Văn hóa Poltavka

Văn hóa Poltavka

Phạm vi địa lý	Nga, Kazakhstan
Thời kỳ	Thời đại đồ đồng
Thời gian	k. 2700 TCN – 2100 TCN
Văn hóa trước	Văn hóa Yamna
Văn hóa tiếp	Văn hóa Potapovka, văn hóa Abashevo, văn hóa Sintashta, văn hóa Srubna.

Một phần của loạt bài viết về
Các chủ đề Ấn-Âu
Các ngôn ngữ Danh sách các ngôn ngữ Ấn-Âu Hiện được nói Tiếng Albania Tiếng Armenia Nhóm Balt-Slav Phân nhóm Balt Phân nhóm Slav Nhóm Celt Nhóm German Nhóm Hellen Tiếng Hy Lạp Nhóm Ấn-Iran Phân nhóm Ấn-Arya Phân nhóm Iran Nhóm Italy Nhóm Rôman Tuyệt chủng Nhóm Tiểu Á Nhóm Tochari Cổ-Balkan Tiếng Dacia Tiếng Illyria Tiếng Liburnia Tiếng Messapia Tiếng Mysia Tiếng Paeonia Tiếng Phrygia Tiếng Thracia Phục dựng Tiếng Ấn-Âu nguyên thủy Âm vị học: Định luật âm, Nhấn trọng âm, Ablaut Giả thuyết Tiếng Daco-Thracia Tiếng Hy Lạp-Armenia Tiếng Hy Lạp-Arya Tiếng Hy Lạp-Phrygia Tiếng Ấn-Hitti Tiếng gốc Ý-Celt Tiếng Thraco-Illyria Ngữ pháp Từ vựng Vốn từ Động từ Danh từ Đại từ Số đếm Tiểu từ Khác Tiếng Albania nguyên thủy Tiếng Tiểu Á nguyên thủy Tiếng Armenia nguyên thủy Tiếng German nguyên thủy (Tiếng Bắc Âu nguyên thủy) Tiếng Celt nguyên thủy Tiếng Italy nguyên thủy Tiếng Hy Lạp nguyên thủy Tiếng Balt-Slav nguyên thủy (Tiếng Slav nguyên thủy) Tiếng Ấn-Iran nguyên thủy (Tiếng Iran nguyên thủy)
Bác ngữ học Văn thư Hitti Chữ tượng hình Luwia Linear B Rigveda Avesta Homer Behistun Kim thạch học tiếng Gallia Kim thạch học tiếng Latinh Kim thạch học chữ Rune Ogam Kinh thánh Goth Kinh thánh Armenia Văn thư Tochari Gloss tiếng Ireland Cổ
Nguồn gốc Các giả thuyết Urheimat Ấn-Âu nguyên thủy Người Proto-Ấn-Âu Xã hội Tôn giáo Được ủng hộ Giả thuyết Kurgan Các cuộc di cư Ấn-Âu Người du mục Âu-Á Giả thuyết bên lề Giả thuyết Tiểu Á Giả thuyết Armenia Giả thuyết Beech Giả thuyết Arya bản địa Giả thuyết quê nhà Balt Giả thuyết Liên tục thời kỳ Đồ đá Cũ
Khảo cổ Thời đại đồ đồng đá Thảo nguyên Pontus Thuần hóa ngựa Kurgan Văn hóa Kurgan Các văn hóa thảo nguyên Bug–Dniester Sredny Stog Dnieper–Donets Samara Khvalynsk Yamna Văn hóa Mikhaylovka Văn hóa Novotitorovka Kavkaz Maykop Đông Á Afanasievo Đông Âu Usatovo Cernavodă Cucuteni Bắc Âu Corded ware Baden Trung Dnieper Thời đại đồ đồng Thảo nguyên Pontus Xe ngựa chiến Yamna Catacomb Multi-cordoned ware Poltavka Srubna Thảo nguyên Bắc/Đông Văn hóa Abashevo Andronovo Sintashta Châu Âu Globular Amphora Corded ware Beaker Unetice Trzciniec Thời đại đồ đồng Bắc Âu Terramare Tumulus Urnfield Lusatia Nam Á BMAC Yaz Mộ Gandhara Thời đại đồ sắt Thảo nguyên Chernoles Châu Âu Thraco-Cimmeria Hallstatt Jastorf Kavkaz Colchia Ấn Độ Painted Grey Ware Northern Black Polished Ware
Con người và xã hội Thời đại đồ đồng Người Tiểu Á (Người Hitti) Người Armenia Người Mycenaea Người Ấn-Iran Thời kỳ đồ sắt Người Ấn-Arya Người Ấn-Arya Người Iran Người Iran Người Ba Tư Người Medes Người Parthia Người Scythia Người Saka Người Sarmatia Người Massagetae Người Alans Đông Á Ô Tôn Nguyệt Chi Châu Âu Người Celt Người Gallia Người Celtiberia Người Celt nội địa Người Cimmeria Người Hellen Người gốc Ý Người German Người Cổ-Balkan/Anatolia Người Thracia Người Dacia Người Illyria Người Paeonia Người Phrygia Trung Cổ Đông Á Người Tochari Châu Âu Nguồn gốc dân tộc Albania Người Balt Người Slav sớm Người Bắc Âu/Người Scandinavia Trung Cổ Châu Âu Trung Cổ Ấn-Arya Ấn Độ thời Trung cổ Iran Đại Ba Tư
Tôn giáo và thần thoại Phục dựng Thần thoại Proto-Ấn-Âu Tôn giáo Proto-Ấn-Iran Tôn giáo Iran cổ Lịch sử Thần thoại Hitti Ấn-Arya Tôn giáo lịch sử Vệ Đà Ấn Độ giáo Phật giáo Kỳ Na giáo Sikh giáo Iran Thần thoại Ba Tư Hỏa giáo Thần thoại Kurd Yazid giáo Yarsan giáo Tôn giáo Scythia Thần thoại Ossetia Khác Thần thoại Armenia Châu Âu Tôn giáo Cổ-Balkan (Tín ngưỡng dân gian Albania · Thần thoại Illyria · Tôn giáo Thracia · Tôn giáo Dacia) Tôn giáo Hy Lạp cổ Tôn giáo La Mã cổ Đa thần giáo Celt Thần thoại Ireland Thần thoại Scots Thần thoại Breton Thần thoại Wales Thần thoại Cornwall Ngoại giáo German Ngoại giáo Anglo-Saxon Thần thoại German Lục địa Tôn giáo Bắc Âu Thần thoại Balt Thần thoại Latvia Tôn giáo Litva Ngoại giáo Slav Các tập tục Thờ lửa Tế ngựa Sati Đông chí/Yule
Ấn-Âu học Các học giả Marija Gimbutas J. P. Mallory Viện nghiên cứu Copenhagen Studies in Indo-European Sách báo khoa học Encyclopedia of Indo-European Culture The Horse, the Wheel, and Language Journal of Indo-European Studies Indogermanisches etymologisches Wörterbuch Indo-European Etymological Dictionary
x t s

