Turkiston harbiy okrugi

Turkiston harbiy okrugi TurkVO
Turkiston harbiy okrugi 1989-yil 1-yanvar
Faol	1867—1920; 1945—1992
Davlat
Kimga qaram	Rossiya imperiyasining harbiy vazirligi SSSR xalq komissarligi SSSR XMK SSSR MV SSSR Mudofaa vazirligi
Tip	Harbiy okrug
Hajm	Birlashma
Janglar	Oʻrta Osiyoning Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olinishi Oʻrta Osiyo qoʻzgʻoloni Rossiyada fuqarolar urushi Bosmachilarga qarshi kurash Afgʻon urushi (1979—1989)
Mukofotlar	Qizil Bayroq ordeni
Qoʻmondonlar
Eʼtiborga loyiq qoʻmondonlar	Ivan Petrov

Qizil bayroqli Turkiston harbiy okrugi (TurkVO) (ruscha: Туркестанский военный округ (ТуркВО); Turkestansky voyenyi okrug (TurkVO)) – Rossiya Imperator Armiyasi va Sovet Qurolli Kuchlari tarkibiga kiruvchi harbiy okrug boʻlib, shtab-kvartirasi Toshkentda joylashgan. Okrug birinchi marta 1874-yilda Rossiya imperiyasidagi harbiy islohoti paytida vazir Dmitriy Milyutin buyrugʻi bilan Rossiya imperiyasi hududida oʻn toʻrtta harbiy okrug tashkil etilgan. Turkiston harbiy okrugining birinchi qoʻmondoni Konstantin Petrovich fon Kaufman edi, u oʻsha paytda Rossiya Turkistoni general-gubernatori ham edi.

Turkiston harbiy okrugi 1874-yilda Rossiyada urush vaziri Dmitriy Milyutin tomonidan olib borilgan harbiy islohot davrida, butun Rossiya hududi 14 ta harbiy okrugga boʻlingan vaqtida tashkil etilgan.

Turkiston harbiy okrugi qoʻshinlarining birinchi qoʻmondoni (1867—1882) Konstantin Petrovich fon Kaufman edi.

Okrug qoʻshinlari qoʻmondoni bir vaqtning oʻzida Turkiston general-gubernatori va Semirechensk kazak armiyasining harbiy atamani lavozimlarini egallagan. 1897-yil 26-dekabrda Zakaspiy va Semirechensk viloyatlari mos ravishda Urush vazirligi va Ichki ishlar vazirligi yurisdiksiyasidan Turkiston harbiy okrugiga oʻtkazilgan va Turkiston general-gubernatorligining asosiy nazoratiga boʻysungan^[1].

Bolsheviklar hokimiyat tepasiga kelib, 1918-yil 30-aprelda Rossiya tarkibida Turkiston Muxtor Respublikasi tuzilgach, 1918-yil 4-mayda Kaspiy, Sirdaryo, Semirechensk, Samarqand va Fargʻona viloyatlari hududida Turkiston harbiy okrugi qayta tashkil etilgan^[2].

Harbiy okrug qayta tashkil etilgandan soʻng deyarli darhol Turkiston hududida faol jangovar harakatlar boshlangan. 1918-yil 9-iyulda bosmachilar harakatining kuchayishi munosabati bilan Fargʻona viloyatida harbiy holat eʼlon qilingan.

1918-yil 7-dekabrda P. D. Krutikov boshchiligida Fargʻona fronti^{[note 1]}ning tezkor shtab-kvartirasi tuzilgan.

Okrug hududida boʻlayotgan faol jangovar harakatlar munosabati bilan 1920-yil 7-martda uning funksiyalari Turkiston frontiga boshqarish yuklatildi va okrug amalda tugatilgan^{[note 2][4]}. Xuddi avvalgidek Turkiston frontining okrug shtab-kvartirasi Toshkent shahrida joylashgan edi^{[note 3]}.

