Keyrin

Keyrin

Tokiodagi Omiya Velodromida keyrin poygasining soʻnggi bosqichi
Eng yuqori boshqaruvchi tashkilot	Natijaga pul tikish bilan velosport poygasi
Qachondan beri	2000, 2004, 2008, 2012, 2016-yillar

Keyrin (yaponchada 競輪 / ケイリン keyrin, „raqobatlashuvchi gʻildiraklar“, „velopoyga“) — sport poygasining bir turi boʻlib, yakuniy sprintdan oldin belgilangan tezlikda bir necha aylanishlar oʻtkaziladi. Keyrin qimor oʻyini sifatida 1948-yilda Yaponiyada ixtiro qilingan.

Yaponiyada professional velosport tomoshabinlar pul tikishlari mumkin boʻlgan oʻziga xos „poyga“ shaklida boʻlgan. 1957-yilda Yaponiya Keyrin Assotsiatsiyasi — NJS (日本自転車振興会  — yaponchada Nihon Jitensha Shinkōkai) tashkil etilgan. Velosipedni targʻib qilish boʻyicha Yaponiya assotsiatsiyasi musobaqalarni oʻtkazishdan tashqari, texnik standartlar va kiyimlarni loyihalashi kerak edi. Bugungi kunda keyrin poygasi „JKA Foundation“ (Japan Keirin Association) tomonidan boshqariladi. Ayollar poygalari dastlab 1949-yildan 1964-yilgacha tashkil etilgan, keyin esa 2012-yildan qayta tiklangan.

Musobaqa velosipedchilarning start postiga tantanali oʻtishi bilan boshlanadi. Sportchilar velosportga kirishda va toʻgʻridan-toʻgʻri startda taʼzim qilishadi. Poygani kuzatishni osonlashtirish va oddiyroq pul tikish tizimini yaratish uchun har bir sportchining oʻz raqami va maʼlum rangdagi formasi mavjud. Poyga uzunligi odatda ikki kilometrni tashkil qiladi; keyrin turnirlari yakuniy aylanib kelish bilan turlarga boʻlinadi; sprinterlarning boshlangʻich pozitsiyalari qur’a boʻyicha aniqlanadi.

Start toʻpponchadan otish bilan beriladi. Maʼlum miqdordagi aylanishlar uchun velosipedchilar asta-sekin 25 dan 50 km/soatgacha tezlashadigan tezlikni regulyatori (derni-mototsikli yoki tandem velosipedi) orqasida yurishlari kerak. Tezlik regulyatori marraga taxminan 600-700 metr qolganda trekni tark etadi. Marraga bir yarim aylana qolganda velosport xodimlari qoʻngʻiroq yoki gongni urishni boshlaydilar, poygachilar oxirgi davraga yetguncha zarbalar chastotasini asta-sekin oshiradilar. Sportchilarning yakuniy tezligi soatiga 70 km ga yetadi — marra chizigʻini birinchi boʻlib kesib oʻtgan gʻolib deb eʼlon qilinadi.

Burilishlarda joylashgan minoralarda (odatda burchaklar deb ataladi) oʻtirgan toʻrtta hakam tomonidan musobaqa nazorat qilinadi. Finaldan soʻng, hakamlar oq yoki qizil bayroqni koʻtaradilar, bu mos ravishda oxirgi poyganing „tozaligi“ yoki hakamga tayinlangan hududda qoidabuzarliklar mavjudligini koʻrsatadi. Shubha tugʻilganda kichik tekshiruv oʻtkaziladi: musobaqaning videoyozuvi koʻrib chiqiladi va qaror qabul qilinadi. Agar poygachi qoidalarni buzganligi isbotlansa, u odatda diskvalifikatsiya qilinadi.

Professional keyrin poygachisi boʻlishni istaganlar Yaponiya Keyrin maktabiga kirishadi. Ishtirokchilarning atigi 10 foizi tanlovdan oʻtadi va mashaqqatli kundalik mashgʻulotlarni boshlaydi^{[manba kerak]}. Talabalar uchun kun tartibi qatʼiy 6.30 dan 22.00 gacha belgilangan^[1]. Mashgʻulotlar jismoniy tayyorgarlikni ham, nazariy mashgʻulotlarni ham (shu jumladan, odob-axloq darslarini) oʻz ichiga oladi. Yangi oʻquvchilarning oilasi bilan muloqoti ham cheklangan, romantik tanishlar orttirish ham taʼqiqlangan^{[manba kerak]}. Biroq, keyrin maktabiga ariza topshirish koʻpchilik tomonidan fidoyilik shakli sifatida qaraladi. Maktabda taʼlim rasmiy imtihonlarni topshirish bilan tugaydi.

Keyrinda Yaponiyadagi musobaqalarda qatnashish orqali yuqoriga koʻtarilishi mumkin boʻlgan atigi 6 daraja mavjud. Eng yuqori daraja SS, undan keyin S1, S2, A1, A2 va A3. Keyrin maktabining bitiruvchilari A3 unvonini olishadi.

Vizual ravishda, sportchining unvoni shortilarning rangi bilan koʻrsatilgan: yashil chiziqli va oq yulduzli qora shortilar A-sinf uchun; S-sinf uchun — chizigʻi qizil; eng yuqori SS-sinfidagi poygachilar qora chiziqli, oq yulduzli va maxsus emblemali qizil shortilarni olishadi.

2007-yildan buyon joriy etilgan SS-klassi yil davomida toʻqqizta eng yaxshi sportchiga beriladi. Keyrin Gran-prisi har yili dekabr oyida Yaponiya Keyrin uyushmasi tomonidan oʻtkaziladi^[2].

Baʼzi stavkalar (pul tikish) turlari:

• Exacta (yaponcha: ２車単 нисятан^?) — birinchi ikkita gʻolibni aniq tartibda nomlash
• Quinella (yaponcha: ２車複 нисяфуку^?) — birinchi ikkita gʻolibni istalgan tartibda nomlash
• Trifecta (yaponcha: ３連単 санрэнтан^?) — aniq tartibda birinchi uchta gʻolib
• Trio (yaponchada ３連複  sanrempuku) — har qanday tartibda birinchi uchta gʻolib
• Quinella Place yoki WIDE (yaponcha: ワイド вайдо^?) — har qanday tartibda birinchi uchtalikdan ikkita poygachini nomlash

Agar poygada 9 nafardan kam ishtirokchi boʻlsa, baʼzi stavkalarni qoʻyib boʻlmaydi

Yirik poyga tadbirlari vaqtida tomoshabinlarga „jakpot“ stavkalarini qilish taklif etiladi:

• „Dokanto! 4 two“^[3] — kunning oxirgi toʻrtta poygasining har birida birinchi va ikkinchi gʻoliblarni nomlash
• „Dokanto! 7“^[4] — kunning oxirgi yetti poygasining har birida gʻolibni nomlash. Musobaqalar „texnik“ yoki „tashqi“ sabablarga koʻra (sportchilardan qatʼiy nazar) toʻxtatilgan deb eʼlon qilingan istisno holatlarda velodromlar stavkachilariga millionlab yenlarni qaytarishlari kerak edi. Bunday holatlar odatda muvaffaqiyatsizlik deb ataladi (yaponchada 不成立  fuseyritsu).

2008-yil 2-yanvarda Sidzuoka Velodromida oʻtkazilgan poyga „fuseyritsu“ sifatida toʻxtatilgan, chunki tezlikni boshqaruvchi mototsiklining orqa gʻildiragi poygachilardan birining gʻildiragiga urilib, u yiqilib tushib ketgan. Ivaki velodromidagi poyga vaqtida individual qoida buzilishi butun poyga diskvalifikatsiyasiga olib kelgan: bittadan boshqa barcha poygachilar velodrom tomonidan bir yilga musobaqadan chetlashtirilgan. Toʻrt oydan keyin jazolar olib tashlangan.

