Lỗ đen sao – Wikipedia tiếng Việt

Một lỗ đen sao (hay lỗ đen khối lượng sao) là một lỗ đen hình thành bởi sự suy sụp hấp dẫn của một ngôi sao khối lượng lớn.^[1] Chúng có khối lượng trải dài từ 5 đến vài chục lần khối lượng Mặt Trời.^[2]

Ứng cử viên

[sửa | sửa mã nguồn]

Hầu hết các ứng cử viên đều là hệ sao đôi.

Tên	Khối lượng lỗ đen (lần khối lượng mặt trời)	Khối lượng Đồng hành (lần khối lượng mặt trời)	Chu kỳ quỹ đạo (ngày)	Khoảng cách từ Trái Đất (năm ánh sáng)	Vị trí^[3]
A0620-00/V616 Mon	11 ± 2	2.6–2.8	0.33	khoảng 3500	06:22:44 -00:20:45
GRO J1655-40/V1033 Sco	6.3 ± 0.3	2.6–2.8	2.8	5000−11000	16:54:00 -39:50:45
XTE J1118+480/KV UMa	6.8 ± 0.4	6−6.5	0.17	6200	11:18:11 +48:02:13
Cyg X-1	11 ± 2	≥18	5.6	6000–8000	19:58:22 +35:12:06
GRO J0422+32/V518 Per	4 ± 1	1.1	0.21	khoảng 8500	04:21:43 +32:54:27
GRO J1719-24	≥4.9	~1.6	có thể 0.6^[4]	khoảng 8500	17:19:37 -25:01:03
GS 2000+25/QZ Vul	7.5 ± 0.3	4.9–5.1	0.35	khoảng 8800	20:02:50 +25:14:11
V404 Cyg	12 ± 2	6.0	6.5	7800±460^[5]	20:24:04 +33:52:03
GX 339-4/V821 Ara		5–6	1.75	khoảng 15000	17:02:50 -48:47:23
GRS 1124-683/GU Mus	7.0 ± 0.6		0.43	khoảng 17000	11:26:27 -68:40:32
XTE J1550-564/V381 Nor	9.6 ± 1.2	6.0–7.5	1.5	khoảng 17000	15:50:59 -56:28:36
4U 1543-475/IL Lupi	9.4 ± 1.0	0.25	1.1	khoảng 24000	15:47:09 -47:40:10
XTE J1819-254/V4641 Sgr	7.1 ± 0.3	5–8	2.82	24000 – 40000^[6]	18:19:22 -25:24:25
GRS 1915+105/V1487 Aql	14 ± 4.0	~1	33.5	khoảng 40000	19:15;12 +10:56:44
XTE J1650-500	9.7 ± 1.6 ^[7]	.	0.32^[8]		16:50:01 -49:57:45
GW150914 (62 ± 4) M_☉	36 ± 4	29 ± 4	.	1.3 tỉ
GW151226 (21.8 ± 3.5) M_☉	14.2 ± 6	7.5 ± 2.3	.	2.9 tỉ
GW170104 (48.7 ± 5) M_☉	31.2 ± 7	19.4 ± 6	.	1.4 tỉ

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

^ Celotti, A.; Miller, J.C.; Sciama, D.W. (1999). “Astrophysical evidence for the existence of black holes”. Classical and Quantum Gravity. 16 (12A): A3–A21. arXiv:astro-ph/9912186. doi:10.1088/0264-9381/16/12A/301.
^ Hughes, Scott A. (2005). "Trust but verify: The case for astrophysical black holes". arΧiv:hep-ph/0511217 [hep-ph].
^ Định vị theo ICRS lấy từ SIMBAD. Định dạng: xích kinh (hh:mm:ss) ±xích vĩ (dd:mm:ss).
^ Masetti, N.; Bianchini, A.; Bonibaker, J.; della Valle, M.; Vio, R. (1996), “The superhump phenomenon in GRS 1716-249 (=X-Ray Nova Ophiuchi 1993)”, Astronomy and Astrophysics, 314
^ Miller-Jones, J. A. C.; Jonker; Dhawan. “The first accurate parallax distance to a black hole”. The Astrophysical Journal Letters. 706 (2): L230. arXiv:0910.5253. Bibcode:2009ApJ...706L.230M. doi:10.1088/0004-637X/706/2/L230.
^ Orosz et al. A Black Hole in the Superluminal source SAX J1819.3-2525 (V4641 Sgr) Preprint
^ “Scientists Discovered the Smallest Black Hole” (PDF).
^ Orosz, J.A. et al. (2004) ApJ 616,376–382.[1], Volume 616, Issue 1, pp. 376–382.

