Baliliklar

Baliliklar
Hozirgi joylashuv areali va aholi soni
Jami: 4,2 mln.(2000) Indoneziya
Til	Bali, Indonez
Dini	Hinduism
Etnik guruhlar	Indoneziya 3,9 mln Malayziya 5700 Avstraliya 5 529 AQSh 200

Bali (Indoneziya. Suku Bali)-Indoneziyaning Bali va Lombok orollarida yashovchi xalq . Umumiy soni 4,2 mln. kishi

(2000.^[1]

Bali orolining rasmiy tili Indoneziya tili sifatida tan olingan (shuningdek,Bahasa Indoneziya nomi bilan ham tanilgan), chunki u Indoneziyaning bir qismidir.U davlat tuzilmasi, ichki siyosat, qonunchilik, maktab va oliy oʻquv yurtlarida qoʻllanadi.Kundalik hayotda orolliklar baliy yoki bahasa bali tilida gaplashadi.U davlat tili maqomiga ega.Tilda soʻzlovchilar yonma-yon qoʻllanadigan ikkita dialekt mavjud: „yuqori“, basa alus, asosan, dinda qoʻllanadi, „past“, kundalik nutqda qoʻllanadigan basa kasar. Ularning birikmalari bali tilining bir necha oraliq darajalarini tashkil qiladi; suhbat uchun darajalardan birini tanlash vaziyatga, suhbatdoshlarning ijtimoiy holatiga va hokazolarga bogʻliq. b.^[2]

Bali orolida siz turli millat va din vakillarini uchratishingiz mumkin.Biroq,Balidagi asosiy din hinduizmdir.^[3] Hinduizmning baliy tilidagi versiyasi Hindu-Bali deb ataladi. Baliliklar orasida Hindistondan kelgan xudolar-Shiva, Brahma,Vishnu va boshqalar. b. topinish tabiat kuchlariga (osmon, ona yer, sholi xudosiga) sigʻinish, ajdodlar ruhiga sigʻinish va jinlarga ishonish bilan birga yashaydi.

Kichkina orolda 20 000 dan ortiq Bali ibodatxonalari mavjud-bu birinchi navbatda bayram tadbirlari uchun joy va cherkovlarda professional raqqosalar guruhlari mavjud.^[4]

Zamonaviy baliyaliklarning aksariyati 16-asr boshlarida islom bosimi ostida qulagan Yava imperiyasidan kelgan muhojirlarning avlodlaridir.^[5] 1343-yilda Majapaxit imperiyasiga kirgan, u qulaganidan keyin Bali Indoneziyadagi hinduizmning asosiy tayanchi boʻlib qolgan. 15-asr oʻrtalarida Balida alohida knyazliklar tashkil topdi,20-asr boshida esa Gollandiyaga boʻysundi.Bali golland mustamlakachilariga qattiq qarshilik koʻrsatdi.

1906-yilda gollandlar butun Balini zabt etishga qaror qilishdi va natijada ularning qoʻshinlari Denpasar tomon yoʻl olishdi. Shahar koʻchalari boʻylab yurgan gollandlarning oldinga siljishiga hech kim qarshilik qilmadi, ular kvartal va koʻchalarda hech kimni uchratmadi. Yevropaliklar Raja saroyiga yaqinlashganda, ular haqiqiy zarbani boshdan kechirdilar.

Mahalliy aholi saroy devorlari tashqarisida toʻplanib, ommaviy oʻz joniga qasd qilishning dahshatli marosimini oʻtkazishdi.Qirollik oilasi aʼzolari va oddiy baliyaliklar oʻz farzandlarini oʻldirishdi, chunki ular uchun qullik oʻlimdan ham yomonroq edi.Bu manzara gollandlarni toʻxtatdi, ular koʻplab orol qoʻshnilaridan farqli oʻlaroq, baliyaliklarni majburan qul qilish mumkin emasligini tan olishlari kerak edi.^[6]