SSSR Inqilobiy Harbiy Kengashining 1926-yil 4-iyundagi 304-sonli buyrugʻi bilan Turkiston fronti Oʻrta Osiyo harbiy okrugi deb oʻzgartirildi, uning tarkibiga Turkmaniston va Oʻzbekiston SSR, Qirgʻiziston va Tojikiston ASSR hududlari kirgan. Oʻrta Osiyo respublikalari va viloyatlarining maʼmuriy-hududiy boʻlinishidagi oʻzgarishlar munosabati bilan 1940-yil avgustidan boshlab okrug tarkibiga Qozogʻiston SSR, Qirgʻiziston, Tojikiston, Turkmaniston, Oʻzbekiston SSSlar kirgan. Yangilangan okrugning shtab-kvartirasi Toshkent shahrida joylashgan edi.

Turkiston harbiy okrugi (TurkVO) 1945-yil 9-iyulda, Oʻrta Osiyo harbiy okrugi (SAVO) Turkiston va dashtga boʻlinganda (1946-yilda TurkVO tarkibiga kiritilgan) harbiy okrug qayta tashkil etilgan. Okrug qoʻmondonligi Toshkentda joylashgan edi.

1968-yilda Turkiston harbiy okrugi Qizil Bayroq ordeni bilan taqdirlandi va Qizil Bayroqli Turkiston harbiy okrugi deb nomlandi^[5][6].

Sovet davrida „Frunzevets“ tuman gazetasi nashr etilgan.

1960-yillarning birinchi yarmida Turkmaniston SSR hududida eng kuchli qoʻshinlar guruhi joylashtirildi. Bu yerda joylashgan 1-armiya korpusi (shtab-kvartirasi Ashxobodda) bitta tank va bitta motorli miltiq diviziyasini oʻz ichiga olgan. Bundan tashqari, 5-gvardiya motooʻqotar diviziyasi Kushkada joylashgan edi^[7].

SSSR va Xitoy oʻrtasidagi munosabatlarning bir qator qayta tashkil etilishidan soʻng yomonlashishi munosabati bilan 1969-yil 24-iyunda Oʻrta Osiyo harbiy okrugi qayta tashkil etildi.

Shunday qilib, ilgari Turkiston harbiy okrugi tarkibiga kirgan hududda ikkita okrug tashkil etildi:

• Bosh qarorgohi Toshkentda boʻlgan, Oʻzbekiston SSR va Turkmaniston SSR hududini oʻz ichiga olgan Qizil Bayroqli Turkiston harbiy okrugi.
• Bosh qarorgohi Olmaota shahrida boʻlgan Oʻrta Osiyo harbiy okrugi Qozogʻiston SSR, Qirgʻiziston SSR va Tojikiston SSR hududining bir qismida^[8].

SAVOning harbiy kuchlari qisman yangi harbiy okrug hududida joylashgan tuzilmalar va harbiy qismlarni qayta taqsimlash orqali yaratilgan. Shuningdek, baʼzi tuzilmalar TurkVOdan Shimoliy Kavkaz harbiy okrugi hududiga koʻchirilgan. Misol uchun, shunga oʻxshash qayta joylashtirilgan harbiy qismlar^[9]:

• 78-panzer diviziyasi
• 80-gvardiya oʻquv motorli miltiq diviziyasi

Baʼzi birliklar Shimoliy-Sharqiy harbiy okrugga gʻarbiy harbiy okruglardan qayta joylashtirildi:

• 68-motorli miltiq diviziyasi
• 155-motorli miltiq diviziyasi

1979-yil dekabr oyining oʻrtalarida SSSR rahbariyati Afgʻonistonga cheklangan qoʻshinlar kontingentini yuborishga qaror qildi. Shu munosabat bilan TurkVO hududi va Shimoliy-Sharqiy harbiy okrugning janubiy hududlari kirishga tayyorlanayotgan qoʻshinlar va harbiy qismlarni tayyorlash va joylashtirish uchun asosiy hududlarga aylandi.