Yaponiyada keyrin poygalari bilan bogʻliq boʻlgan pul tikish mashinasi tufayli sport tadbirlarini oʻtkazish uchun qatʼiy standartlar, velosipedlarning texnik parametrlari va hatto asboblar uchun standartlar ishlab chiqilgan.

Hozirda Yaponiyada 50 ta velodrom mavjud boʻlib, ularga har yili 20 milliondan ortiq kishi tashrif buyuradi. Stavkalarning umumiy ulushi 1,5 trillion iyendan (15 milliard dollar) oshadi^[5].

Aynan shunday katta pul aylanmasi tufayli NJS qatʼiy standartlashtirilgan uskunalardan foydalanishni taʼminlaydi. Barcha poygachilar deyarli bir xil velosipedlarga ega boʻlib, sport anjomlari bilan bogʻliq har qanday afzalliklarni yoʻq qiladi. Har bir poygachi musobaqada qatnashish uchun litsenziya olishi ham talab qilinadi (keyrin maktabida oʻqigan boʻlish majburiydir)^[5].

NJS sifat nazoratidan oʻtgan velosiped komponentlari odatda qatʼiy ishlab chiqarish standartlari tufayli qimmatroq turadi. Keyrin komponentlarini ishlab chiqish uchun nisbatan kam kompaniyalar litsenziyalangan, bularga Nagasawa, 3Rensho, Makino, Kalavinka, Level, Bridgestone, Panasonic, Samson, Shimano, Nitto, Hatta, MKS, Kashimax va Sugino kabi kompaniyalarni kiritish mumkin. NJS ning asosiy gʻoyalaridan biri yapon velosiped harakatini qoʻllab-quvvatlashga boʻlgani sababli, assotsiatsiya xorijiy ishlab chiqaruvchilarga nisbatan ehtiyotkorlik bilan yondashadi va Italiyaning „Campagnolo“ kompaniyasidan tashqari hech qanday xorijiy firmalarga litsenziya berilmagan.

Velosiped komponentlari tasdiqlangan materiallardan NJS koʻrsatmalariga muvofiq ishlab chiqariladi. Misol uchun, odatda biroz ogʻirroq boʻlgan „klassik“ 36 gʻildirakli gʻildiraklardan farqli oʻlaroq, 32 kegayli gʻildiraklarga ruxsat berilmaydi. NJS tomonidan sertifikatlangan barcha qismlar maxsus shtamp bilan belgilangan. Keng tarqalgan notoʻgʻri tushuncha boʻlib „NJS“ muhri sifat belgisi sifatida qabul qilinishidir, chunki u faqat muvofiqlik belgisidir^[6][7].

Yaponiyadan tashqaridagi keyrin tadbirlari uchun litsenziyalangan qismlar talab qilinmaydi.

Birinchi marta erkaklar ishtirokidagi keyrin 2000-yilda Sidneyda boʻlib oʻtgan Olimpiya oʻyinlari dasturiga kiritilgan. Ayollar oʻrtasida keyrin boʻyicha birinchi Olimpiya medallari 2012-yilda London Olimpiadasida oʻynalgan.

Olimpiada	Chempion (erkaklar oʻrtasida)	Chempion (ayollar oʻrtasida)
2000-yil	Florian Russo Fransiya	Musobaqalar oʻtkazilmagan
2004-yil	Rayan Beyli Avstraliya	Musobaqalar oʻtkazilmagan
2008-yil	Kris Xoy Buyuk Britaniya	Musobaqalar oʻtkazilmagan
2012-yil	Kris Xoy Buyuk Britaniya	Viktoriya Pendlton Buyuk Britaniya
2016-yil	Jeyson Kenni Buyuk Britaniya	Elis Ligtle Niderlandiya

1980-yildan beri Keyrin Xalqaro velosipedchilar ittifoqining erkaklar oʻrtasidagi Jahon chempionatining bir qismi hisoblanadi (ayollar uchun — 2002-yildan). Avstraliyalik Daniyel „Danni“ Klark va xitoylik Li Na keyrin boʻyicha birinchi jahon chempioni boʻlishgan.

