Êeste Germôansche Klankverschuvienge

Met den terme d'êeste Germôansche klankverschuvienge weirdt een ounderscheid beschreevn tusschn de Germôansche toaln en et Proto-Indo-Europees (PIE, de vôoroudere van ol d' Indo-Europeesche toaln). De wet van Grimm, lik da z'ôok genoemd weirdt, wier round 1822 deur Jakob Grimm definitief uutgewerkt. Je beschryft ne reesme overêenkomstn tusschn sommigte plofklankn (explosievn) en wryfklankn (fricatievn) in de Germôansche toaln en plofklankn in ander' Indo-Europeesche toaln (Grimm gebruukte vôorol et Latyn en 't Grieks in zyn vergelykiengn). Je weirdt omschreevn ols de lenitie (mouillerienge of medeklienkerverzochtienge) van plofklankn vanuut 't Proto-Indo-Europees noa 't Proto-Germôans (PGm, de vôoroudere van ol de Germôansche toaln). De verschuvienge bestôad uut drie dêeln (hier vô de dudelikheid versimpeld weregegeevn):

• Proto-Indo-Europeesche stemlôze plofklankn verandern in stemlôze wryfklankn:

PIE	PGm
*p, *t, *k	*f, *þ, *χ

Ipmerkienge 1: /*þ/ stôa' vô th lik in 't Iengels thick ‘dikke’, /*χ/ is den Hollandsche ch-klank

Ipmerkienge 2: Hier en in andere dêeln van de wet van Grimm bluuft de plekke van articuloatie (dus de plekke wôar dat de klank gevormd weirdt) bykans etzelste. Den bilabioale plofklank /*p/ weirdt ôok nen bilabioale wryfklank /*f/, etc.

• Proto-Indo-Europeesche plofklankn meh stemme weirn stemlôos:

PIE	PGm
*b, *d, *g	*p, *t, *k

• Proto-Indo-Europeesche g'aspireerde plofklankn meh stemme verliezn hulder aspiroatie en weirn ong'aspireerde plofklankn meh stemme:

PIE	PGm
*bʰ, *dʰ, *gʰ	*b, *d, *g

Vôorbildn zyn:

PIE	PGm	West-Vlams
*péth₂r̥-	*feþrō-	vedere > vere
*tn̥h₂-u-	*þunnuz	dunne
*h₁éd-	*etanan	eten
*sed-ie	*set(j)anan	zitten
*uód-r	*watar	woâter
*medʰ-u-	*meduz	me(d)
*bʰér-e-	*beranan	gebôarn(?)
*ǵéus-e-	*keusanan	kiezen
*gʰortós	*gardaz	bogôard
*legʰ-ie-	*leg(j)anan	liggen

Die Germôansche klankwettn, gecombineerd meh klankverschuviengn die vôor ander' Indo-Europeesche toaln ontdekt zyn, moakn et meugelik van de verwachte overêenkommnde klank te definieern tusschn verschillig' Indo-Europeesche toaln.

De Germôansche /*b-/ ('t stripke wild zeggn: in 't begun van e woord) kom byvôorbild mêestol overêen met de Latynsche /*f-/, de Grieksche /pʰ-/, de Sanskrietsche /bʰ-/, de Sloavische, Baltische of Keltische /b-/, etc, binst dat de Germôansche /*f-/ mêestol correspondeert met de Latynsche, Grieksche, Sanskrietsche, Slavisch' en Baltische /p-/ en meh ∅ (ginnen begunnde medeklienkere) in 't Keltisch. Den êeste rêesme overêenkomstn komd overêen med et Proto-Indo-Europeesche /*bʰ-/ en de latstn med et Proto-Indo-Europeesche /*p-/ (verschoovn in de Germôansche toaln, verdweenn in de Keltische toaln en bewoard in d'andere genoemde groepn).

Der zyn ênigt' uutzounderiengn ip de wet van Grimm die in de vôorbildn buutn beschouwienge gelôatn zyn die Grimm zelve ol beschreevn hoad en die lôater van andere toalkundige uutgewerkt wiern. D' uutzounderiengn ip de wet van Grimm die 't meêst in d' ôge spriengn, kreegn hulder verklôarienge in nen anvullnde klankwet: de Wet van Verner (1857).

Volgns de Wet van Grimm zoudn d' Indo-Europeesche stemlôze plofklankn /*p/, /*t/ en /*k/ moetn overêen kommn met de Proto-Germôansche /*f/, /*þ/ (th-klank) en /*χ/ (ch-klank). In de mêeste gevolln was da woar, môar in sommigte specifieke gevollen kwoamn ze pertank meh de variant van die klankn meh stemme (/*b/, /*d/ en /*g/) overêen.

Verner kwam derachtere dad on de Proto-Germôansche stemlôze wryfklankn /*f/, /*þ/ en /*χ/ direct weirn vôorofgegôan deur e klemtôonlôze lettergrepe, dan ze ton stemme krêegn, dus /*b/, /*d/ of /*g/. Verner ounderzocht of da fenomeen nog mêer vôornkwam en je besefte da 't ôok 't geval was vô de /*s/ die nor een /*z/ verschoof.

E klassiek vôorbild van PIE /*t/ > PGm /*d/ is 't woord vô vôadere. Proto-Indo-Europees hè *ph₂tḗr (h₂ stôa' vôor een sôorte a en de dubbele punt vôor ne lange klank) en Proto-Germôans hè *fađēr (in plekke van 't met de wet van Grimm te verwachtn **faþēr).