Okrug hududida quyidagi tadbirlar amalga oshirilgan^[10]:

• Roʻyxatga olingan xodimlarni safarbar qilish uchun koʻplab punktlar yaratilgan;
• Eng qisqa vaqt ichida Oʻrta Osiyo ittifoq respublikalari aholisi va Qozogʻiston SSR janubi aholisidan 50 mingga yaqin zahiradagi harbiy xizmatchilar safarbar etilgan;
• Tuzilgan harbiy guruh uchun yuk tashishni amalga oshirish uchun xalq xoʻjaligi korxonalaridan avtomobil texnikasini safarbar qilish amalga oshirilgan;
• Harbiy qismlar negizida boshqa okruglardan kelgan qoʻshinlar va harbiy qismlarni joylashtirish va jangovar muvofiqlashtirish uchun lagerlar tashkil etilgan;
• Urush davrida TurkVO va SAVO qoʻshinlari va harbiy qismlari toʻliq kuchga kirgunga qadar;
• TurkVO hududida, Afgʻoniston bilan chegaradosh ikkita yirik Sovet shaharlari (Termiz va Kushka) garnizonlarida 40-qoʻshma qurolli armiya tuzilgan va ular uchun OKSVAning asosini tashkil qilingan.

Okrugdan Afgʻonistonga quruqlikdagi qoʻshinlarning quyidagi tuzilmalari va harbiy qismlari kiritilgan^[11]:

• 5-gvardiya motooʻqchi diviziyasi;
• 108-motooʻqchi diviziya;
• 56-alohida gvardiya havo hujumi brigadasi;
• 345-alohida gvardiya parashyut polki;
• 28-armiya artilleriya polki;
• 15-alohida maxsus kuchlar brigadasi (1985-yilda kiritilgan).

Jangovar rahbarlik, barcha turdagi taʼminot, hizmatga chaqiriluvchilarning rotatsiyasini taʼminlash, shuningdek, boshqa maʼmuriy va iqtisodiy masalalar boʻyicha Afgʻonistonga kiritilgan 40-qoʻshma qurolli armiya TurkVO shtab-kvartirasiga toʻliq boʻysungan^[12][13].

1982-yildan TurkVO hududida oʻquv qoʻshinlari va harbiy qismlar tashkil etilgan boʻlib, ularda chaqiriluvchilar Afgʻonistondagi 40-qoʻshma qurolli armiya tarkibida keyingi xizmatga maqsadli ravishda oʻqitilgan. Harbiy xizmatchilar orasida bu oʻquv markazlari afgʻon oʻquv markazlari deb atalgan^[14][15].

1980-yillarning oxirida TurkVO hududidagi oʻquv qoʻshinlari va harbiy qismlar quyidagilar edi^[16][17][18]:

• 61-oʻquv motorli miltiq diviziyasi – 209-tuman oʻquv markazi (209-oʻquv markazi, 16716-harbiy qism; Ashxobod):
  • Ashxobod:
    • 163-oʻquv motorli miltiq polki (73701-harbiy qism),
    • 173-oʻquv motorli miltiq polki (81102-harbiy qism),
    • 175-oʻquv motorli miltiq polki (95866-harbiy qism),
    • oʻquv artilleriya polki (10823- harbiy qism),
    • oʻquv zenit-artilleriya polki (03553-harbiy qism),
    • alohida oʻquv raketa diviziyasi (75209-harbiy qism),
    • tankga qarshi oʻquv boʻlinmasi,
    • 1382-alohida oʻquv-razvedka bataloni (54069-harbiy qism),
    • alohida oʻquv muhandis bataloni (74959-harbiy qism),
    • kimyoviy mudofaa boʻyicha alohida oʻquv kompaniyasi,
    • alohida oʻquv taʼmirlash-tiklash bataloni (12605-harbiy qism),
    • alohida oʻquv avtomobil bataloni (22331-harbiy qism),
    • SSSR KGB harbiy qarshi razvedka boshqarmasi (OVKR, 14779-sonli harbiy qism);
  • Tejen:
    • 232-oʻquv tank polki (10858-harbiy qism),
    • 811-alohida oʻquv aloqa bataloni (39735-harbiy qism),
    • 98-alohida oʻquv tibbiy bataloni (22330-harbiy qism);
• 787-alohida oʻquv motorli miltiq polki – 720-oʻquv markazi (36691-harbiy qism; Chengeldi).

