Karrali yuzduz

Karrali yulduz Yerdan bir-biriga yaqin koʻrinadigan uch yoki undan ortiq yulduzlardan iborat. Ularning yaqinligi shunchaki koʻrinish boʻlishi mumkin (turli masofadagi yulduzlar koʻrish chizigʻiga yaqin joylashgan) — bu holda yulduz optik karrali deb ataladi yoki yulduzlarning jismoniy yaqinligi bir-biriga tortishish kuchi bilan bogʻlanganligining natijasi boʻladi. Bu holatda, yulduz jismoniy karrali deb ataladi. Jismoniy jihatdan karrali yulduzlar karrali yulduzlar tizimining bir koʻrinishidir.

Agar jismoniy jihatdan karrali yulduzlarni tarkibiy qismlarga ajratish mumkin boʻlsa (yaʼni, ularni teleskop yordamida alohida koʻrish mumkin boʻlsa) bunday tizim vizual karrali deb ataladi. Yulduzning karrali ekanligini faqat spektral (dopller) yoki fotometrik (yorqinlikning oʻzgarishi boʻyicha) kuzatishlar yordamida aniqlash mumkin boʻlsa, u spektral karrali yoki tutilgan karrali tizim deyiladi.

Katta karraga ega tizimlar ham mavjud (masalan, Kastor tizimi 6 komponentdan iborat^[1]).

Maʼlum boʻlgan karrali yulduz tizimlarining aksariyati uchtali boʻladi, masalan, Tokovininning 1999-yilda koʻrib chiqilgan katalogida,^[2] tavsiflangan 728 ta tizimdan 551 tasi uchtalikdir. Yuqori karralik uchun maʼlum koʻplikka ega boʻlgan tizimlar soni eksponent ravishda kamayadi, shunga mos ravishda 10 dan ortiq yulduzlardan iborat tizimlar juda kam boʻlishi kerak.^[3]. Biroq, saralashdagi tizimli xatolar taʼsiri tufayli bir nechta yulduz tizimlarining toʻliq statistik maʼlumotlari hali yetarli emas, shuning uchun undan ham koʻp karrali tizimlarning mavjudligini inkor etib boʻlmaydi^[4].

Yulduz toʻdalari ancha murakkab yulduz dinamikasiga ega boʻlishi va tortishish kuchi bilan bogʻlangan 100 dan 1000 gacha yulduzlarni oʻz ichiga olishi mumkin, ammo ular kattaroq astronomik birlik hisoblanadi.

Misollar

HD 188753 jismoniy karrali yulduz boʻlib, uchta komponentdan iborat: HD 188753 A (sariq karlik), HD 188753 B (toʻq sariq karlik) va HD 188753 °C (qizil karlik). B va C yulduzlari bir-birining atrofida 156 kunda, birgalikda esa A atrofida 25,7 yilda aylanadi;
HR 3617 uchta komponentli — HR 3617 A, HR 3617 B va HR 3617 °C dan iborat karrali yulduz. A va B fizik jihatdan ikkilik yulduzni hosil qiladi, C esa optik karrali hisoblanadi;
Omicron 2 Eridani toʻq sariq, oq va qizil karliklarga ega boʻlgan Quyoshga eng yaqin joylashgan uchtali yulduzdir;
Gliese 570 — Quyoshga eng yaqin joylashgan karrali yulduz boʻlib, toʻrt/uch komponentdan iborat (19 yor.yili), ikkita qizil, bitta toʻq sariq va bitta jigarrang karlikdan iborat. Ammo, GJ 570 b taʼrifi boʻyicha yulduz boʻlmaganligi sababli (uning yengil vodorodni yoqish va yulduzga aylanish uchun massasi yetarli emas), tizimda uchta yulduz, bitta supersayyora va bitta sayyora (GJ 570 A b) borligi maʼlum;
E Lira — toʻrt komponentli koʻp yulduzdir. Tizim ikkita qoʻsh yulduzdan iborat;
BD−22°5866 — toʻrt komponentli karrali yulduz;
Kepler-64 — toʻrt komponentli karrali yulduz;
30 Aries — toʻrt komponentli karrali yulduz;
Kastor — oltita komponentdan iborat karrali yulduz;
Nu Scorpii — yetti komponentli karrali yulduz;
AR Cassiopeiae — yetti komponentli karrali yulduz.

Yana qarang

Qoʻsh yulduz
Yulduzli tizim
Spektral ikkitali yulduzlar

Manbalar

↑ „Castor 6“ (en). solstation.com. 2011-yil 25-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 13-oktyabr.
↑ MSC—a catalogue of physical multiple stars , A. A. Tokovinin, Astronomy and Astrophysics Supplement Series 124 (1997), 75-84; online versions at VizieR (Wayback Machine saytida 11-mart 2007-yil sanasida arxivlangan) and the Multiple Star Catalog (Wayback Machine saytida 2021-02-14 sanasida arxivlangan).
↑ Statistics of multiple stars: some clues to formation mechanisms (Wayback Machine saytida 2007-09-27 sanasida arxivlangan), A. Tokovinin, in the proceedings of IAU Symposium 200, The Formation of Binary Stars, Potsdam, Germany, 10-15 April 2000. Bibcode 2001IAUS..200…84T .
↑ Statistics of multiple stars, A. Tokovinin, in The Environment and Evolution of Double and Multiple Stars, Proceedings of IAU Colloquium 191, held 3-7 February 2002 in Merida, Yucatan, Mexico, edited by Christine Allen and Colin Scarfe, Revista Mexicana de Astronomía y Astrofísica (Serie de Conferencias) 21 (August 2004), pp. 7-14, section 2

Havolalar

[1] „Castor 6“ (en). solstation.com. 2011-yil 25-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 13-oktyabr.

[tokc-2] MSC—a catalogue of physical multiple stars , A. A. Tokovinin, Astronomy and Astrophysics Supplement Series 124 (1997), 75-84; online versions at VizieR (Wayback Machine saytida 11-mart 2007-yil sanasida arxivlangan) and the Multiple Star Catalog (Wayback Machine saytida 2021-02-14 sanasida arxivlangan).

[tok1-3] Statistics of multiple stars: some clues to formation mechanisms (Wayback Machine saytida 2007-09-27 sanasida arxivlangan), A. Tokovinin, in the proceedings of IAU Symposium 200, The Formation of Binary Stars, Potsdam, Germany, 10-15 April 2000. Bibcode 2001IAUS..200…84T .

[4] Statistics of multiple stars, A. Tokovinin, in The Environment and Evolution of Double and Multiple Stars, Proceedings of IAU Colloquium 191, held 3-7 February 2002 in Merida, Yucatan, Mexico, edited by Christine Allen and Colin Scarfe, Revista Mexicana de Astronomía y Astrofísica (Serie de Conferencias) 21 (August 2004), pp. 7-14, section 2

[1]

[2]

[3]

[4]