mori
Etimolodjeye
[candjî]Tayon-bodje latén « mori » (minme sinse) çou ki dene on mot avou l’ cawete d’ infinitif « -i » des viebes.
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /mɔ.ˈʀi/ /mɔ.ˈʀy/ /mu.ˈʀi/ /mu.ˈʀy/ (oyon O.OU)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /mɔ.ˈʀi/
- Ricepeures : mo·ri
Viebe
[candjî]| Djin et tins | Codjowa |
|---|---|
| Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | mour |
| Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | moroz |
| Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | morans |
| Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | mournut |
| Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | mourrè |
| Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | moreu |
| Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | moure |
| pårt. erirece (dj’ a, vos av) | morou |
mori
- (v. sins coplemint) fini s’ veye, tot djåzant d’ ene djin, d’ ene biesse foirt respectêye pa s' mwaisse (tchivå, moxhe al låme).
- A ! pôve harbouya ! fåt i k’ i moure di tot çoula — tchanson «Harbouya» (fråze rifondowe).
- On sait bén k' tot doet mori on djoû u l' ôte, mins l' pus tård possibe cwand on-z a fwait s' dag — Jacques Lebois (fråze rifondowe).
- Li ci k' a del saedje e s' corti ni pout mori.
- Mi mame mora ki dj’ esteu co tot ptit — Jean-Marie Lecomte (fråze rifondowe).
- Lu, el ci k' ît ståré so l' paxhi, el sôdård ki moreut, c' esteut on Boche — Willy Bal (fråze rifondowe).
- (v. sins coplemint) souwer, tot djåzant d’ ene plante, d’ ene coxhe.
- Dj’ a m’ rôzî ki mourt.
- Si dj’ esteu li bele pitite rôze,
K’ e moes d’ may vos loukîz flori,
Dj’ vôreu so vosse coirsulet rôze,
Mori — Martin Lejeune, "Djône amour" imité d’Adolphe Hardy, guitare (fråze rifondowe).
- (v. sins coplemint) ni pus esse sintou, tot djåzant d’ on mimbe.
- Dj’ a l’ bresse ki mourt.
- (v. sins coplemint) disparexhe, fini, esse rovyî (tot djåzant d’ ene sacwè).
- Modele:ncnd awè foirt håsse di, dins l’ ratourneure : # mori d' eveye (di, après)
Ratourneures
[candjî]- mori di s' bele moirt
- esse po mori esse vî. Asteure k' on-z est po mori, on n' a pus a royi, a s' ragranci — Auguste Laloux (fråze rifondowe). On dit eto : sinte li sapén, fé ses pakets, rashonner. F. "être sur le point de mourir".
Notule d’ uzaedje
[candjî]Ås erî-tins, « mori » si codjowe avou l’ aidant viebe « aveur »; li pårticipe erirece, c' est «morou». Li viebe mostere ene accion (passaedje del veye al moirt).
- Il a morou tot djonne.
- Dj’ åreu bén morou d’ fwin ! (a ratinde ki t’ m’ apoites li marinde)
« moirt », c' est èn addjectif, nén on pårticipe erirece; si s' pout i eployî avou l’ viebe « esse ». I mostere èn estat (estance d' ene sakî ki n' vike pus).
- Neni, i n’ vike pus, il est moirt.
- Asteure ki les deus parints sont moirts, i fåt bén k’ i tire si plan tot seu.
Insi, li ratournaedje do francès « il est mort » est dobe :
- Il a morou (ayir, do magnant må)
si on djåze di l’ accion
- Il est moirt (et ramoirt)
si on cåze del sitouwåcion
Parintaedje
[candjî]Mots d’ aplacaedje
[candjî]- (cwiter l' veye po ene djin)
Loukîz a : «[[]]» dihoter, fé s' dag, leyî ses hozetes, riçure si daye, doukî
- (setchi pår, po ene plante): crever, souwer so pî, souwer evoye
- (awè foirt håsse di): djeryî (après); aveur li misse di, paiyî, bediver, låmer, rimer, teguer après;
Rilomêye do mot
[candjî]Li mot dins on tite di live, di gazete, di soce, di marke
- cwand l’ passé n’ mourt nén: tite d’ ene pîce di teyåte da Marcelle Martin.
Ortografeyes
[candjî]E rfondou walon :
Ratournaedjes
[candjî]fini s’ veye, tot djåzant d’ ene djin
Waitîz eto
[candjî]