2013-yilgi erkaklar va ayollar oʻrtasidagi jahon chempionlari — Jeyson Kenni va Rebekka Jeyms boʻlganlar.

Erkin vtulkali gʻildiraklar ixtiro qilingandan soʻng, trek velosipedlari istisno tariqasida faqat sport musobaqalarida qoʻllanila boshlandi. Ruxsat etilgan belgilangan uzatgichli velosipedlarga boʻlgan qiziqish 1970-yillarda Yaponiyada boshlangan, u yerda velosiped kuryerlari pochta joʻnatmalarini yetkazib berish uchun trek velosipedlaridan foydalanishni boshlaganlar. Ular shahar boʻylab keyrin velosipedlarini haydashni boshladilar — kuryerlarni tanlash bir necha sabablarga koʻra bunday velosipedlarga tushgan: ular yengil, minimal miqdordagi komponentlardan iborat va texnik xizmat koʻrsatishda oddiy hisoblanadi. Yaponiya koʻchalarida trek velosipedlari paydo boʻlgandan soʻng, Nyu-York va San-Frantsiskodan kuryerlar eʼtibor bera boshladilar va bu velosiped submadaniyati 1990-yillarda Amerika shaharlarida rivojlana boshladi. 2000-yillarga kelib, „ovozi chiqmas“ velosipedlari uchun moda global tus oldi va 2004-yilda Rossiyada birinchi boʻlib sportchi boʻlmagan odam velosipedda koʻchaga chiqdi^[8].

Xuddi shu velosiped kuryerlari, keyin esa shunchaki velosiped sevuvchilar xiyobonlar deb ataladigan joylarni tashkil qila boshladilar (inglizcha: alleycat race, soʻzma-soʻz tarjima qilinganda „xiyobondagi mushuklar poygasi“ maʼnosini anglatradi). „Alleycat“ — norasmiy shahar velosiped poygasi hisoblanadi. Tashkilotning norasmiyligi musobaqada berlashish emas, balki qatnashishga koʻproq eʼtibor berish bilan birlashtirilgan. Koʻpgina „alleycat“larda sovrin oxirgi finishga kelganga beriladi — inglizcha: Dead Friggin' Last („Ming afsus! — oxirgi“) yoki „DFL“^[9].

„Alley cat“ deb nomlangan birinchi poyga 1989-yil 30-oktabrda Torontoda boʻlib oʻtgan. Poyga oʻzining asl shaklida keyingi besh yil davomida Xellouin va Sevishganlar kunida oʻtkazilgan. 1993-yilda Toronto velokuryerlari „Alley cat“ni Birinchi Xalqaro Velosiped Kuryer Poygasida (C. M. W. C. Berlin) taqdimot qilganlarida, uning nomi va kontseptsiyasi butun dunyo boʻylab keng tarqaldi.

Muntazam tashkillashtiriladigan „Alleycat“ larni Shimoliy Amerika, Yevropa va Osiyoning yirik shaharlarida koʻrish mumkin. Velosiped kuryerlari boʻlmagan koʻplab kichik shaharlarda „Alleycat“ lar oʻsib borayotgan shahar velosipedchilari subkulturasi jamoalari tomonidan boshqariladi.

2013-yilda Avstraliyaning „Chasing the Glory“ kompaniyasi Yaponiyaga keyrin boʻyicha musobaqaga taklif qilingan Sheyn Perkins haqida qisqacha Ryokou (yaponcha: 旅行 "путешествие"^?) hujjatli filmini suratga olgan.

• Yaponiya rasmiy keirin veb-sayti (ingliz boʻlimi)
• Londondagi Keirin festivali (Wayback Machine saytida 2015-10-02 sanasida arxivlangan)
• Flickr.com saytida „Hovuz“ NJS
• Shahardagi trek velosipedlari haqidagi CODE RED maqolasi (Wayback Machine saytida 2013-07-15 sanasida arxivlangan)
• PDF UCI Reglamentining 3-qismi (2017-yil 5-apreldagi tahrirda)^(ingl.) )