Bài viết liên quan đến thiên văn học này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn.

x t s Sao neutron
Loại	Radio-quiet Sao xung
Sao xung đơn	Sao từ Soft gamma repeater Anomalous X-ray Rotating radio transient
Sao xung đôi	Đôi Sao xung phát tia X X-ray binary X-ray burster List Miligiây Be/X-ray Spin-up Sao xung Hulse–Taylor
Tính chất	Blitzar Fast radio burst Bondi accretion Giới hạn Chandrasekhar Chớp gamma Glitch Neutroni Neutron-star oscillation Optical Pulsar kick Quasi-periodic oscillation Relativistic Quá trình rp Starquake Timing noise Giới hạn Tolman-Oppenheimer-Volkoff Urca process
Liên quan	Gamma-ray burst progenitors Astroseismology Sao đặc Sao quark Sao lạ Sao kỳ lạ Siêu tân tinh Tàn tích siêu tân tinh Liên quan Hypernova Kilonova Neutron star merger Quark-nova Sao lùn trắng Liên quan Lỗ đen sao Liên quan Radio star Hành tinh sao xung Pulsar wind nebula Thiên thể Thorne–Żytkow
Khám phá	LGM-1 Centaurus X-3 Timeline of white dwarfs, neutron stars, and supernovae
Vệ tinh nghiên cứu	Rossi X-ray Timing Explorer Kính thiên văn vũ trụ tia gamma Fermi Compton Gamma Ray Observatory Chandra X-ray Observatory
Khác	X-ray pulsar-based navigation Tempo software program Astropulse The Magnificent Seven
Thể loại Hình ảnh