Asosiy kasbi qishloq xoʻjaligi.Asosiy ekin sholi boʻlib, togʻ yon bagʻirlari dalalarida (savaxi) yetishtiriladi. Murakkab sugʻorish tizimi mavjud. Shuningdek, togʻlarda guruch ,

makkajoʻxori,dukkaklilar,choy,kofe,tamaki,sabzavot, meva va ziravorlar yetishtiriladi. Gulchilik rivojlangan. Qoramol, ot, choʻchqa boqadi . Duradgorlik, zargarlik, kulolchilik rivojlangan. Yogʻoch va toshdan oʻyilgan turli buyumlar, milliy musiqa va raqs sanʼati bilan keng tanilgan.^[7]

Yuqoridagilardan tashqari, matoga rasm chizishning maxsus sanʼati boʻlgan batik juda mashhur boʻldi.Batikning asosiy markazlari Klungkung,Gianyar va Singaraja kabi joylardir.Mahalliy fabrikalarda oila va doʻstlar uchun ajoyib sovgʻa sifatida sotib olinadigan mahsulotlar sotiladigan doʻkonlar mavjud.Balida erkaklar va ayollar oʻrtasida mehnat taqsimoti mavjud.Baʼzi harakatlar erkaklar va ayollar tomonidan, baʼzilari esa faqat erkaklar yoki faqat ayollar tomonidan amalga oshirilishi mumkin.^[8]

Balidagi hunarmandlarning mahsulotlari hayratlanarli nafislik va goʻzallik bilan ajralib turadi.Bular haykallar, bezaklar,rasmlar,zargarlik buyumlari, kiyim-kechak, batik va boshqalar.Orol boʻylab maʼlum bir ustaxona mahsulotlariga ixtisoslashgan doʻkonlar mavjud.Ushbu turdagi doʻkonlarning kontsentratsiyasi, ayniqsa, Balining madaniy markazi deb atash mumkin boʻlgan Ubud hududida yuqori. Koʻplab galereyalar mavjud, shaxsiy buyurtmalar boʻyicha ustalar bilan shaxsan uchrashish mumkin. Buyurtmachining barcha istaklarini inobatga olgan holda, hunarmandlar mebel, bezak buyumlari, haykaltaroshlar, zargarlik buyumlari, dasturxon va boshqa koʻplab mahsulotlarni yaratishi mumkin.^[9]

Orolning har qanday aholisi hayotidagi birinchi marosim tugʻilish bilan bogʻliq.Balida bolalarga quyidagi ismlar qoʻyiladi: oiladagi 1-farzand-Putu yoki Vayan, 2-chi-Kadek, 3-chi-Komeng yoki Neman, 4-chi-Ketut, soʻngra 5-chi va undan keyingi bolalarga bir xil ismlar beriladi. . Balidagi aksariyat oilalarning bir nechta farzandlari bor. Hayotning bolalik davrida bolalik va balogʻatga etish bilan bogʻliq maxsus marosimlar oʻtkaziladi.^[10]

Shu paytgacha baliyaliklar kasta tizimini saqlab kelgan.Aholi brahmanlar (ruhoniylarning yuqori tabaqasi), jangchilar, savdogarlar va dehqonlarga boʻlingan. Oilada va jamiyatda ayollar va erkaklar teng huquqlarga ega.^[11]

Bali xalqi katta mehribonlik va mehmondoʻstlik bilan ajralib turadi, ammo mehmonlar ularning dini va milliy xususiyatlarini ham hurmat qilishlari kerak.Barmogʻi yoki oyogʻi bilan odamga ishora qilish juda haqoratli ishoradir.Mahalliy aholi bosh tananing eng muhim va daxlsiz qismi ekanligiga ishonishadi, shuning uchun siz birovning boshiga tegib boʻlmaydi.

