Allium cepa

Allium cepa

Dati
Fonte de	séola e onion juice (en)
Piante
Inpołenà da	Apis cerana (it)
Tipo de fruta	capsula (it)
Tasonomia
Superregno	Eukaryota
Regno	Plantae
Órdene	Asparagales
Fameja	Amaryllidaceae
Tribù	Allieae
Zènare	Allium
Spece	Allium cepa L., 1753

Ła sieoła, siégoła o sioła^[1] (Allium cepa L.) ła ze na pianta bulboza tradisionalmente atribuia a ła fameja de łe Liliaceae, ma segondo schemi tasonòmeghi pì odierni ła ze da métar intrà łe Amaryllidaceae^[2], ła vive soto tera e ła ze formada da foje modifegae, che łe ga on epidèrmide (protesion).

Ła ze na pianta erbàsea bienałe, siclo de vita che, in cultivasion, el vien interonpesto al primo ano, col fin de destinarla a l'ałimentasion.

Ła ga raize superfisałi, co foje che łe se ingrosa inte ła parte de ła baze dando ła parte pì comestìbiłe. Ła forma on longo steło florałe che ła porta a na infioresensa a onbreła co fiori de cołor bianco-załastro. El fruto el ze na capsula.

Ła so doparasion prinsipałe ła ze cheła de magnar e de consiero, ma ła ze anca doparada a fini terapèuteghi par łe propietà che ghe ze sta dato da ła siensa e da łe tradision de ła medezina popołare.

Originaria de l'Afghanistan, ła ze una de łe piante pi vece coltivà dal'omo: da pi de 5000 ani. In na scrita a carateri cuneiformi sumerica vecia de 4000 ani ghe ze indicasion de canpi de cetriołi e de siołe. inte el codeze de Hammurabi zera decidesto de divìdere el pan e łe siołe intrà i poareti. Coi antici Egisi łe siołe łe vegneva oferte ai dei, łe vegneva doparà come mezo de pagamento par i omeni che laorava a tirar su łe piramidi e i ghe łe postava rente i morti parché i gaveze da magnare inte el viajo par l'altro mondo. Intrà i Romani ła sioła ła zera el magnar tipico dei siori e i legionari, che i zera intrà cuesti, i ła ga porta in tuta Eoropa.

A seconda de come che łe vien coltivà, se parla de siołe d'istà e de siołe d'inverno. Łe prime vien semenà in primavera e tirà su in agosto o setenbre e se pol conservarle fin a marso de l'ano dopo. Łe seconde, pi saorìe e pi tenare, łe vien semenà in agosto, łe maùra in primavera e se pol torle su da zugno, ma łe se conserva par poco tenpo. Łe foje,verdi, łe ga forma de tubi slargà. Al secondo ano de vita, ła pianta buta de łe infioresense fate de tubeti verdi co in sima tanti fioreti bianco-verdi mesi tuti insieme a formare de łe bałe bianche.

Tipico de ła sioła ze el sucaro ramnosio che el dà ła spusa da sioła al fià. inte ła parete cełułare de łe siołe ghe ze un aminoacido che el contien solfo (Isoalliina). Quando che łe se taja, se fa rivare da drento ła çełuła l'ensima alliinasi che trasforma l'isoalliina in un sulfonado irritante par łe mucose. Sto sulfonado el svanpise in presa e el riva ai oci e a ła conzuntiva fazendo pianzere.

100 g de sioła crua i ga:

• 88 g de aqua
• 0,01 g de graso
• 135  mg de potasio
• 128 mg de calcio
• 11 mg de magnezio
• 7 mg de vitamina C
• 6,6 g de carboidrati

Ocio coi can parché par lori ła sioła ła ze vełenoza.

I dieze prinsipali produtori de siegołe — 2010 (tonełae)
Cina	22 058 059
Ìndia	15 118 000
Stati Unii de l'Amèrica	3 338 380
Ezito	2 208 080
Iran	1 922 970
Turchia	1 900 000
Braziłe	1 753 310
Pakistan	1 753 310
Rùsia	1 536 300
Corea del Sud	1 411 650
Fonte: FAO[3][4]

El bulbo de ła sioła eł va benisimo cruo in sałada coi fasoj, coi pomodori e cołe rave roze o anca coto in aqua de bojo o rosto. Łe siołete picołe se pol metarle via soto azedo. inte ła cuzina veneta ła sioła se mete in pràtega in tuti i desfriti. Ghe ze ła sopa de siołe e ła fortaja cołe siołe. Tanto bona, e se no ła gavì mai tastà, bisogna che provè, ze ła marmełada de sioła.

• Calçot

1. ↑ Contrasion de IE de sieoła/siégoła in I de sioła
2. ↑ (EN) Angiosperm Phylogeny Group, An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III, in Botanical Journal of the Linnean Society, vol. 2, nº 161, 2009, pp. 105–121. entrada il 17 de novenbre 2012 (archivià dal URL orizenałe il 25 maggio 2017).
3. ↑ Gràfego co dati indegativifaostat.fao.org.
4. ↑ Dati FAOfaostat.fao.org. entrada il 20 de novembre 2012.