1990-yillarning boshlarida Turkmaniston SSR hududida Sovet qoʻshinlarining asosiy guruhi Turkmanistonda joylashgan edi^[7]: ikkita motorli miltiq diviziyasi, tuman oʻquv markazi (oʻquv MSD), artilleriya brigadasi, raketa, artilleriya polki, tankga qarshi artilleriya polki, shuningdek, muhandislik sapyorlar brigadasi va boshqa boʻlinmalar. Turkmaniston SSRda joylashgan harbiy texnikalar: 530 tank (T-72), 589 piyoda jangovar mashina (288 BMP-2, 250 BMP-1, 51 BRM-1K), 543 bronetransportyor (199 BTR-70), 344 BTR-60), 16 ta 2S3 Akatsiya oʻziyurar qurollari (qoʻshimcha ravishda qurollarga 76 D-1, 197 D-30), shuningdek 60 BM-21 Grad MLRS, 48 MT-12 zenit qurollari, 22 S-60 zenit qurollari, 28 ZSU-23-4 Shilka, 42 PM−38 minomyot va boshqa qurollar.

Oʻzbekiston SSR hududida quyidagilar joylashgan edi: motorli miltiq diviziyasi, 1 ta alohida parashyut polki, shuningdek, maxsus kuchlar brigadasi, artilleriya brigadasi va ikkita alohida artilleriya polki. Oʻzbekiston SSRda joylashgan qoʻshinlar quyidagilar bilan qurollangan edi: 179 tank (T-62), 97 piyoda jangovar mashina (BMP-1), 106 bronetransportyor (95 BTR-80, 11 BTR-70), 110 BMD-1, 70 BTR-D , 34 oʻziyurar qurol (18 2S1, 16 2SZ), 54 oʻziyurar qurol 2S9 Nona, 54 D-30 qurollari, shuningdek, 36 2A36, 54 D-20, 36 D-1, 15 MT-12 tankga qarshi qurol, 36 minomyot (18 PM −38, 18 2S12 Sani), 21 MLRS BM-21 „Grad“ va boshqa qurollar.

Bundan tashqari, 1991-yil oxirida sobiq Oʻzbekiston SSR hududida 1989—1991-yillarda XFK shartnomasiga muvofiq qurollarni qisqartirish zonasidan olib tashlangan 2 mingga yaqin tank, 1,2 ming zirhli jangovar mashina va 0,75 ming artilleriya tizimi saqlangan.

1989-yilda Oʻrta Osiyo harbiy okrugi tugatilishi munosabati bilan uning hududi (Qozogʻiston SSR, Qirgʻiziston SSR va Tojikiston SSR), shuningdek, u yerda joylashgan harbiy tuzilmalar „birlashgan“ Turkiston harbiy okrugiga boʻysundirilgan.

Okrug 1992-yil 30-iyunda Sovet Ittifoqi parchalanishi munosabati bilan tarqatib yuborilgan. Okrug qoʻshinlari Markaziy Osiyoning beshta yangi davlati: Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Tojikiston, Turkmaniston va Oʻzbekistonga boʻlingan.

Turkiston harbiy okrugi tarixi muzeyi Toshkent shahridagi Gorkiy shoh koʻchasida joylashgan^[19].