Toʻy-Bali hayotidagi juda muhim voqea.Odatda ular erta turmush qurishadi va erta farzand koʻrishadi.Kastaga mansublik ota-onadan bolalarga, shuningdek nikoh orqali oʻtadi.Turli kasta aʼzolari oʻrtasida nikoh tuzilgan taqdirda, quyi kasta turmush oʻrtogʻi boshqa turmush oʻrtogʻiningkastasiga koʻtariladi.Orolda anʼanaviy nikohning ikkita versiyasi qoʻllanadi-mapadik va ngorod. Birinchisi odatiy Yevropa toʻyiga oʻxshaydi. Ikkinchisi, kelinni kuyov tomonidan oʻgʻirlab ketish, keyin toʻy marosimini oʻz ichiga oladi, shundan soʻng qizning ota-onasi ogohlantiriladi.

Balidagi oʻlim odatda krematsiyani oʻz ichiga oladi.Qizigʻi shundaki, bu yerda ushbu tadbir qoʻshiq aytish va barcha qarindoshlarni taklif qilish bilan birga keladi.Koʻpincha, marhum avval krematsiya marosimiga tayyorgarlik koʻrish uchun vaqtincha yerga dafn etiladi, soʻngra anʼanaga koʻra kuydiriladi.Lekin eng muhimi, baliliklar uchun oʻlim yaxshiroq taqdirga erishish uchun imkoniyatdir.

Bali madaniyati orol aholisining dindorligi bilan chambarchas bogʻliq.Mahalliy sanʼatda diniy mavzular juda keng tarqalgan.Xudolar va afsonaviy mavjudotlarning tasvirlari juda mashhur boʻlib, ular nafaqat cherkovlarda, balki Bali hunarmandlarining hunarmandchiligida ham mavjud.Bundan tashqari, yovvoyi tabiat mavzusi juda keng tarqalgan — hayvonlar va oʻsimliklar, ayniqsa gullar tasvirlari.

Bali raqslari ham qiziqish uygʻotadi.Boshqa mahalliy sanʼat turlari singari,Bali raqsi koʻpincha diniy voqeaga asoslanadi. Baliliklar raqsni Osmon Rabbiysi Indra ixtiro qilganiga ishonishadi.Bu yerdagi raqslar hamma koʻrishi mumkin boʻlgan „dunyoviy“ va „yopiq“ ga boʻlingan.Sayyohlar asosan Barong va Kechuak raqslaridan bahramand boʻlishlari mumkin.Koʻplab chet elliklar Kechuakni koʻrish uchun katta qoya ustida joylashgan Luxur ibodatxonasiga tashrif buyurishadi.Undan siz atrof-muhit va okeandan zavqlanishingiz mumkin.Keshuak raqsi bu yerda sayyohlar uchun quyosh botganidan keyin ijro etiladi.

Bali musiqasi ham oʻziga xos xususiyatlarga va qiziqishlarga ega.Uni orolliklarning maxsus musiqiy orkestri — metallofonlar, torlar, puflama cholgʻu asboblari, zarbli cholgʻular-mahalliy barabanlar, timpani, gonglar oʻz ichiga olgan gamelan ijro etadi. Gamelanning asosiy maqsadi marosim yurishlariga hamrohlik qilishdir. Biroq, koʻpincha gamelanlar oʻz musiqalarini ayniqsa sayyohlar uchun ijro etishadi. Bali eʼtiqodlariga koʻra, musiqani Oliy Ustoz sifatida tanilgan xudo Batara-Guru yaratgan.

Goʻzal arxitekturaga ega ibodatxonalar mavjud.Aholining 90 % qishloqlarda yashaydi, aholi punktlari bir qatorda joylashgan.Poydevorlari tosh, tomi somon bilan qoplangan har xil turdagi uylarda yashaydilar.^[12]

Asosiy milliy taomlar-guruch,choʻchqa goʻshti va parranda goʻshti.Kiyim-tikilmagan yubka (erkaklar uchun kamben, ayollar uchun kain), koʻylak (erkaklar uchun), baju koʻylak (ayollar uchun). Yava batiki koʻpincha material sifatida ishlatiladi. Koʻplab bezaklar (silindrsimon sirgʻalar, gullar va boshqalar) foydalanadi. Hozirgi vaqtda erkaklar koʻpincha teri belbogʻli kalta shim kiyishadi.^[13]