Yodgorlik

Yodgorlik — bu biror narsaning yoki biror shaxsning  xotirasini saqlaydigan inshootdir^[1].

Yodgorliklarning butun xilma-xilligi yoki monumental sanʼat asarlari ramziy yodgorliklarga alohida eʼtibor berilib, ular yodgorlik fani tomonidan oʻrganiladi.

Yodgorliklar ob’ektiv tarixiy funktsiyani bajaradi va koʻpchilik tashviqot ob’ekti boʻlgan siyosiy yukni koʻtaradi.

• yodgorlik tosh, xoch va boshqalar;
• büstlar;

• haykallar;
• ot haykallari ,
• zafarli arklar, obelisklar, rostral ustunlar, zafar ustunlari;
• Kuboklar va kenotaflar;
• mavhum kompozitsiyalar;
• Memorial belgi, yodgorlik lavhasi;
• Texnik yodgorliklar: yodgorlik sifatida oʻrnatilgan texnik qurilmalar, koʻpincha transport vositalari (lokomotivlar, avtomobillar, tanklar, qurollar, samolyotlar va boshqalar);
• Memorial majmualar
• piramidalar

• Yodgorliklar (lot. monumentum „esdalik; yodgorlik“, monere soʻzidan „ilhomlantirmoq, eslatmoq, ilhomlantirmoq“) oʻz davri va davrining har qanday muhim voqeasini belgilab beruvchi hamda voqelikni ijtimoiy va jamoat idrokiga mos keladigan ravishda tasvirlab beradigan  sunʼiy kelib chiqqan muhim timsollari hisoblanadi. Masalan, Borodinodagi arxitektura ansambli Borodino jangi sharafiga, Volgogradda Stalingrad jangi sharafiga qurilgan yodgorliklar shular jumlasidandir.Monumental haykal odatda oʻz davrining shaxsini idrok etish kontekstida katta kuch sarflashni talab qiladigan muhim, qahramonlik voqealari sharafiga oʻrnatiladi. Arxitektura nuqtai nazaridan, yodgorliklar makonni tashkil qiladi, koʻpincha yodgorliklar maydon yoki boshqa jamoat joylarining vizual markazi boʻlib xizmat qiladi.
• Qabr toshlari qabristonlarda oʻrnatiladi, ular koʻpincha marhumning dinining ramzlarini aks ettiradi (masalan, nasroniy qabristonlaridagi xoch).

Soʻzning zamonaviy maʼnosida yodgorliklarning prototiplari qadimgi dafn majmualari edi (masalan, qadimgi Misr piramidalari , Sharqning baʼzi mamlakatlaridagi qabr toshlari), ammo bunday tuzilmalarda yodgorlik funktsiyasi haligacha kult va madaniyatdan ustun boʻlmagan.

Birinchi toʻlaqonli yodgorliklar (yaʼni, faqat yodgorlik funksiyasini bajaradigan tuzilmalar) Qadimgi Rimda paydo boʻlgan. Bularga imperatorlarning otliq haykallari, yodgorlik arklari va ustunlar kiradi.

Oʻrta asrlarda Evropada xochlar koʻpincha unutilmas joylarda oʻrnatildi (masalan, Zdudichskiy tosh xochi). Yodgorlik ibodatxonalarini qurish anʼanasi ham mavjud edi. Bunday ibodatxonalar ikkita funksiyani — yodgorlik va kultni birlashtirgan. Masalan, faqatgina Rossiyaga xos boʻlgan „qon ustida“ ibodatxonalari.

Birinchi haykal-yodgorliklar Uygʻonish davrida Yevropada paydo boʻlgan. Qadimgi Rim imperatorlari yodgorliklari bunday yodgorliklarga namuna boʻlib xizmat qilgan. XVIII-XIX asrlarda yodgorlik maqsadida yirik yodgorlik inshootlari ham qurilgan, masalan, zafar arklari (qadimgi Rim timsoli va oʻxshashida yaratilgan) keng tarqaldi.

20-asr oxiri 21-asr boshlarida kichik, „xona“ yodgorlik-haykallar keng tarqaldi. Koʻpincha ular toʻliq hajmda ishlab chiqariladi va poydevorga oʻrnatilmaydi, lekin koʻcha darajasiga xos ravishda yaratilgan.

Yodgorlik. Dekommunizatsiyadan  keyin Budapesht yaqinidagi Stalin haykalidan faqatgina Stalin etiklari saqlanib qolgan.Fashistlar Germaniyasida gomofobiya qurbonlari yodgorligining ochilish marosimida soʻzga chiqqan Germaniyaning Isroildagi elchisi „Yodgorliklar oʻzlarining ob’ektiv tarixiy funksiyasidan tashqari, u yoki bu siyosiy paradigmani qoʻllab-quvvatlashga xizmat qiladi“-degan fikrlarni bayon qilgan   :

O‘tgan voqealarni abadiylashtirishda yodgorliklar o‘rnatish, ko‘chalarga nom berish muhim ahamiyatga ega. Lekin, birinchi navbatda, ular kelajak haqida eslatma boʻlib xizmat qiladi.

Siyosiy paradigmaning oʻzgarishi koʻpincha oldingi rejim tomonidan oʻrnatilgan yodgorliklarning buzilishiga olib keladi (Denazifikatsiya, destalinizatsiya).

• Сокол К. Г.. Монументальные памятники Российской империи: Каталог. Вагриус Плюс, 2006. ISBN 5-98525-018-0. 
• Lyubov Golburt. O chyom svidetelstvuyut pamyatniki? // Istoriya i povestvovanie: Sb. statey. — M.: NLO, 2006, s. 51—68
• Памятники героям-комсомольцам: иллюстрированное справочное издание, посвященное 65-летию Победы в Великой Отечественной войне, 200 экз, М.: Изд-во Моск. гуманит. ун-та, 2010. ISBN 978-5-98079-612-9. 
• Malov, Sergey Yefimovich. Pamyatniki drevnetyurkskoy pismennosti. Ripol Klassik, 2013.

• Pamyatnik — statya iz Bolshoy sovetskoy ensiklopedii. 
• Visochayshie pamyatniki mira (Wayback Machine saytida 2010-02-13 sanasida arxivlangan) Andoza:Wayback 2^(ingl.)
• pami_atnik — soobщestvo „Pamyatniki i skulpturi, vizivayuщie interes“
• war_monument — soobщestvo „Voennie pamyatniki“
• ru_monument — soobщestvo „Monumentalnaya propaganda“
• Zagraevskiy S. V. Pamyatniki: stavit ili ne stavit, snosit ili ne snosit? Andoza:Wayback 2
• Kravchenko I. G. Pamyatnik kak sotsialniy fenomen Andoza:Wayback 2