Südäitukjagand

Südäitukjagand (vai atomsüdäimen jagamine) om atoman südäitukun čipoimine kahteks (vai koumeks harvemba) südäitukuks lähižidenke massoidenke, nimitadas niid jagandan pilazmoikš. Toižed-ki reakcijan produktad voidas sünduda jagandan rezul'tataks: kebnad südäitukud (al'faheničud päpaloin), neitronad, gammakvantad.

Jagand oleleb spontanine i radatadud (vastamižpainegen toižidenke henegidenke jäl'ghe, ezikät neitronidenke). Jüžmakoiden südäitukuiden jagand om egzotermine process, energijan sur' lugumär joudutase sen satuseks reakcijan produktoiden kinetižen energijan i sädegoičendan nägul. Südäitukuiden jagand kävutase energijan purtkeks südäitukreaktoriš i südäitukazegištos.

Vl 1932 avaitihe neitronad, vl 1934 ratud radioaktivižuz om löutud. Vl 1938 19. tal'vkud Otto Gan- i Fric Štrassman-radnikad avaižiba südäitukuiden jagamišt Berlinas Himijan institutan Vil'hel'm-kaizeran nimed, hö otiba vitkoid neitronid sädegoičendaks uranan täht, saiba barijad sišpäi i märičiba sidä faktad. Vn 1939 26. vilukud konferencijan teoretižes fizikas aigan AÜV:oiden Vašington-pälidnas Nil's Bor tedoiži avaros uranan jagamižen avaiduses, i tedomehed tegeškanziba kodvid sen alusel. Vn 1939 kezal Nil's Bor- i Džon Uiler-tedomehed ezitiba «Südäitukjagandan mehanizm»-kirjutust^[1] i sel'gitiba siš südäitukjagandan mehanizmad atomsüdäitukun tippmodelin alusel. Se model' voiži endustada südäitukjagandad, ei ehtind, no zavodi rata aktivižikš sel'gitamha sen mehanizmad.

Jagamine voib olda sen statjas vaiše, konz jagajan südäitukun augolendan potencialine energii ülitab jagandan pilazmoiden massoiden summad. Nece arvoimine kožub läz kaikiden südäitukuiden täht A-masslugunke enamba mi 90.

No kodvad ozutadas, miše kaikiš jüžmakombad eskai südäitukud jagadas irdpol'žeta valatoituseta penenke naceinudenke lujas. Se toziazj znamoičeb energetižen zaborkan (jagandan zaborkan) olendad, kudamb telustab jagamižen zavodindale. Ottas kävutamižhe severzid-se modelid ümbrikirjutamha südäitukuiden jagandad, sen paloin lugetas jagandan zaborkad, no ni üks' niišpäi ei voi sel'gitada processad täuzin i tarkoikti.

1. ↑ Niels Bohr, John Archibald Wheeler. The Mechanism of Nuclear Fission // Physical Review. — 1939. — Vol. 56, № 5. — Lpp. 426−450. (angl.)

Südäitukjagand Vikiaitas

Nece kirjutuz om vaiše ezitegez. Tö voit abutada meile, ku kohendat sidä da ližadat sihe.