Bài này nằm trong loạt bài về
Lịch sử Nga
Thời kỳ Buổi đầu lịch sử  • Cổ đại  • Tiền Slav Người Rus' Trước thế kỷ 9     Hãn quốc Rus'     Arthania     Garðaríki 879–1240: Rus cổ đại Ryurik • Kitô giáo hóa ở Kiev Rus' • Russkaya Pravda Novgorod Land 882–1136 Công quốc Polotsk 987–1397 Công quốc Chernigov 988–1402 Công quốc Vladimir-Suzdal 1093–1157     danh sách đầy đủ... 1240–1480: Phong kiến Rus Hội đồng Liubech • Hội đồng Uvetichi • Mông Cổ chinh phục • Trận Kulikovo Cộng hoà Novgorod 1136–1478 Công quốc Vladimir-Suzdal 1157–1331 Đại công quốc Moskva 1263–1547     danh sách đầy đủ... 1480–1917: Nga Hoàng Đại chiến Sông Ugra • Thời kì Đại Loạn • Zemsky Sobor • Hiệp ước Nystad • Cải cách Petrovian • Chiến tranh vệ quốc lần thứ nhất • Khởi nghĩa tháng Chạp • Cải cách giải phóng • Chiến tranh Nga–Nhật • Cách mạng 1905 • Tuyên ngôn Tháng Mười • Chiến tranh vệ quốc lần thứ hai Sa quốc Nga 1547–1721 Đế quốc Nga 1721–1917      Mỹ thuộc Nga 1799–1867      Đại công quốc Phần Lan 1809–1917      Vương quốc Lập hiến Ba Lan 1867–1915      Mãn Châu Nga 1900–1905      Uryankhay Krai 1914–1921 1917–1923: Cách mạng Nga Cách mạng Tháng Hai • Chính phủ Lâm thời • Dvoyevlastiye • Những ngày tháng Bảy • Vụ Kornilov • Tổng cục • Quốc hội Lập hiến (Bầu cử) • Cách mạng Tháng Mười • Nội chiến • Bạch vệ • Hồng quân • Chiến tranh Nga-Ba Lan • Priamurye Govt. • Cộng sản thời chiến • USSR • Di cư Cộng hòa Nga 1917–1918      Tổng thư ký Ukraina 1917–1918 Nga SFSR 1917–1922      Ukraina SFSR 1919–1922      Byelorussia SFSR 1920–1922      Transcaucasian SFSR 1922–1922 Quốc gia Nga 1918–1920      Priamurye 1921–1923     danh sách đầy đủ... 1923–1991: Thời kỳ Xô viết NEP • Cách mạng văn hóa • Korenizatsiya • Chủ nghĩa Stalin • Canh tác tập thể • Công nghiệp hóa • GULAG • Đại thanh trừng • Đại chiến tranh vệ quốc • Chiến tranh Lạnh • Khối Warszawa • Hội đồng Tương trợ Kinh tế • Chuyển bán đảo Krym • Thời kỳ Trì trệ • Chiến tranh Liên Xô–Afghanistan • Perestroika • Thảm họa Chernobyl • Chiến tranh Karabakh • Diễu hành chủ quyền (Chiến tranh pháp luật) Liên Xô 1922–1991      Nga SFSR 1922–1991      Karelia–Phần Lan SSR 1940–1956         danh sách đầy đủ... Tannu Tuva 1921–1944 1991–nay: Nga hiện đại Đảo chính tháng 8 • Hiệp định Belovezha • Giao thức Alma-Ata • Liên Xô tan rã • CIS • "Các quốc gia hậu Xô viết" • Khủng hoảng hiến pháp • Tư nhân • CSTO • Chiến tranh Chechnya (Lần 1 • Lần 2) • Đầu sỏ • Chủ nghĩa Putin • Chiến Tranh Năm Ngày • Sửa đổi Hiến pháp Nga 2008 • Liên minh Kinh tế Á Âu • Chiến tranh Ukraina (dòng thời gian) (Krym 2014) • Sửa đổi Hiến pháp Nga 2020 Liên bang Nga 1991–hiện tại      Tatarstan 1994–hiện tại      Chechnya 2000–hiện tại      Cộng hòa Krym 2014–hiện tại         danh sách đầy đủ...
Dòng thời gian 860–1721 • 1721–1796 • 1796–1855 1855–1892 • 1894–1917 • 1917–1927 1927–1953 • 1953–1964 • 1964–1982 1982–1991 • 1991–hiện tại
x t s