• Komandirlik, shtab va 372-alohida qoʻriqlash va taʼminot bataloni (Toshkent sh.)^[20];
• 4-gvardiya mototilovli Stalingrad Qizil Bayroq diviziyasi, Suvorov va Kutuzov ordenlari (Termiz);
• 114-motooʻqchilar diviziyasi (Samarqand);
• 133-motorli miltiq diviziyasi (Termiz);
• 151-motooʻqchilar diviziyasi (Qarshi);
• 209-motorli miltiq diviziyasi kadrlari (Azadbash);
• 237-chi shaxsiy orqa qoʻriqlash boʻlinmasi (Samarqand).
• 353-gvardiya zambarak artilleriya brigadasi (Kattaqoʻrgʻon);
• 304-chi kuchli artilleriya brigadasi (Qizil-Arvat);
• 135-tankga qarshi artilleriya brigadasi (Mari);
• 2-zenit-raketa brigadasi (Samarqand);
• 81-moddiy-texnik taʼminot brigadasi (Toshkent);
• 56-alohida havo mudofaasi radiotexnika brigadasi (Chimkent);
• 148-alohida aloqa brigadasi (Toshkent);
• 152-alohida shaxsiy aloqa brigadasi (Toshkent);
• 230-injenerlar brigadasi (Samarqand);
• 149-alohida OsNaz radiotexnika brigadasi (Toshkent);
• 244-alohida orqa aloqa polki (Toshkent);
• 162-alohida transport va jangovar vertolyot polki (Kogon)^[21];
• 399-alohida jangovar vertolyot polki (Chirchiq)^[22];
• 94-ponton-koʻprik polki (Fargʻona);
• 845-alohida raketa diviziyasi (Kattaqoʻrgʻon);
• 120-alohida maxsus avtomashinalarni taʼmirlash-tiklash bataloni (Toshkent);
• 805-alohida maxsus boʻlinmasi (Fargʻona);
• 67-aloqa punkti (Toshkent);
• 209-tuman oʻquv markazi (Ashxobod);
• 787-alohida oʻquv motorli miltiq polki – 720-oʻquv markazi (Chengeldi qishlogʻi);

• 40-qoʻshma qurolli armiya;
  • Boshqaruv (Kobul shahri);
  • armiya boʻysunish boʻlinmalari va tuzilmalari;
  • 5-gvardiya motorli miltiq Zimovnikovskiy Qizil Bayroq dviziyasi, SSSRning 60 yilligi nomidagi Kutuzov diviziyasi (Hirot);
  • 108-motorli miltiq Nevelskaya ikki marta qizil bayroqli diviziyasi (Bagram);
  • 201-motorli miltiq Gatchina Ikki marta Qizil Bayroq diviziyasi (Qunduz);
  • 103-gvardiya havo desantlari (Bagram);
  • 34-aralash aviatsiya korpusi (keyinchalik „40-armiya havo kuchlari“) (Qandahor, Shindand, Bagram, Xonobod, Qarshi).
• SSSR KGB boʻlinmalari va tuzilmalari;
• SSSR KGB chegara qoʻshinlarining boʻlinmalari va boʻlinmalari;
• SSSR Ichki ishlar vazirligining „Kobalt“ maxsus kuchlari otryadi^[16].

• korpus maʼmuriyati va alohida xavfsizlik va yordam kompaniyasi (Ashxobod);
• korpus boʻysunish boʻlinmalari va tuzilmalari (Ashxobod);
• 58-motorli miltiq Roslavl Qizil Bayroq diviziyasi (Qizil-Arvat, Nebit-Dag, Kazanjik stantsiyasi);
• 1980-yilda tuzilgan 88-motorli miltiq diviziyasi (Kushka, Chemen-Ibit stantsiyasi, Yoʻloʻtan);
• 154-motorli miltiq diviziyasi (Ashxobod (Bikrova))^[16].

