Melkweg

De Melkweg of 't galactisch stelsel (van 't Grieks gala, melk, en kyklos, cirkel) is de name vo 't spiroalvormig sterrenstelsel van gemiddelde grôotte, woavan dat ons zunnestelsel dêel uutmakt. Vanof d' Eirde zien me de melkweg as een lichtende band die over den hemel uutstrekt. Deur lichtvervulienge is de Melkweg op sommigste plekkn moeilik of nie te zien. De melkweg is ook beter te zien vanuut 't zudelik holfround dan vanuut 't nôordelik holfround.

Aristoteles loat ons weetn dan de Griekse filosoofn Anaxagoras (ca. 500–428 BC) en Democritus (450–370 BC) peisdign dat de melkweg bestound uut zwakke sterrn die verre weg stoundn, moa zelve peisde tje dat de melkweg een atmosferisch verschynsel was. Den Arabischn astronôom, Ibn al-Haytham|Alhazen (965-1037 AD), bewees dat da nie kost zyn deur de melkweg zyn parallax te meetn en doavan of te leidn dat de melkweg verre van d' eirde laag.

't Bewys is pas mè Galileo Galilei gekommn die zyn nieuw uutgevoundn telescoop gebruuktige vor an te toogn dan 't echt zwakke sterrn woarn. In 1755 spekulèrde Immanuel Kant dat de melkweg een enorme massa sterrn was die deur de zwoartekracht in een spiroal by mankoar wierdn g'houdn gelik in 't zunnestelsel, moar up een grôtere schoale.

't Is vor astronoomn nie gemakkelik gewist van under een bèld te vormn van de structeure van de melkweg, angezien da me derzelve inzittn. Bovendien wordn grôte dêeln van 't zicht ounttrokkn deur interstellaire stofwolkn. 't Besef dat den Andromedanevel eigentlik een vrê verof sterrenstelsel was hèt d' astronoomn doen peizn dat onzen eign melkweg misschien 't zelste deruutzaag.

O je de Melkweg van upzyds zou kunn'n zien zou je een discus zien met een centroale verdikkienge. De galactische schyve hèt een deursnee van omtrent 100.000 lichtjoar en een dikte van omtrent 3000 lichtjoar, binst dat de centroale verdikkienge en diameter van omtrent 20.000 lichtjoar hèt en een dikte van 6000 lichtjoar. Schattiengn klappn dervan dan der tusschn 200 en 400 miljard sterrn in de Melkweg zittn, en verder zyn der ook nog stofwolkn en gazewolkn.

Der wordt gepeisd dat er een supermassief zwart gat in 't center van de melkweg zit da nochtans nie vrêed actief is omdat 't mêrendêel van de gaze oldoar upgebruukt is. De Melkweg hèt vier hoofdoarms en up zyn minst twê klindere oarms. De vier hoofdoarms zyn de Sagittariusoarm, de Perseusoarm, de Cygnusoarm en de Centaurusoarm. Ons zunnestelsel ligt in êen van de klindere oarms, de Orionoarm.

De latste joarn zyn d' astronoomn beginn'n peizn dat de melkweg veel mêer materie bevat dan dat er zichboar is. Dat hè gelêed toet d' ountwikkelinge van de theorie van de dounkere materie, een vorm van materie woavan dat er moa winnig geweetn is, en êen van de grôte mysteries van de astrofysica is.

Ons zunnestelsel ligt in de galactische schyve, omtrent holverwege tusschn 't center en de rand van de Melkweg. Der wordt geschat dat onze zunne met een snelheid van omtrent 220 km/s round 't center van de Melkweg droait en êen omwentelienge voltôoit in 220 miljoen joar.

Toet de joarn twientig van de 20^e êeuwe was 't nie bekend dan der buutn ons melkwegstelsel nog andere sterrenstelsels bestoundn. Toet ton peisdn d' astronoomn da 't melkwegstelsel uniek was in 't heelal, en dat er doabuutn nietend was. Den astronoom Vesto Slipher toogde in 1914 dat de rôodverschuvienge van spiroalnevels (en doadeure under snelheid) veel hoger laag dan van ênig ander object in de melkweg. Dat is ton loater bevestigd gewist deur Edwin Hubble die met de Hookertelescoop in Mount Wilson in Californië veel mêer sterrenstelsels maat, en doaruut uutendelik Hubble's wet ountdekt hèt, die verkloart dan sterrenstelsels die verder van ouns liggn rapper van ouns wegbeweegn.

Den uutzounderienge doarup is de groep sterrenstelses die bekend stoan as de Local Group, een reekse klindere, ounregelmoatige stelsels die deur zwoartekracht met de melkweg schynn verboundn te zyn.