Văn hóa Poltavka (tiếng Nga: Полтавкинская культура) là một văn hóa khảo cổ từ đầu đến giữa thời đại đồ đồng đã phát triển thịnh vượng trên thảo nguyên Volga-Ural và thảo nguyên rừng trong giai đoạn 2700—2100 TCN.

Văn hóa Poltavka xuất hiện như là sự phát triển vượt trội phía đông của văn hóa Yamna, cận kề với văn hóa Hầm mộ, một kế tục khác của văn hóa Yamna ở phía tây. Nó từng được coi là tổ tiên của các văn hóa muộn hơn và được nhận dạng như là thuộc về Ấn-Iran. Văn hóa Poltavka ảnh hưởng tới sự xuất hiện muộn hơn của văn hóa Potapovka, văn hóa Abashevo, văn hóa Sintashta và văn hóa Srubna.

Văn hóa Poltavka xuất hiện vào khoảng 2700 TCN như là kế tục phía đông của văn hóa Yamna.^[1][2][3] Kế tục phía tây của văn hóa Yamna là văn hóa Hầm mộ.^[4]

Cùng với văn hóa Sredny Stog, văn hóa Yamna và văn hóa Hầm mộ, văn hóa Poltavka nằm trong số các văn hóa của thảo nguyên Hắc Hải chia sẻ các đặc trưng với văn hóa Afanasievo ở thảo nguyên phía đông.^[5]

Văn hóa Poltavka thịnh vượng trên thảo nguyên Volga-Ural và thảo nguyên rừng.^[6] Nó là cùng thời với văn hóa Hầm mộ, nhưng nằm ở thảo nguyên Hắc Hải về phía tây nam của nó.^[6][7][8] Nó dường như cũng cùng tồn tại với văn hóa Abashevo ở phía đông bắc.^[9]

Văn hóa Poltavka dường như đã mở rộng về phía đông trong suốt thời gian tồn tại của nó. Có thể là những người chăn thả gia súc Poltavka đã khai thác các khu vực của thảo nguyên Kazakh. Sự tiến vào thảo nguyên Kazakh của người Poltavka gắn với các cải tiến công nghệ khác nhau trong khu vực này. Đồ gốm Poltavka cũng được phát hiện tại miền bắc Kazakhstan.^[3]

