Islas Canarias

 

Ordenada tikang ha katundan ngadto ha sinirangan, an mga las islas Canarias amo an El Hierro, La Palma, La Gomera, Tenerife, Gran Canaria, Fuerteventura ngan Lanzarote. Ha amihanan tikang han Lanzarote mabiblingan an Archipiélago Chinijo. An islote de Lobos mabibilngan ha amihanan han Fuerteventura.

An isla nga El Hierro nga amo an isla nga pinakakatundan, nga mayda 268.71 ka km² amo an gigamayi han mga dagko nga isla ngan giguti-ayi hin tawo nga mayda 10,753 nga nangungkoy^[2] (diri lakip an La Graciosa). An bug-os nga isla gindeklara nga Reserva han Biosfera han 2000.^[3] Kilalado ini tungod han mga ehemplar hin sabina nga nahuhuypan han hangin; han daan nga kahoy nga Garoé, han lagarto nga higante o ibid ngan tungod han pag-agi han meridiano 0º kinukuha komo reperensya han Punta de Orchilla,^[4] nga nahamutang ha katundan han isla. An kapital han El Hierro amo an Valverde.

 

An isla nga La Palma, nga mayda 86.528 nga nangunkoy^[2] ngan 708.32 ka km² amo in usa nga Reserva han Biosfera.^[5] Mayda ini reciente nga aktibidad volkanika nga nakikit-an tikang han bulkan Teneguía, nga an katapusan nga pagbuto dida han 1971.^[6] Dugang pa, amo ini an ika duha nga gihataasi han Canarias, upod han Roque de los Muchachos (2.426 ka metro) nga amo an punto nga mas elevado^[7]. Ini nga tarimpugayan mabibilngan ha sulod han Parque Nacional de la Caldera de Taburiente, ngan nahamutang ha harani hini an Observatorio del Roque de los Muchachos han Instituto de Astrofísica de Canarias: dida mabibilngan an Gran Telescopio Canarias, nga pinaagi han espejo principal hini nga 10,40 ka m. hin diametro amo in usa han mga gidako-i nga teleskopyo optiko han planeta.^[8] Tungod han marabung nga kabanwaan, an La Palma kilalado liwat nga "Isla Bonita".^[9] An kapital hini amo an syudad han Santa Cruz de La Palma, nga diin gin-estableser an defensa han katawhan Canario o Diputado del Común.

 

An isla han La Gomera mayda kahaluag nga 369.76 ka km2 ngan amo an ikatulo nga isla nga giguti-ayi hin tawo, nga mayda 22,622 nga nangungukoy^[2] . Ha heyolohiya, sinisiring ini nga usa han mga gima-ihai nga mga isla. An kapital hini amo an San Sebastián de La Gomera. Mabibilngan ha La Gomera ab Parque Nacional de Garajonay, nga gindeklara han Unesco han 1986 Patrimonio han Katawhan,^[10] nga narepresenta hin maupay nga pananglitan hin kagurangan hin laurisilva. An isla amo an kataposan nga teritoryo nga nangadto-an ni Cristóbal Colón ugsa han iya pag-ulpot ha Amerika han iya biyahe hin descubrimiento han 1492: tungod hini tinatawag liwat an La Gomera nga "Isla colombina".

 

An Tenerife nga mayda kahaluag nga 2,034.38 ka km², amo an gihaloagi nga isla han Canarias.^[11] Dugang pa, an mga 886,033 nga nangungkoy ngan mayda densidad nga 435 nga nangungkoy ha tagsa km²^[2] amo nga ini an isla nga gidamo-i hin tawo ha Espanya. Mabiblingan dinhe an duha han mga prinsipal nga syudad han kapuropod-an: Santa Cruz de Tenerife ngan San Cristóbal de La Laguna. An Santa Cruz de Tenerife amo an lingkoranan han Parlamento de Canarias ngan han Cabildo de Tenerife. Amo ini an syudad nga gidamo-i hin tawo han lalawigan ngan kapital han isla, han lalawigan, ngan han Kapuropod-an Canario upod han Las Palmas de Gran Canaria. An La Laguna gindeklara nga Patrimonio han Katawhan han Unesco,^[12] ngan dinhe an lingkoranan han Universidad de La Laguna (primera nga unibersidad han Canarias). Napili liwat tungod han ira importansya ha turista, in tulo pa nga mga syudad: Puerto de la Cruz ha amihanan ngan Arona ug Adeje ha salatan. Ada pa an Villa Mariana de Candelaria, nga diin mabilingan an ladawan han Virgen han Candelaria, nga amo an patrona ha isla ngan Patrona General han Canarias.^[13] An patrona han Diócesis Nivariense amo an Virgen de los Remedios, ha La Laguna. An Tenerife kilalado tungod han klima hini nga "la isla de la eterna primavera" (an isla han dayon nga primavera).^[14] Upod han mga protehido nga espasyo natural an Parque Nacional del Teide, nga gindeklara han UNESCO nga Patrimonio han Katawhan:^[15] nga diin mabibilngan an tarimpungayan han Teide, nga mayda altitud nga 3,718 ka metros^[7] amo an sinisiring nga atop han Espanya.

