Qovunchi madaniyati
Qovunchi madaniyati - mil. av 2-asr — milodiy 6-asrga oid arxeologik madaniyat. Oʻrganilgan joy dastlab qovunchitepa xarobasi boʻlgani uchun nomi shundan. Qovunchi madaniyati Toshkent vohasi, Sirdaryoning oʻrta oqimi va Fargʻonaning shim.-gʻarbiy qismida tarqalgan. arxeolog G.V.Grigoryev 1934—37 yillarda Qovunchi madaniyati majmualarida qazish ishlari olib borgan. Shoshtepani oʻrganish natijasida 1-marta madaniy qatlamlarning aniq stratigrafiyasi belgilandi. Bu esa Qovunchi madaniyatining aniq davrini (Qovunchi I miloddan avvalgi 2—1-asrlar: Qovunchi II 2 bosqichga boʻlinib, uning 1-bosqichi milodiy 1—4-asr
lar, 2-bosqichi 5—6-asrlar) belgilashga asos boʻlgan. Qovunchi madaniyati Toshkent vohasidagi qad. dehqonchilik bilan shugʻullangan tub aholi madaniyati (qarang Burganli madaniyati) asosida "xalqlarning buyuk koʻchishi" davrida Toshkent vohasiga kirib kelgan sarmatlar. hunlar va boshqa xalqlarning etnik madaniyati taʼsirida rivojlangan. Toshkent vohasi Qovunchi madaniyati shakllanishining asosiy markazi boʻlgan. Majmualarda meʼmorlik maktabining mahalliy anʼanalariga asoslangan, yuksak mudofaa inshootlariga ega boʻlgan shaharsozlik, sopol idishlar va haykalchalar shaklining oʻziga xos xususiyatlari tarkib topgan. Qovunchi madaniyati vohada shahar madaniyati paydo boʻlishi hamda irrigatsiya tizimining takomillashishi asosida dehqonchilikning yanada rivojlanish davrida tarqalgan. Qovunchi majmualari asosida Toshkent shahri madaniyati paydo boʻlgan va rivojlana boshlagan. Oʻsha davrdagi ark va uning atrofida 1 yoki 2 qishloqdan iborat aholi punktlari boʻlib, ularning ayrimlari mudofaa devorlari bilan oʻralgan. Shaharlar hunarmandchilikning va savdo-sotiqning asosiy tayanch punkti hisoblangan. Metallga ishlov berish (temirchilik, jez asboblar quy-ish) ancha rivojlangan. Kulolchilikda sopol idishlar yasash asosiy oʻrin egallagan, ularning turi, shakli koʻpaygan. Sopol idishlarning tagi tekis boʻlgan. Qovunchi I da koʻvacha, tovoq, qizgʻish yoki boʻgʻiq qoʻngʻir rang berilgan sopol idishlar, Qovunchi II da quloqli xurmachalar, bandlari hayvon shaklidagi turli idishlar va xurmachalar uchraydi. Qovunchi madaniyatiga xos idish qopqoqlari, koʻralar, diniy marosim buyumlari, 2 boshli qoʻchqor yoki shoxli hoʻkiz boshlari shaklida yasalgan oʻchoq poytagliklari topilgan, ulardan tutatqi solinadigan va qurbonlik qilinadigan idish sifatida ham foydalanilgan. Qovunchiliklar dehqonchilik va yaylov chorvachiligi bilan shugʻullanishgan. Ular dehqonchilik maʼbudalari, olov va ajdodlarga sigʻinishgan. Milodning dastlabki asrlarida Qovunchi madaniyati janubga tomon tarqalib, Sugʻd, Qashqadaryo hududidagi mahalliy madaniy majmualarga taʼsir eta boshlagan. 6-asrga kelib, Oʻrta Osiyoning markazidagi vohalar bilan iqtisodiy va savdo aloqalarining kuchayishi hamda umumsugʻd madaniyati taʼsirida Toshkent vohasida Qovunchi madaniyati oʻziga xos alomatlarini yoʻqotgan, sekin-asta butun Movarounnahrga xos yagona madaniyat vujudga kela boshlagan.
Abdulahad Muhammadjonov.
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |