[go: up one dir, main page]
Kontent qismiga oʻtish

Nasi uduk

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Nasi uduk ziravorlari

Nasi uduk - kokos suti bilan dimlanuvchi oq guruchdan tayyorlangan va muskat yong'og'i, doljin, zanjabil, limon o‘ti va qalampirdan iborat milliy indonez taomi. Bu taom hozirgi kunda eng mashhur Betawi taomlaridan biri hisoblanadi va eng ko‘p ushbu hududda tayyorlanadi.[1][2]

Nasi uduk odatda qovurilgan chipslar, qovurilgan tofu, omlet yoki to‘g‘ralgan va qovurilgan tuxum, quritilgan va maydalangan tempeh, qovurilgan piyoz, tovuq, bodring va yeryong‘oq sousi bilan birga iste'mol qilinadi. Bu taom ko‘chada sotiluvchi ovqatlar qatoridan joy egallagan bo‘lib, odatda ertalab nonushta uchun, kechqurun esa kechki ovqat uchun tez-tez sotiladi. Kechasi nasi uduk ko‘pincha katta shaharlarda asosiy yo‘llar bo‘ylab sotiladi. Nasi uduk Java orolidagi shahar va viloyatlarda keng sotiladi, ammo uni Javadan tashqarida topish juda qiyin.[manba kerak]

Etimologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Indoneziya oshpazlik akademiyasi tomonidan tuzilgan "Selaksa Betawi Taste & Stories" (2016) kitobiga ko‘ra, uduk etimologik atamasi "qiyin" degan ma'noni anglatadi, bu esa ilgari bu taomni odatda fermerlar, malakasiz ishchilar yoki oddiy odamlar iste'mol qilganligini anglatadi.[1]

Boshqa bir manbalarga ko‘ra esa, uduk atamasi aralashish atamasi bilan bog‘liq, shuning uchun nasi uduk "aralashtirilgan guruch" yoki "aralash guruch" degan ma'noni anglatadi.[3]

Biroq, Nasi Uduk taomini mataramlik Sulton Agung bilan bog‘laydiganlar ham bor. Mataramlik Sulton Agung bu guruchli taomni arabcha “tavadhu” so‘zidan kelib chiqqan holda “nasi tavadu” deb atagani aytiladi.[4][5] Amaldagi dialektga qarab, uni yava tilida uduk yoki wuduk deb ham atash mumkin.[6] Bu guruch ko‘pincha sega sho'r (ta'mli guruch) deb ataladi, bu belgi esa o‘zaro uning ta'miga ishora qiladi, boshqa taomlardan shu jihatidan ham farq qiladi.[6]

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lilly T. Ervinning "Makanan Khas Betawi" (2018) kitobiga ko‘ra, nasi uduk - juda mashhur va Jakartaning har bir burchagida topish oson bo‘lgan betavi taomidir .[1] Bu taom hozir Jakarta bilan bog‘langan bo‘lsa-da, oshpazlik tarixchilari nasi udukning kelib chiqishini ikki pazandachilik madaniyati ta'siridan kuzatish mumkinligini ta'kidlaydilar; ya'ni Malay va Yava .[1]

Tarixchilarning ta’kidlashicha, Malakka va Bataviya port shaharlari o‘rtasida yaqin migratsiya va savdo aloqalari bo‘lgan, ya’ni Malakkadan savdogarlar va muhojirlar Bataviyaga kelib o‘rnashgan. Betavi oshpazlik mutaxassisi Pudentiyaning so‘zlariga ko‘ra, "Betawi oshpazlik madaniyati" nomli munozarada ba'zi malayliklar Malakkadan Bataviyaga kelib o‘rnashgan va u yerda ular o‘zlarining maxsus taomlarini, ya'ni nasi lemakni olib kelishgan.[1] Shu bilan birga, Mataramdan kelgan yavalik muhojirlar ham guruchni hindiston yong‘og‘i suti bilan pishirishga odatlanganlar, bu sega sho‘r deb ataladi.[1] Ayniqsa, 1641-yilda Portugaliyaga tegishli bo‘lgan Malakka Gollandiya qoʻliga oʻtgandan soʻng, Malaka va Batavia oʻrtasidagi savdo aloqalari yaqinroq boʻldi, chunki ikkalasi ham gollandlarga tegishli edi. Malaylarning Bataviyaga ko‘chishi isbotini Sharqiy Jakartadagi Jatinegara yaqinidagi Kampung Melayu, ya'ni malay nuanceiga ega bo‘lgan nom mavjudligidan ko‘rish mumkin.

