Trinidad va Tobago

Trinidad va Tobago — respublika, Buyuk Britaniya boshchiligidagi Hamdoʻstlik tarkibiga kiradi. Amaldagi konstitutsiyasi 1976-yil qabul qilingan. Davlat boshligʻi — prezident (2003-yildan Maksuell Richardo). Qonun chiqaruvchi hokimiyatni 2 palatali parlament (senat va vakillar palatasi), ijrochi hokimiyatni bosh vazir boshchiligidagi hukumat amalga oshiradi.

Aholisining 60% negr va mulatlar, 37% hindlar, 1% xitoylar, 1%yevropaliklar. Rasmiy til — ingliz tili. Aholining koʻpchiligi xristian; hindlar hinduizmga ibodat qiladi. Shahar aholisi 71,8%. Yirik shaharlari: PortofSpeyn, SanFernando, Arima.

Trinidad va Tobago orollarida qadimdan indeyslar yashab kelgan. 15-asrda orollarga yetib kelgan ispanlar bu yerni mustamlakaga aylantirdi, mahalliy aholining deyarli hammasini qirib tashladi. 1797-yil inglizlar Trinidadni bosib oldi va u 1802-yildan rasman Buyuk Britaniya mustamlakasiga aylandi. 1814-yil Tobago ham inglizlar mulkiga aylandi. Shakarqamish plantatsiyalarida ishlatish uchun Afrikadan qoratanli qullar keltirildi. 1834-yil qulchilik bekor qilingach, qoratanlilar plantatsiyalarni tashlab ketishdi. Ularning oʻrnini toʻldirish uchun Hindiston, Xitoy, Portugaliya va boshqa mamlakatlardan shartnoma asosida ishchilar keltirila boshladi. 1866-yil Trinidadda neft konlari ochilishi tufayli sanoat rivojlana boshladi, ishchilar tashkilotlari tuzildi. 1899-yil Tobago maʼmuriy jihatdan Trinidadga birlashtirildi. Ikkinchi jahon urushi davri va undan keyin orollarda milliy ozodlik harakati kuchaydi. 1950-yil Trinidad va Tobagoga ichki oʻzini oʻzi boshqarish huquqi berildi. 1958—62 yillarda mamlakat Buyuk Britaniya tuzgan VestIndiya Federatsiyasi tarkibida boʻldi. 1962-yil 31 avgustdan Trinidad va Tobago Hamdoʻstlik tarkibida mustaqil davlat. 1976-yil 1 avgustda respublika deb eʼlon qilindi. Trinidad va Tobago — 1962-yildan BMT aʼzosi. Milliy bayrami — 31 avgust — Mustakillik kuni (1962).

Xalq milliy harakati, 1956-yil tuzilgan; Kaita qurish uchun milliy ittifoq, 1986-yil asos solingan; Birlashgan milliy kongress, 1989-yil tashkil etilgan. Milliy kasaba uyushma markazi, 1991-yil tuzilgan.

Trinidad va Tobago industrialagrar mamlakat. Yalpi ichki mahsulotda sanoatning ulushi 44%, qishloq xoʻjaligi.ning ulushi 2,2%, xizmat koʻrsatish sohasining ulushi 53%.

Sanoatida neft qazib chiqarish hamda neftni qayta ishlash iqtisodiyotning asosini tashkil etadi (oʻz neftidan tashqari Venesuela, Saudiya Arabistoni va boshqa mamlakatlardan keltirilgan neftni qayta ishlab, neft mahsulotlari va kondensat ishlab chiqariladi). Tabiiy gaz, asfalt va gips qazib olinadi. Metallurgiya, neft kimyosi, kimyo, farmatsevtika, poligrafiya, sement, oyna, toʻqimachilik, tikuvchilik, oziq-ovqat (shakarqand ishlab chiqarish.) korxonalari bor. Poʻlat va alyuminiy ishlab chiqariladi. Yiliga oʻrtacha 4,2 mlrd. kVtsoat elektr energiya hosil qilinadi.

Qishloq xoʻjaligi suyet rivojlangan va u mamlakatning oziq-ovqatga boʻlgan ehtiyojini qondirmaydi. Shakarqamish, kakao, kofe, tamaki, kokos palmasi, banan, sitrus mevalar ekiladi. Asosiy oziq-ovqat ekini — sholi. Krramol, choʻchqa, echki boqiladi. Baliq ovlanadi. Kimmatbaho nav yogʻoch tayyorlanadi. Avtomobil yoʻllari uzunligi 8,2 ming km. Asosiy dengiz porti — PuentaPyer. Xorijiy turizm rivojlangan. Chetga neft va neft mahsulotlari, qandshakar chiqaradi, chetdan oziq-ovqat, sanoat mollari, xom neft, mashina va uskunalar oladi. AQSH, Buyuk Britaniya, Karib xavzasi mamlakatlari bilan savdo kiladi. Pul birligi — Trinidad va Tobago dollari.