x t s Lỗ đen
Loại	BTZ black hole Schwarzschild Quay Tích điện Ảo Kugelblitz Lỗ đen siêu khối lượng Lỗ đen nguyên thủy
Kích cỡ	Siêu nhỏ Tối đại Electron Sao Microquasar Khối lượng trung gian Siêu khối lượng Nhân thiên hà hoạt động Chuẩn tinh Blazar
Sự hình thành	Tiến hóa sao Suy sụp hấp dẫn Sao Neutron Liên kết liên quan Giới hạn Tolman-Oppenheimer-Volkoff Sao lùn trắng Liên kết liên quan Supernova Liên kết liên quan Hypernova Chớp tia gamma Lỗ đen đôi
Tính chất	Điểm kì dị hấp dẫn Ring singularity Định lý Chân trời sự kiện Mặt cầu photon Innermost stable circular orbit Vùng sản công Quá trình Penrose Quá trình Blandford–Znajek Đĩa bồi tụ Bức xạ Hawking Thấu kính hấp dẫn Bồi tụ Bondi Liên hệ M–sigma Dao động gần tuần hoàn Nhiệt động lực học Tham số Immirzi Bán kính Schwarzschild Spaghetti hóa
Các vấn đề	Black hole complementarity Nghịch lý thông tin Cosmic censorship ER = EPR Final parsec problem Firewall (physics) Holographic principle Định lý không có tóc
Các mêtric	Schwarzschild Derivation Kerr Reissner–Nordström Kerr–Newman Hayward
Giải pháp	Nonsingular black hole models Ngôi sao đen Sao tối Dark-energy star Gravastar Magnetospheric eternally collapsing object Planck star Sao Q Fuzzball
Tương tự	Optical black hole Sonic black hole
Danh sách	Lỗ đen Lớn nhất Gần nhất Quasar Microquasars
Mô hình	Điểm kì dị hấp dẫn Định lý kì dị Penrose–Hawking Lỗ đen nguyên thủy Gravastar Sao tối Sao năng lượng tối Sao đen Quả bóng rối Lỗ trắng Kì dị trần trụi Kì dị vòng Tham số Immirzi Mô hình màng Kugelblitz Lỗ sâu Thiên thể giả sao
Giả tưởng	Lỗ đen trong giả tưởng Star Trek (2009) Hố đen tử thần (2014)
Liên quan	Outline of black holes Sonic black hole Black Hole Initiative Black hole starship Sao đặc Sao kỳ lạ Sao quark Sao Preon Gamma-ray burst progenitors Thế hấp dẫn Hypercompact stellar system Membrane paradigm Điểm kỳ dị trần trụi Sao lỗ đen Sao tối Rossi X-ray Timing Explorer Timeline of black hole physics Lỗ trắng Lỗ sâu Các dấu mốc trong lịch sử nghiên cứu lỗ đen XMM - Newton Vệ tinh tia X Chandra Vệ tinh tia gamma Fermi NuStar Hệ sao tập trung trong một vùng rất nhỏ Tàu không gian lỗ đen
Thể loại Hình ảnh

x t s Siêu tân tinh
Các nhóm	Loại Ia (Iax) \| Loại Ib và Ic \| Loại II (IIP, IIL, IIn và IIb) \| Siêu tân tinh siêu sáng \| Giàu calci \| Tổng hợp hạt nhân (Quá trình p \| Quá trình r) \| Neutrino
Liên quan	Gần Trái Đất \| Giả siêu tân tinh \| Hypernova \| Kilonova \| Siêu tân tinh quark \| Pulsar kicks
Cấu trúc	Cặp bất ổn \| Tổng hợp hạt \| Quy trình P \| Quy trình R \| Chớp gamma \| Phát nổ carbon
Tiền thân	Biến quang xanh \| Sao WR \| Siêu khổng lồ \| (Xanh lam \| Đỏ \| Vàng) \| Cực siêu khổng lồ \| (Vàng) \| Sao lùn trắng (Liên quan)
Tàn tích	Tàn tích \| Sao neutron \| (Sao xung \| Sao từ \| Liên quan) \| Lỗ đen khối lượng sao (Liên quan) \| Sao đặc \| Siêu bong bóng \| (Sao quark \| Sao ngoại lai)
Phát hiện	Khách tinh \| Lịch sử quan sát siêu tân tinh \| Lịch sử nghiên cứu sao lùn trắng, sao neutron và siêu tân tinh
Danh sách	Danh sách \| Tàn tích \| Ứng cử viên \| Sao nặng \| Viễn tưởng
Đáng chú ý	Vòng Barnard \| Cassiopeia A \| SN 1054 (Tinh vân Con Cua) \| SN Tycho \| SN Kepler \| SN 1987A \| SN 185 \| SN 1006 \| SN 2003fg \| Di tích SN G1.9+0.3 \| SN 2007bi \| SN 2014J \| SN Refsdal \| ASASSN-15lh \| SN Vela \|
Nghiên cứu	Dự án SCP \| High-z \| Texas \| SNfactory \| SNLS \| Hệ thống cảnh báo siêu tân tinh sớm \| Dự án khảo sát siêu tân tinh và tiểu hành tinh tại Monte Agliale \| Vệ tinh thăm dò siêu tân tinh và sự gia tốc dãn nở của vũ trụ \| Khảo sát siêu tân tinh ở dự án Sloan The SDSS Supernova Survey