Nasi uduk mataramlik Sulton Agungning kebuli guruchini ilk marta ta'tib ko‘rgandan so‘ng, bu guruch mzasini boshqa turdagi guruchlardan ustun ko‘rgani sababli kelib chiqqan deb ishonadiganlar ham bor.[7] Bu taom Yava oroli aholisi tomonidan tayyorlana boshlangan va keyinchalik Gollandiyaning Sharqiy Hindistonida ommalashgan.[7]

Babad Tanah Javiyning so‘zlariga ko‘ra, Mataram sultoni "arab guruchini" iste'mol qilishni yaxshi ko‘rar edi, u har xil palov yoki arab guruchidan tayyorlangan taomlarni sevib iste'mol qilardi. Arab guruchli taomlari ko‘pincha nasi kebuli (indonezlar orasida mashhur Arabistondan kelib chiqqan) yoki nasi biryani (hind musulmon taomi) deb ataladi. Bu ikki taom o‘sha paytda Yava musulmonlari orasida eng ko‘p ma'lum bo‘lgan. Keyin Sulton Agung mahalliy mahsulotlardan foydalangan holda "arab taomining" mahalliy shaklini yaratishga qaror qildi. U buni qisman davlat xarajatlarini kamaytirish (arab guruchidan tayyorlangan taomlarni tayyorlash uchun import qilinadigan mahsulotlarni sotib olish narxi juda yuqori bo‘lgan) va mahalliylikni oshirish uchun qildi.[4]

Ko‘p o‘tmay, sega uduk an'anaviy yavaliklarning "minnatdorchilik" marosimidagi "odatlar" ning bir qismiga aylandi, bu ko‘pincha banca'an (bancakan) yoki slametan deb ataladi. Nasi udukni sega ne'matida,[8] oziq-ovqat qatorida (odatda guruch, sabzavotlar va yonma-ovqatlar mavjud) topish mumkin yoki marosim yoki tadbir tugagandan keyin tarqatiladigan tumpeng sifatida xizmat qiladi. Sega uduk, shuningdek, Vivitan paytida taqdim etilishi kerak bo‘lgan asosiy taom bo‘lib, odatda Javaning bir nechta hududlarida o‘tkaziladigan hosil oldidan marosimning asosiy tarkibiy qismidir.[9]

Nasi uduk Bataviyaga 1628 yilda Javadan kelgan muhojirlar tomonidan kirib kelgan va keyinchalik Bataviyada mashhur milliy taomgalar safiga kiritilgan.[7] Ushbu taomni sotadigan betawi aholisi ko‘pincha jengkol güveç, Betawi twist bilan birgalikda sotishadi. Nasi uduk Surinam va Niderlandiyadagi Yava diasporasi orasida ham mashhur. Golland tilida nasi uduk rijst vermengd met onrust van de liefde (qisqartirilgan jaloerse rijst ) deb ataladi.[manba kerak]

Nasi uduk bilan birga iste'mol qilinuvchi mahsulotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qovurilgan mol go‘shti empal, semur jengkol va krecek (achchiq kokos sutida pishirilgan mol go'shti terisi) bilan Nasi uduk
Betawi uduk guruch, tuxum, tempeh, chili sousi, qovurilgan vermishel va kraker kabi barcha yonma-ovqatlar likopchada aralashtiriladi.
Nasi uduk o‘ramiga maydalangan tovuq go‘shti, to‘g‘ragan bodring, maydalangan omlet va tempeh orek (soya sousida qovurilgan tempeh ) qo‘shilgan.

Muayyan tadbirlar yoki marosimlar uchun nasi uduk odatda quritilgan tempeh, urap va qovurilgan sambal (kartoshka, krecek / sigir terisi, hamsi / hamsi va boshqalar) kabi an'anaviy yava mahsulotlari bilan tortiq qilinadi. Qovurilgan tuxum, tempeh yoki tofu kabi oqsil manbalariga boy mahsulotlar ham yonma-yon ovqat sifatida iste'mol qilinishi mumkin.

