Auguste Laloux

Auguste Laloux a skepyî li 1î d' awousse 1906 et mori e 1976.

C' esteut on scrijheu d' romans e walon. I provneut d' Dorene, sol ban d' Uwar.

Il est rprins dins l' antolodjeye Fleurs diyalectåles et dins l' Antolodjeye Scrire.

Si mwaisse-ouve, "Li ptit Bert" (1969), mostere li vicåreye d' on ptit carioteu ki s' a fwait atraper al cårire, et ki rsaye di viker come les ôtes, et bråmint tuzer. Après, Laloux scrijha co, onk après l' ôte, sacwants spès romans, Les soçons", "Li curé d' Såtô", "Pa totès stroetès voyes", Mi ptit viyaedje des ans å long".

Eto, il eplaida e 1971 ene binde d' imådjes, avou les dessinaedjes da Sabine de Coune: “Les deus mårticots”.

A moussî ås Relîs Namurwès e 1963.

Di s' mestî, Augusse Laloux a stî prof d' umanités a Maredsou et a Godene divant l' guere di 1940-1945, po ridivni cinsî tins del guere. E 1945, i va edjîstrer dins s' cinse des efants d' djudjes, u des cis k' ont målåjhey e scole. Insi, i maxhrè dins s' vicåreye di tos les djoûs acsegnmint, årt (il esteut eto muzicyin) eyet ovraedjes el cinse.

• Li ptit Bert : atuzlé å brouyon divant 1940, tot scrît e 1966, eplaidî e 1969
• Les soçons : sicrît e 1966
• Li curé d' Såtô : sicrît e 1968, eplaidî e fouyton e 1967 et 1968, pu come live e 1971, replaidî e 2011.
• Pa totès stroetès voyes : sicrît e 1969 et 1970, parexhou a fwait e fouyton, replaidî e 2010.
• Mi ptit viyaedje des ans å long : sicrît e 1971, eplaidî e 1974
• Les cis do Trô : erpubliyî après s' moirt, e 1998.

Si vicåreye eyet si ouve sont corwaitêyes pa Jean Guillaume, Bernard Louis, Jean Germain et Victor George, dins onk des lives del coleccion "Memweres walones", eplaidî e 1998.

Costé des tinmes, li Gusse Laloux fourit onk des prumîs a oizeur djåzer, e walon, d' amours fizikes disfindous, copurade en on scrît nén achevé “Pa totès stroetès voyes”. Eto po-z espliker tot çou k' on malåde rissint, et li moumint k' i mourt. Kî d' ôte åreut oizou espliker e walon li låtchmint des boyeas divant l' moirt ?

Costé do stîle, gn a nouk a lyi prinde po raconter çou k' ses persounaedjes vikèt. Il eploye eto on sisteme di troes liveas. Po cmincî, i raconte çou ki s' passe, come on roman classike. Pu, tot d' on côp, c' est l' mwaisse persounaedje ki tuze. Do côp après, c' est lu, li scrijheu, ki pinse et k' atôtche si ero. Et, subitmint, i n' finixh nén si idêye et rivni al paskeye, tot djusse come on conteu di spoûles freut, tot djåzant.

Li prumî grand scrijheu ki va eployî tofer des fråzes sins viebe, eyet li codjowant infinitif. On pout dire k' il a escourci on "stîle Laloux" avou des coûtès fråzes di dmande et di sclameure et si emantchaedje des fråzes pa bokets, sovint sins viebe. Ci stîle la va divni li "stîle Relîs", ey esse shuvou pa les grands romantîs del kimince do 21inme sieke come Chantal Denis et Lucyin Somme.

Di cisse manire la, i mostere totes les piceures kel lingaedje walon a, divintrinnmint, po-z esplikî les sintimints des djins. Et rtaeyî les poretes ås cis ki djhént, di ç' tins la, kel walon ni såreut cåzer d' absitroetès sacwès.

Po totes ces råjhons la, Auguste Laloux pout esse riwaitî come l' askepieu des romans e walon (Victor George).

Li candjmint "cåzaedje des persounaedjes / pinsêyes des persounaedjes / avuzion do scrijheu / racontaedje", ça s' passe insi po onk ki cåze (et ki raconte bén). Did la : Laloux djåze d' on vî ome k' il î aléve al shijhe dins li prumî boket di Mi ptit viyaedje des ans å long". Est ç' ki ci n' est nén lu ki lyi racontéve tot çoula, et l' Gusse Laloux l' eredjistrer. Adonpwis, li riscrire, a môde des Belès Letes.

Çouci esplicreut :

• k' il a scrît toplin, et so waire d' anêyes
• ki c' est todi l' istwere di Dorene et d' ses djins.^[1]

• Li Wiccionaire si rsieve di sacwantès fråzes da Auguste Laloux po-z enimådjî des mots k' i gn a.
• Pådje avou sacwants d' ses scrijhaedjes (so l' Aberteke)
• Si tecse « Li Pont do trau » lî pa Xavier Bernier (sol tchinne YouTube del SLLW)
• Bokets di "Pa totès stroetès voyes" (sol waibe "Li walon d' emon nozôtes")

1. ↑ Lucyin Mahin, emile a Bernard Louis do 4 di decimbe 2010