Các khu định cư Poltavka là rất hiếm. Chúng chủ yếu phân bố hạn hẹp tại các cồn cát trong khu vực hạ du sông Volga.^[6]

Các đồ gốm đáy phẳng của văn hóa Poltavka khác với các đồ gốm đáy nhọn hay tròn của văn hóa Yamna.^[6] Các môtip trang trí đồ gốm của các văn hóa muộn hơn như văn hóa Sintashta và văn hóa Andronovo là rất giống với môtip trang trí đồ gốm của văn hóa Poltavka.^[3]

Nền kinh tế của văn hóa Poltavka là chăn thả gia súc lưu động, một sự tiếp diễn của nền kinh tế của văn hóa Yamna.^[10]

Người Poltavka thực hiện các mộ chôn cất ngựa, một tập quán thừa hưởng tương ứng từ văn hóa Yamna, văn hóa Khvalynsk và văn hóa Samara.^[11]

Văn hóa Poltavka chia sẻ nhiều đặc trưng với văn hóa Sintashta đương thời. Chúng bao gồm đồ gốm tương tự, các kiểu kim loại, vũ khí, hiến tế ngựa, cơ cấu điều khiển xe ngựa và mồ mả tương tự. Điều thông thường đối với các khu định cư Poltavka mới là được xây dựng trên đỉnh của các khu định cư cũ, và văn hóa Sintashta muộn hơn tới lượt mình lại xây dựng các khu định cư trên đỉnh của các khu định cư Poltavka có sớm hơn.^[3]

Văn hóa Poltavka được phân biệt với văn hóa Yamna bằng sự gia tăng rõ nét của nó trong lĩnh vực luyện kim. Các kim loại có lẽ đã thu được từ các trung tâm ở miền nam Ural.^[6]

Sự hiện diện của các vòng vàng và bạc cũng như rìu đồng là tương tự như các đồ vật như vậy của văn hóa Maykop, chứng nhận cho sự ảnh hưởng Bắc Kavkaz tới văn hóa Poltavka.^[6]

Một số đồ vật kim loại nhất định của văn hóa Poltavka và văn hóa Hầm mộ dường như đã được sao chép lại trong văn hóa Abashevo.^[12]

Văn hóa Poltavka chủ yếu được biết đến nhờ các mộ táng của nó. Các mộ táng này nằm trong các nghĩa trang dọc theo các thềm sông.^[6] Các ngôi mộ Poltavka hơi khác một chút so với các ngôi mộ của văn hóa Yamna.^[10] Gần một phần ba số hộp sọ Poltavka có dấu hiệu của các vết thương, thường là chí tử.^[13]

80 phần trăm mồ mả Poltavka là của đàn ông.^[2] Các kurgan Poltavka thường có một rãnh tròn bao quanh, với một mộ duy nhất với các gờ.^[3]

Cả đàn ông lẫn đàn bà khi chết đều được chôn cất nằm nghiêng về bên trái hay nằm ngửa trên một miếng lót hữu cơ, với đầu xoay về hướng đông. Đôi khi thi thể được che phủ dưới lớp đất son. Che phủ thi thể bằng đất son là ít phổ biến hơn so với trong văn hóa Yamna sớm hơn. Các huyệt mộ đôi khi có nắp đậy bằng gỗ. Chúng nói chung được chèn vào các kurgan của văn hóa Yamna.^[6][3]

Các ngôi mộ Poltavka có đặc trưng là sự gia tăng của các vật trang trí và vũ khí. Điều này được diễn giải như là chứng cứ về sự phân tầng xã hội đã tăng lên. Các vật phẩm mồ mả khác bao gồm đồ gốm và quyền trượng đá.^[6]

Một ngôi mộ Poltavka trong khu vực Volga đáng chú ý vì chứa một chùy đồng lớn.^[14]

Tập quán mai táng của văn hóa Poltavka ảnh hưởng tới tập quán mai táng của văn hóa Abashevo nằm xa hơn về phía bắc.^[12]

Trong một nghiên cứu năm 2015 công bố trên tạp chí Nature, di cốt của sáu cá nhân được coi là thuộc văn hóa Poltavka đã được phân tích. Năm trong số các cá nhân này được xác định là thuộc nhóm đơn bội R1b1a2 và các phân nhánh khác nhau của nó, trong khi một cá nhân, thuộc về phần ở ngoài văn hóa này, được xác định là thuộc nhóm đơn bội R1a1a1b2a.^[15] Người dân của văn hóa Poltavka được phát hiện là có quan hệ họ hàng gần với người dân của văn hóa Yamna và văn hóa Afanasievo.^[10][15] Rất có thể là những người đàn ông R1a sinh sống trong phạm vi lãnh thổ của văn hóa Poltavka, nhưng đã không được gộp trong các mồ mả giàu có của văn hóa này, những mồ mả chỉ chôn cất những người đàn ông R1b.^[10]