• 14.07.1867 – 05.04.1882 – General-adyutant, general-leytenant (01.01.1874 yildan general-muhandis) Konstantin Petrovich fon Kaufman;
• 25.05.1882 – 02.01.1884 – General-leytenant Mixail Grigoryevich Chernyaev;
• 21.02.1884 – 28.10.1889 – General-adyutant, general-leytenant Nikolay Ottonovich fon Rosenbax;
• 28.10.1889 – 17.03.1898 – General-leytenant (17.03.1898 dan piyodalar generali), baron Aleksandr Borisovich Vrevskiy;
• 28.03.1898 – 01.01.1901 – Piyoda generali Sergey Mixaylovich Duxovskiy (Duxovskoy);
• 23.01.1901 – 18.05.1904 – Otliqlar generali Nikolay Aleksandrovich Ivanov;
• 22.06.1904 – 24.11.1905 – Otliqlar generali Nikolay Nikolaevich Tevyashev;
• 28.11.1905 – 15.08.1906 – General-leytenant Dean Ivanovich Subbotich
• 15.12.1906 – 08.03.1908 – Piyoda qoʻshinlari generali Nikolay Ivanovich Grodekov;
• 05.02.1908 – 03.17.1909 – Artilleriya generali Pavel Ivanovich Mishchenko;
• 17.03.1909 – 19.07.1914 – General-leytenant (12.06.1910 otliq general) Aleksandr Vasilyevich Samsonov;
• 10.04.1914 – 07.1916 – Okrug qoʻshinlarining vaqtincha qoʻmondoni, piyoda generali Fyodor Vladimirovich Martson;
• 07.1916-yil – Wreed, piyoda generali Mixail Romanovich Yerofeev;
• 22.07.1916 – 28.02.1917 (rasmiy ravishda 07.05.1917-yilgacha) – General-adyutant, piyoda generali Aleksey Nikolaevich Kuropatkin
• 03.1917-yil – polkovnik Leontiy Nikolaevich Cherkes.

• 07/14/1867 – 07/1871 – General-mayor Viktor Desiderievich Dandeville;
• 07.1871 – 01.1873 – Polkovnik Adolf Ivanovich Mosel;
• 01/10/1873 – 05/1878 – General-mayor (22.07.1873 dan E. I. V. Suite) Vitaliy Nikolaevich Trotskiy;
• 05.1878 – 07.1882 – General-mayor Adolf Ivanovich Mosel;
• 07.1882 – 04.1884 – General-mayor Nikolay Dementievich Novitskiy;
• 04.1884 – 11.1892 – General-mayor (30.08.1888 dan general-leytenant) Nikolay Iosifovich Razgonov;
• 07.1892 – 12.1892 – General-mayor Pavel Pavlovich Matveev;
• 12.1892 – 06.1893 – General-mayor Aleksandr Nikolaevich Povalo-Shveykovskiy;
• 06.1893 – 06.1896 – General-mayor Mixail Pavlovich Xoroshxin
• 06.1896 – 08.1897 – General-mayor Yakov Dmitrievich Fedorov;
• 08.1897 – 02.1899 – General-mayor Nikolay Nikolaevich Belyavskiy;
• 27.02.1899 – 11.14.1904 – General-mayor (11.06.1901-yildan general-leytenant) Vsevolod Viktorovich Saxarov;
• 11.15.1904 – 20.04.1906 – General-mayor (17.04.1905-yildan general-leytenant) Mixail Dmitrievich Evreinov;
• 07.1906 – 05.1910 – General-leytenant Guido Kazimirovich Rixter;
• 06.1910 – 12.1913 – General-leytenant Nikolay Sergeevich Glinskiy;
• 01.1914 – 10.1914 – General-mayor Ilya Zurabovich Odishelidze;
• 19.10.1914 – 08.11.1916 – va. D. General-leytenant Dmitriy Nikolaevich Voronets;
• 08.11.1916 – 22.04.1917 – General-mayor (04.02.1917 dan general-leytenant) Nikolay Nikolaevich Sivers;
• xx.xx.1917 – xx.11.1917 – Podpolkovnik Makkaveev, Venedikt Makarovich

Turkistonda 1917-yil apreldan oktyabrgacha Turkiston oʻlkasini boshqarish boʻyicha oliy ijroiya hokimiyati Muvaqqat hukumat Turkiston qoʻmitasi raisiga tegishli edi. Bu lavozimlarni egallaganlar:

• Nikolay Shchepkin – (1917-yil 7-aprel – 1917-yil 25-may).
• Vladimir Nalivkin – (1917-yil 6-iyun – 1917-yil 14-sentyabr).

