Bu̍t-lí hòa-ha̍k

Bu̍t-lí hòa-ha̍k (物理化學; Eng-bûn: physical chemistry) sī chi̍t bûn lī-iōng bu̍t-lí-ha̍k ê hoat-chek kap kài-liām lâi gián-kiù hòa-ha̍k léng-he̍k ê hông-koan, goân-chú, a-goân-chú, iáu-ū lia̍p hiān-siōng ê ha̍k-kho. I èng-iōng bu̍t-lí-ha̍k ê goân-chek kap kài-liām chhan-chhiūⁿ ūn-tōng, lêng-liōng, la̍t, sî-kan, jia̍t-le̍k-ha̍k, liōng-chú hòa-ha̍k, thóng-kè le̍k-ha̍k, tōng-le̍k-ha̍k kap pêng-hêng lâi chìn-hêng thàm-thó kap gián-kiù.

Bu̍t-lí hòa-ha̍k, hām hòa-ha̍k bu̍t-lí-ha̍k siong-tùi, chú-iàu sī chi̍t ê hông-koan ia̍h-sī chiau-hun-chú ê kho-ha̍k ha̍k-kho, in-ūi tāi-to-sò͘ bu̍t-lí hòa-ha̍k ê goân-chek sī kiàn-li̍p chāi phe-liōng ê kài-liām bīn-téng, m̄ kan-na tī hun-chú kap goân-chú ê chân-bīn. Pí-lūn, hòa-ha̍k pêng-hêng kap ka-thé.

Chi̍t-kóa bu̍t-lí hòa-ha̍k ló͘-le̍k beh kái-koat ê gián-kiù koan-hē ū:

1. Hun-chú-kan la̍t tùi bu̍t-chit ê bu̍t-lí sèng-chit (sok-sèng, kiông-tō͘, e̍k-thé ê piáu-bīn tiong-la̍t) ê éng-hióng.
2. Hoán-èng tōng-le̍k-ha̍k ê hoán-èng sok-tō͘.
3. Lī-chú ê sèng-chit kap bu̍t-chit ê ín-tiān-tō͘.
4. Piáu-bīn kho-ha̍k kap po̍h-mo̍͘h ê tiān-khì hòa-ha̍k.^[1]
5. Bu̍t-chit hām bu̍t-chit chi-kan chioh-iû jia̍t kap kong ê hō͘-siong chok-iōng, iā chiū sī jia̍t-le̍k-ha̍k.
6. Siòng piàn-hòa ia̍h-sī hòa-ha̍k hoán-èng hoat-seng ê sî-chūn, hē-thóng hām khoân-kéng chi-kan ê jia̍t thoân-sàng, iā chiū sī jia̍t-hòa-ha̍k.
7. Gián-kiù iông-e̍k lāi-bīn sêng-hūn sò͘-liōng ê i-sò͘-sèng (colligative property).
8. Lī-iōng siòng-lu̍t lâi tit-tio̍h siòng, sêng-hūn kap chū-iû-tō͘ chi-kan ê koan-hē.
9. Tiān-hòa tiān-tî ê hoán-èng.

Bu̍t-lí hòa-ha̍k sī í sûn bu̍t-lí lâi chhú-lí hòa-ha̍k ê būn-tê. Bu̍t-lí hòa-ha̍k ê chú-iàu gián-kiù lōe-iông ū saⁿ ê hong-bīn:

• Hòa-ha̍k thé-hē ê hông-koan pêng-hêng sèng-chit: í jia̍t-le̍k-ha̍k ê saⁿ ê ki-pún tēng-lu̍t chò lí-lūn ki-chhó͘ lâi gián-kiù hông-koan hòa-ha̍k thé-hē tī khì-thài, e̍k-thài, kò͘-thài, iûⁿ-kái-thài í-ki̍p ko-hun-sòaⁿ chōng-thài ê pêng-hêng bu̍t-lí hòa-ha̍k sèng-chit kap i-ê kui-lu̍t-sèng. Sio̍k-î chit hong-bīn ê hun-chi ha̍k-kho ū hòa-ha̍k jia̍t-le̍k-ha̍k, iông-e̍k, ka-thé kap piáu-bīn hòa-ha̍k.
• Hòa-ha̍k thé-hē ê bî-koan kiat-kò͘ kap sèng-chit: í liōng-chú lí-lūn chò lí-lūn ki-chhó͘, gián-kiù goân-chú kap hun-chú ê kiat-kò͘, bu̍t-thé ê thé-siōng lāi goân-chú kap hun-chú ê khong-kan kiat-kò͘, piáu-bīn siōng ê kiat-kò͘, í-ki̍p kiat-kò͘ kap bu̍t-sèng ê kui-lu̍t-sèng. Sio̍k-î chit hong-bīn ê hun-chi ha̍k-kho ū kiat-kò͘ hòa-ha̍k kap liōng-chú hòa-ha̍k.
• Hòa-ha̍k thé-hē ê tōng-thài sèng-chit: gián-kiù thé-hē tiong hoat-seng ê hòa-ha̍k piàn-hòa kòe-têng ê sok-lu̍t kap piàn-hòa ki-lí. Sio̍k-î chit hong-bīn ê hun-chi ha̍k-kho ū hòa-ha̍k tōng-le̍k-ha̍k, chhui-hòa, kng-hòa-ha̍k kap tiān-hòa-ha̍k.