 

An Gran Canaria amo an isla nga gidamo-i hin tawo han lalawigan han Las Palmas, tungod han 829,597 nga nangungukoy dinhe. An kapital hini, an syudad han Las Palmas de Gran Canaria (381,123 nga molupyo^[2]), amo liwat an usa han nagsasaro han kapitalidad han Canarias upod han Santa Cruz de Tenerife. An urbe amo an pinakadamo hin tawo han kapuropod-an, sugad han octava han España. Mga iba nga mga lokalidad nga importante amo an Telde, Vecindario, Arucas ngan Gáldar. Ha Teror mabibilngan an ladawan han Virgen del Pino, Patrona han Diosesis han Canarias.^[16] An isla, nga mayda 1,560.1 ka km², mayda lidong nga forma nga bugkidon. Ha butnga nga macizo mabibilngan an Roque Nublo (1,813 ka m) ngan an Pico de las Nieves (1,949 m)^[7], nga amo an gihataasi nga altura han isla. Mga ika-tulo nga bahin han teritoryo ginkatalogada han Unesco nga Reserva de la Biosfera.^[17] An Gran Canaria mayda mga dirudilain nga mga baybayon nga dorada nga fina sugad han baybayon han Maspalomas, Playa del Inglés o Las Canteras. Dida han baybayon o playa han Pozo Izquierdo ginsasaurog hin tinu-ig in usa nga mga prueba han kalibutan hin windsurf han PWA.^[18] Tungod han variedad han kiritaon an Gran Canaria tinatawag liwat nga "Un continente en miniatura".^[19]

 

An Fuerteventura mayda kahaluag nga 1,659 ka km² nga amo an ikaduha nga isla nga gidako-i hin kahaluag, ngan an ikaduha nga isla nga pinaka-sidlangan. Han kaiha na hini, mabiblingan dinhi in dako nga pagka-erosionada: an gihataasi nga punto hini amo an Pico de la Zarza, nga mayda 807 ka m hin altura^[7]. An istmo nga nagdungtong han península meridional han Jandía upod han iba nga bahin han isla naghimo hini nga baga hin may kahimo hin bota. Ha amihanan an parque natural han Dunas de Corralejo. Ha kataposan nga dekada, tungod hin aumento hin turismo (labi na ha Corralejo ha amihanan ngan an Punta de Jandía ha salatan), an Fuerteventura nagkaada anay hin pagdamo hin populasyon: ha yana, an nangungukoy hini 100,929 nga molupyo.^[2] An kapital amo an Puerto del Rosario, nga mayda 35,293 nga molupyo.^[2] Mga iba nga poblasyon nga importante amo an Corralejo, Gran Tarajal, Morro Jable ngan Jandía. Mga 2 ka km ha dumgasaan han isla amo an islote han Lobos, nga mayda 4.5 ka km², nga kabahin han parke natural han Dunas de Corralejo ha Fuerteventura.

 

An Lanzarote amo an isla nga pinaka-sidlangan, ngan usa han mga maiha na han kapuropod-an, bisan mayda bag-o nga aktibidad bulkanika. Mayda ini kahaluag nga 845.94 ka km²,^[20] ngan populasyon nga 139.506 ka molupyo. An kapital hini amo an Arrecife, nga mayda 59.040 ka molupyo^[2]. Kilalado dinhe an mga bulkan han Timanfaya, nga gintagaan hin ngaran nga Parque Nacional de Timanfaya, produkto hin mga pagbuto nga nahinabo ha panahon tikang han 1730 tubtob 1736. An gihataasi nga punto amo an Peñas del Chache, ha Macizo han Famara, nga mayda 670 ka metros^[7]. An bug-os nga isla gindeklara nga Reserva hin Biosfera han 1993.^[21] An prinsipal nga buruhaton ha ekonomiya amo an turismo nga nagtikang han pagpadukwag dida han mga tuig 60 ngan 70 han siglo XX. Dinhe nga isla natawo an arkitekto ngan artista nga hi César Manrique, an naghimo upod han iya mga buhat artistiko an Jameos del Agua, an Jardín de Cactus ngan an Mirador del Río.

An mga puro o isla ngan islote han Archipiélago Chinijo (La Graciosa, Alegranza, Montaña Clara, Roque del Este ngan Roque del Oeste) nahamutang ha amihanan han Lanzarote. Gindudumara ini hra han Cabildo de Lanzarote ngan nadependa hira ha administrasyon han munisipyo han Teguise. An isla han La Graciosa amo an gidako-i nga mayda 29 ka km² ngan amo la an gin-uukyan. An populasyon mga harani 700 nga nangungukoy, amo ini nga nahimo han isla nga giguti-ayi hin populasyon nga isla han Canarias. An kapital insular amo an Caleta de Sebo, nga mayda sobra 600 ka molupyo.