Bu vaqtda okrug qoʻshinlarining qoʻmondonlari quyidagilar edi:

• Andrey Kiyashko – General-leytenant (1917-yil aprel – sentyabr);
• Vladimir Nalivkin – (1917-yil sentyabr) – Turkiston oʻlkasini boshqarish boʻyicha Muvaqqat hukumat Turkiston qoʻmitasining raisi (1917-yil 6-iyun – 1917-yil 14-sentyabr), 1917-yil sentyabr oyida Toshkentda sentabrdagi hokimiyat inqirozi paytida, deb eʼlon qildi. oʻzi tuman qoʻshinlari qoʻmondoni;
• Pavel Korovichenko – (1917-yil 25-sentyabr – 1917-yil 2-noyabr) – Muvaqqat hukumatning Turkiston oʻlkasini boshqarish boʻyicha Bosh komissari va Turkiston harbiy okrugi qoʻshinlari qoʻmondoni.

• Ivan Petrov – Armiya generali (1945-yil iyul – 1952-yil iyul)
• Aleksey Radzievskiy – general-leytenant (1952-yil iyul – 1953-yil aprel)
• Aleksandr Luchinskiy – general-polkovnik, 1955-yil avgustdan armiya generali (1953-yil aprel – 1957-yil oktyabr)
• Ivan Fedyuninskiy – armiya generali (1957-yil dekabr – 1965-yil dekabr)
• Nikolay Lyashenko – general-polkovnik, 1968-yil fevraldan armiya generali (1965-yil dekabr – 1969-yil iyun)
• Stepan Belonojko – general-polkovnik (1970-yil yanvar – 1978-yil dekabr)
• Yuriy Maksimov – general-polkovnik, 1982-yil dekabr, Armiya generali (1979-yil yanvar – 1984-yil sentyabr)
• Nikolay Popov – general-polkovnik, 1988-yil fevraldan armiya generali (1984-yil sentyabr – 1989-yil yanvar)
• Ivan Fujenko – general-polkovnik (1989-yil yanvar – 1991-yil dekabr)
• Georgiy Kondratiyev – general-leytenant, 1992-yildan general-polkovnik (1991-yil dekabr – 1992-yil iyun)

• Vladimir Uranov – general-leytenant (1945-yil iyul – 1949-yil fevral)
• Aleksandr Muxin – general-leytenant (1949-yil fevral – 1950-yil iyul)
• Aleksey Jeltov – general-polkovnik (1950-yil iyul – 1951-yil yanvar)
• Ivan Susaykov – tank kuchlari general-polkovnigi (1951-yil yanvar – 1957-yil yanvar)
• Yevdokim Maltsev – general-mayor, 1958-yil fevraldan general-leytenant (1957-yil yanvar – 1960-yil iyun)
• Nikita Demin – general-mayor, 1961-yil maydan general-leytenant (1960-yil iyun – 1966-yil aprel)
• Aleksandr Debaluk – general-mayor (1966-yil iyun – 1970-yil noyabr)
• Afanasiy Kochubeyev – general-mayor (1970-yil noyabr – 1971-yil iyun)
• Nikolay Shchukin – general-leytenant (1971-yil iyul – 1977-yil aprel)
• Viktor Rodin – general-leytenant (1977-yil aprel – 1982-yil mart)
• Nikolay Moiseyev – general-leytenant (1982-yil mart – 1985-yil avgust)
• Gennadiy Stefanovskiy – general-leytenant (1985-yil avgust – 1988-yil mart)
• Aleksandr Ovchinnikov – general-leytenant (1988-yil mart – 1989-yil iyul)
• Aleksandr Zaxarov – general-leytenant (1989-yil iyul – 1991-yil mart)