Trinidad va Tobagoda davlatga qarashli maktablardan tashqari xususiy maktablar ham bor. Davlat maktablarida oʻqish bepul. Darslar ingliz tilida olib boriladi. Zamonaviy taʼlim tizimi 7 yillik boshlangʻich maktab va 5 yillik oʻrta maktabdan iborat. Boshlangʻich taʼlim—majburiy. PortofSpeyn yaqinida VestIndiya universitetining Trinidad boʻlimi bor. PortofSpeyn va SanFernandoda politexnika institutlari ochilgan. Port-of-Speynda Trinidad va Tobago Markaziy va Ommaviy kutubxonasi, VestIndiya universiteti Trinidad boʻlimining kutubxonasi, milliy muzey va galereya mavjud.

Yirik gazetalari: "Trinidad gardian" ("Trinidad posboni", kundalik gazeta, 1917-yildan), "Trinidad end Tobago gazett" ("Trinidad va Tobago gazetasi", hukumat haftanomasi, 1882-yildan), "Trinidad end Tobago ekspress" ("Trinidad va Tobago shoshilinch xabarlari, kundalik gazeta, 1967-yildan), "Nyusdey" ("Kun yangiliklari", kundalik gazeta, 1993-yildan), "Sandi gardian" ("Yakshanba posboni", haftanoma, 1917-yildan). Milliy agentligi yoʻq. Radioeshittirish 1947-yildan ("Neshnl brodkasting netuork limited" hukumat mahkamasi, 1957-yil tashkil etilgan), telekoʻrsatuv 1962-yildan ("Trinidad end Tobago televiji kompani limited" tijorat xizmati, 1962-yil tashkil etilgan) olib boriladi.

Trinidad indeyslarining folklori hozirgacha deyarli saqlanib krlmagan. Negrlarning bu yerda toʻqigan va ijtimoiy mazmun bilan sugorilgan "kalipso" qoʻshiklari xalq ogʻzaki ijodining namunalaridir. Zamonaviy adabiyot ingliz tilida vujudga keldi. Ikkinchi jahon urushidan keyin milliy ozodlik harakatining kuchayishi adabiyotning kamol topishiga samarali taʼsir qildi. R.de Buassyer va S. Selvonning ijtimoiy mavzudagi romanlari dastlabki salmokli asarlardir. Taniqli yozuvchi V. S. Neypolning "Elvirdagi saylov" (1958), "Taklidchilar" (1967), "Mister Bisvasga atalgan uy" (1961), "Partizanlar" (1975), "Dare oʻzani" (1979) kabi romanlarida VestIndiyadagi voqelikni zaharxanda bilan tanqid qiladi. Mustaqillik yillarida I. Xan, M. Entoni, E. Lavles kabi isteʼdodli adiblar adabiyotga kirib keldi. G. Telemak, E. Rouch, D. Uolkott (1970-yillardan nazmda ijod qilgan) kabi shoirlar mashhur. D. Uolkott, E. Xill, E. Jon esa dramaturgiyani rivojlantirdilar.

Mustamlaka davri meʼmoriy yodgorliklaridan Tobago orolda yevropaliklar qurgan Jeyms qalʼasi (1666) xarobasi saqlanib qolgan. 19-asr boshlaridan klassitsizm va qorishiq meʼmorlik uslubidagi jamoat binolari, xos uylar, cherkovlar kurildi (PortofSpeyndagi Yepiskop saroyi, Oll Sents sobori va boshqalar). 20-asrning 20-yillarida hind va musulmon ibodatxonalari (SentJofer shahridagi masjid) barpo etiddi. Shaharlarda pastqam yogʻoch uylar koʻp uchraydi. Tasviriy sanʼat 19-asrning 2yarmidan rivojlana boshladi. 20-asrning tanikdi rassomlari orasida J. M. Kazabon, A. Kodalo, M. Uayk, J. Farrel, J. Kramvell, K. Changlar bor. Kad. xalq hunarmandchiligida Aravak indeyslarining keramika, gazmol, bezak buyumlari saqlangan, anʼanaviy karnaval bayramlariga liboslar tayyorlash odati davom etib keladi.

• Iere qishloq masjidi