Slametan paytida nasi uduk odatda to‘g‘ralgan va qovurilgan tuxum, ziravorlangan tuxum yoki rendang kabi boshqa taomlar bilan birga beriladi. Ba'zi odamlar, shuningdek, Nasi Uduk taomiga qovurilgan noodle yoki vermishel qo‘shadilar. Krakerlar, mo‘rt yerfıstığı yoki chipslar bilan ham birgalikda iste'mol qilish mumkin.

Jakarta hududining uslubidagi nasi uduk, shubhasiz, yava nasi uduki va malay nasi lemakining aralashishi natijasida tayyorlanadi. Betawi uslubidagi nasi uduk odatda semur jengkol bilan Betawi twist bilan birga tortiq qilinadi va bir necha maxsus nasi lemak qo'shiladi, masalan, hamsi (yava sambal goreng hamsi kabi, lekin kamroq achchiq va odatda orek shaklida pishiriladi).

Sambal ba'zan ko'cha sotuvchilarda sotiladigan oddiy nasi udukga qo‘shiladi, ammo sambal ma'lum holatlarda taqdim etiladigan nasi uduk uchun zaruriy mahsulot hisoblanmaydi. Umuman olganda, har qanday turdagi sambal nasi udukn to‘ldirish va yanada mazali bo‘lishi uchun ishlatilishi mumkin.

Jakartadagi Nasi uduk

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jakartadagi har bir hudud nasi udukning o‘ziga xos turiga ega, nasi udukning mashhur turlaridan biri G'arbiy Jakartadagi Nasi uduk Slipi turidir. Markaziy Jakartadagi Tanah Abang yaqinidagi Kebon Kacang hududi ham o‘zining nasi uduk taomining o‘zgacha ta'mi bilan mashhur.[10]

Nasi uduk - asosan arzonligi tufayli (bir qismi o‘rtacha 10 000 rupiya) Jakartada band bo‘lgan yo‘lovchilar uchun mashhur taomdir. Ushbu taomni hech qanday qiyinchiliklarsiz kunning har istalgan qismida topish mumkin. Ba'zi yo‘l boyidagi do‘konlar faqat ertalab, tushdan keyin yoki kechqurun ochiq bo‘ladi, bu atrofdagi hududning demografik xususiyatlariga bog‘liq. Aholi punktlari, bozorlar, vokzallar va maktablar yaqinidagi kiosklar odatda ertalabdan tushgacha ochiq, ofislar va yo‘l chetidagilar esa tushdan keyin yarim tungacha ochiq bo‘ladi.[10]

Nasi uduk turlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Nasi becek
  • Nasi gandul
  • Nasi gemuk
  • Nasi kuning
  • Nasi kebuli
  • Nasi lemak
  • Nasi liwet
  • Nasi uduk ungu

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Mentari, Alma Erin. „Sejarah Nasi Uduk, Konon Sudah Ada Sejak Ratusan Tahun Lalu“ (id). Kompas.com (2021-yil 21-fevral). Qaraldi: 2022-yil 15-oktyabr.
  2. ↑ „Nasi Uduk Sederhana Babe H. Saman: Legendary Nasi Uduk in Tanah Abang“. Jakarta by Train (2013-yil 1-dekabr). 2022-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-dekabr.
  3. ↑ „Where to Eat in Cikini: Nasi Uduk Gondangdia“. Jakarta by Train (2014-yil 11-dekabr). 2022-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-dekabr.
  4. ↑ 4,0 4,1 „Makanan Syariah“.[sayt ishlamaydi]
  5. ↑ „What is Tawadhu'?“.
  6. ↑ 6,0 6,1 „Bausastra Jawa“.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 „Story Behind Nasi Uduk“.
  8. ↑ Sari, Yenny Mustika. „Mengenal Sego Berkat, Nasi Bungkus Daun Jati yang Populer untuk Hajatan“. detikcom.
  9. ↑ „Melestarikan Tradisi Syukuran Wiwitan Padi dan Ajak Pemuda Kembali ke Sawah“ (id). Suara.com (2021-yil 27-sentyabr). Qaraldi: 13 januari 2022.
  10. ↑ 10,0 10,1 Post, The Jakarta. „The best nasi uduk in Kebon Kacang“ (en). The Jakarta Post. Qaraldi: 13 januari 2022. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Nasi_uduk&oldid=4212658" dan olindi