• Makariy Lipatov – general-mayor (1945-yil iyul – 1946-yil may)
• Stepan Kinosyan – general-leytenant (1946-yil may – 1949-yil aprel)
• Viktor Bogdanovich – general-mayor, 1949-yil maydan general-leytenant (1949-yil aprel – 1954-yil avgust)
• Aleksandr Kolominov – general-leytenant (1954-yil avgust – 1957-yil iyun)
• Pyotr Zalizyuk – general-leytenant (1958-yil dekabr – 1964-yil sentyabr)
• Nikolay Lazebnikov – general-leytenant (1964-yil sentyabr – 1969-yil sentyabr)
• Aleksandr Zvartsev – general-leytenant (1969-yil sentyabr – 1971-yil may)
• Pyotr Budakovskiy – general-mayor, 1973-yil noyabrdan general-leytenant (1971-yil may – 1975-yil avgust)
• Vladlen Mixaylov – general-mayor, 1976-yil oktyabrdan general-leytenant (1975-yil avgust – 1979-yil fevral)
• Grigoriy Krivosheev – general-leytenant (1979-yil mart – 1984-yil iyun)
• Yuriy Gusev – general-leytenant (1984-yil iyun – 1986-yil dekabr)
• Vladimir Denisov – general-leytenant (1986-yil dekabr – 1989-yil yanvar)
• Georgiy Shpak – general-leytenant (1991 – 1992-yil iyul)

• Ivan Sovetnikov – general-leytenant (yanvar 1946—1950)
• Pyotr Tertishniy – general-leytenant (1952-yil may – 1954-yil sentyabr)
• Filipp Cherokmanov – general-leytenant (1955-yil iyul – 1957-yil avgust)
• Nikolay Lyashenko – general-leytenant, 1961-yil maydan general-polkovnik (1957-yil dekabr – 1963-yil noyabr)
• Leonid Baukov – general-leytenant (1964-yil iyul – 1967-yil avgust)
• Stepan Belonojko – general-leytenant (1968—1970-yil yanvar)
• Ivan Dudura – general-leytenant (1970-yil yanvar – 1973-yil iyun)
• Yuriy Maksimov – general-mayor, 1974-yil may, general-leytenant (1973-yil iyun – 1979-yil yanvar, 1976—1978-yillarda tanaffus bilan)
• Yuriy Tuxarinov – general-leytenant, 1981-yildan general-polkovnik (1979-yil sentyabr – 1983-yil noyabr)^{[note 4]}
• Viktor Ermakov – general-leytenant (1983-yil noyabr – 1984-yil oktyabr)
• Lev Shustko – general-leytenant (1985—1986-yil sentyabr)
• Eduard Vorobyov – general-leytenant (1986-yil sentyabr – 1987-yil dekabr)
• Georgiy Kondratyev – general-leytenant (1989-yil mart – 1991-yil dekabr)

• Markaziy Osiyo harbiy okrugi

• Kollektiv avtorov (Collective Authors). Krasnoznamyonniy Turkestanskiy / Pod obщ. red. generala armii N. I. Popova. – 2-e izd., ispr. i dop. – M.: Voenizdat, 1988. – 414 s. – 35 tis, ekz. – ISBN 5-203-00036-0
• Коллектив авторов. . 
• Коллектив авторов РФ „Туркестанский военный округ“, . Военная энциклопедия, 10000 экз, М.: Воениздат, 2004 — 151—152-bet. ISBN 5-203-01875-8. 
• Басханов М. К.. «У ворот английского могущества». А. Е. Снесарев в Туркестане, 1899—1904. СПб.: Нестор-История, 2015. ISBN 978-5-4469-0728-1. 

• Turkiston harbiy okrugi Rossiya imperator armiyasi. Turkiston harbiy okrugi
• Turkiston harbiy okrugi Turkiston fronti (Turkiston harbiy okrugi) qoʻshinlarining basmachilarga qarshi kurashda ishtiroki.
• Turkiston harbiy okrugi Rossiya arxivlari. Sovet Armiyasi Markaziy davlat arxivi. Markaziy Osiyo harbiy okrugi (SAVO)
• Turkiston harbiy okrugi Turkiston harbiy okrugi - Voronej davlat universitetining Xotira klubi veb-saytidagi ma'lumotnoma
• Turkiston harbiy okrugi Turkiston umumiy hukumatining tashkil etilishi haqida
• Turkiston harbiy okrugi Oʻrta Osiyoda bosmachilarga qarshi kurash 1918—1938-yillar

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Turkiston_harbiy_okrugi&oldid=5181623" dan olindi