keunira 600 mil. Reuncana nyoë jeuët keu peuneulah neugara Thailand jeuet duwa beunagi.

Cara la'én nyang geulakèe lé Thailand nakeuh geupeugot seunambông pipa di Tanoh Geunténg Kra nyang jeuet keu geulangsé minyeuk rot pipa nyan keu kapai nyang di prèh bak panté nyang la'én. Bak keunira ureuëng nyang meuphôm keunira ekonomi deungon na pipa nyan jeuet keu leubèh murah eungkoih kirém minyeuk u Asia, lam tiëp saboh barel minyeuk jeuët leubèh jahét 50 sen USD. Nyang la'én dari Thailand neugara Myanmar nakeuh geupeugot cit meulakèe nyang saban ngon proposal pipa nyan. Meunan cit neugara Rèpublik Rakyat China, neugara nyan neulakèe seunambông pipa la'én nyang geupeugot langsông dari Timu Teungoh u Xinjiang, di Tiongkok. meunyoë bit cit jadèh geupeulaku terusan atawa seunambông pipa nyan akibat jih jeuët keu seunguë Seulat Malaka ngon jeuët keu teuka rugoë nibak ekonomi neugara-neugara nyang lawét nyoë neucok manfa'at rayeuek dari ramèe jih lalu lintaih la'ôt Seulat Malaka.

Bak thôn 2012 Indônèsia ngon Malaysia ka neupeugot saboh janji sipakat keu neupeudong saboh tutuë nyang neupeunan ngon proyèk Tutuë Seulat Malaka, bak rencana keurija peuneudong tutuë nyan panyang jih 48 mil meujeumeurang seulat nyang meuhubông dari Dumai, Pulo Rupat di Indônèsia trôh u banda Melaka di Malaysia. Meunyoë ka lheuëh tutuë nyan, nakeuh jeuet keu leubèh meutamah sibôk lom seulat nyan. Saweuëb ka na hubông darat langsông antara Malaysia ngon da'irah industri barang di Indônèsia. Ngon jeuet keu meutamah kong lom hubôngan antara duwa neugara nyang po seulat nyang sabé ramèe nyan.

• Keusôltanan Melaka
• Melaka

• Titik kemacetan transit minyak dunia
• Malacca Straits Research and Development Centre
• "Killings by pirates on the rise", BBC News
• "Shipping in South-East Asia: Going for the jugular", The Economist
• "China builds up strategic sea lanes", The Washington Times

Wikimedia Commons na mèdia nyang mupawôt ngön: Seulat Malaka