Các nghiên cứu bộ gen chỉ ra rằng người dân của văn hóa Poltavka có quan hệ di truyền gần với người dân ở miền đông của văn hóa Yamna và người Sarmati có muộn hơn.^[16][17]

Trong một nghiên cứu di truyền công bố năm 2018 trên tạp chí Science, các di cốt của hai người đàn ông Poltavka từ các di chỉ tách biệt đã được phân tích. Một người mang các nhóm đơn bội R1b1a1a2a2 và U5a1g, trong khi người kia mang nhóm đơn bội R1b1a1a2a2 và U5a1b. Các tác giả của nghiên cứu lưu ý rằng có sự pha trộn đáng kể của tổ tiên Trung Âu vào thảo nguyên trong thời gian chuyển tiếp từ văn hóa Poltavka sang văn hóa Potapovka.^[18]

Kiểu thân hình của văn hóa Poltavka là tương tự như của văn hóa Yamna trước đó, với người dân thuộc đại chủng Âu cao to. Kiểu thân hình tương tự là thịnh hành trong các văn hóa kế tục là văn hóa Hầm mộ và văn hóa Potapovka. Các hộp sọ thuộc văn hóa Fatyanovo–Balanovo, văn hóa Abashevo, văn hóa Sintashta, văn hóa Srubna và văn hóa Andronovo ở phía tây có sọ dài hơn so với các hộp sọ của các văn hóa Poltavka, Yamna và Potapovka. Kiểu thân hình của văn hóa Srubna dường như đã xuất hiện như là kết quả của sự pha trộn giữa ngườ Sintashta và người Poltavka.^[a][b]

Văn hóa Poltavka từng được coi là tiền thân của cái sau này phát triển thành các văn hóa Ấn-Iran.^[6][2]

Văn hóa Poltavka tồn tại tới khoảng 2200-2100 TCN.^[10] Nó dường như là biểu thị sớm của văn hóa Srubna. Nó đánh dấu sự chuyển tiếp của văn hóa Yamna thành văn hóa Srubna.^{[6][21][22][23]} Các nghiên cứu di truyền gợi ý rằng kết thúc của văn hóa Poltavka gắn với các thay đổi dân số lớn.^[15]

Văn hóa Abashevo dường như đã xuất hiện một phần là nhờ ảnh hưởng của văn hóa Poltavka. Cùng với văn hóa Abashevo,^[24] nó dường như đã ảnh hưởng tới sự xuất hiện văn hóa Potapovka.^[6][25]

Sự xuất hiện của văn hóa Sintashta và văn hóa Andronovo muộn hơn gắn với sự mở rộng về phía đông của văn hóa Poltavka,^[2][26] văn hóa Abashevo, văn hóa gốm nhiều con lăn^[27][28] và văn hóa Hầm mộ.^{[29][30][31][32]}

Các dữ liệu hình thái học gợi ý rằng văn hóa Sintashta có thể đã xuất hiện như là kết quả của sự pha trộn tổ tiên thảo nguyên từ văn hóa Poltavka và văn hóa Hầm mộ với tổ tiên từ những người săn bắt hái lượm sống trong rừng trong thời đại đồ đá mới.^[c]

• Tư liệu liên quan tới Văn hóa Poltavka tại Wikimedia Commons
• Văn hóa gốm vằn dây
• Văn hóa chén tống hình chuông

• Anthony, David W. (2010). The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World. Nhà in Đại học Princeton. ISBN 978-1-4008-3110-4.
• Kuzmina, Elena E. (2007). Mallory, J. P. (biên tập). The Origin of the Indo-Iranians. Brill Publishers. ISBN 978-9004160545.
• Mallory, J. P.; Adams, Douglas Q. (1997). Encyclopedia of Indo-European Culture. Taylor & Francis. ISBN 1884964982. Chú thích có tham số trống không rõ: |1= (trợ giúp)
• Narasimhan, Vagheesh M. (ngày 6 tháng 9 năm 2019). “The formation of human populations in South and Central Asia”. Science. American Association for the Advancement of Science. 365 (6457): eaat7487. bioRxiv 10.1101/292581. doi:10.1126/science.aat7487. PMC 6822619. PMID 31488661.