Artesische brounne

Een Artesische brounne es e sorte van brounne woaby dat 't groundwoater van styf diepe en direct met redelik grôot debiet noa boovn lopt.

De noame komt van Artesië in Nôord-Vrankryk, woadat an vele van de brounn zyn.

Der zyn ip zyn minst 2 groundloagn in 't spel: êne die nie goed woater ipsloat en vervoert (lik klyte) en êen die da wel doet (lik kryt of zand). Die latste zyn ôok wel e ki aquifers genoemd (letterlik woaterdroagers). In d'oogte lopt 't regenwoater de woaterdroagende loage binn: 't trekt geweune direct in den bodem.

In Artesië, een styf grôte Krytplooiinge, die in 't westen deurelopt noa Koap Blankenesse en de krytrotsen van Dover (die zyn dezelste loage, in geologisch recente tydn es de Nôordzee doa ton deuregebrookn achter dat de zêespiegele begoste te stygn achter dat de Ystydn ip under ende woarn gekommn) en in 't ôostn ounder d'Ardenn kruupt, ligt 't kryt (uut 't Kryt) an d'ippervlakte. 't Woater lopt er azoa in: 't zyn doa nie veel beekn, en 't reliëf es doarom ôok redelik zochte (lik in Haspengouw, ...). Mêer noa 't nôorden (an de nôordkant van de grote plooiinge) liggn der andere, joungere groundloagn an 't ippervlak die 't woater tegenoudn.

A 't er ton e scheure of 't êen of 't ander in de loage is, komt da woater van styf diepe me ne vrêe grôotn druk noa boovn: een artesische brounne of nen artesischn put.

Styf verwant an een Artesische brounne is een Vauclusebrounne: die eit 't zelste principe moar is in karstgebiedn (kryt) lik in de Fransche Vaucluse. Doar kommn der ôok hêle rivieren ip ênigste vierkante meiters uut de ground (by ous zyn der ôok e poar in de kolkstêenstreke round Han-sur-Lesse, Hotton, Remouchamps, ...).

• De brounne van de Leie in Lisbourg

Aan de blauwige kleur van 't brounwoater (ipgeloste kolk) kun je goed zien dat 't woater uut e krytloage komt