Модел

Модел - об'экт, шахс ёки тизимнинг информацион тасвири ҳисобланади. Бу атама дастлаб 16 аср охирида инглиз тилида бинонинг режаларини билдирган. Франсуз ҳамда Италян тилларидаги модул сòзидан олинган.

Моделлар физик моделларга (масалан, модел текислиги) ва мавҳум моделларга (масалан, хатти-ҳаракатлар моделларини тавсифловчи математик ифодалар) бўлинган. Мавҳум ёки концептуал моделлар фан фалсафасида марказий ўринни эгаллаган^[1]^[2]. Деярли ҳар бир илмий, назария, жисмоний ва инсоний соҳанинг моделини ўз ичига олган.

Савдода „модел“ каталог ёки кўргазма залида кўрсатилган маҳсулотнинг ўзига хос дизайнига ишора қилган. Масалан, (Форд Модел Т) каби.

Жисмоний модел

Беконсcотдаги ёнаётган уйнинг модели, Беаконсфилд, Буюк Британия.

Сингапур шаҳар марказининг масштабли модели.

Уруш саҳнаси модели - Австралия уруши ёдгорлиги, Cанберра.

Жисмоний модел (кўпинча оддий модел деб аталади, лекин бу контекстда концептуал моделдан ажралиб туради) об'эктнинг кичикроқ ёки каттароқ жисмоний нусхаси. Моделлаштирилаётган об'экт кичик (масалан, атом) ёки катта (масалан, Солар Сйстем) бўлиши мумкин. Қайсидир маънода, жисмоний модел „ қандайдир концептуал моделнинг рефиксиясидир; концептуал модел олдин жисмоний моделнинг лойиҳаси сифатида тасаввур қилинган“, кейин эса янги намунадагидек тасаввур қилина бошланган^[3].

Моделнинг геометрияси ва у кўрсатадиган об'экт кўпинча бир-бирига ўхшашдир, чунки бири иккинчисининг ўлчамини ўзгартиради, бундай ҳолларда масштаб муҳим хусусиятга эга ҳисобланади. Бироқ, кўп ҳолларда ўхшашлик фақат тахминий ёки ҳатто атайлаб бузилгандек туюлади. Баъзида бузилиш тизимли бўлади (масалан, горизонтал ва вертикал равишда бир хил масштабдан фойдаланиши мумкин бўлган кичикроқ тоғли ҳудуд моделидан фарқли ўлароқ, катта майдоннинг топографиясини моделлаштиришда горизонтал равишда қаттиқ масштаб ва вертикал равишда қатъий шаклга эга).

Жисмоний моделлар ўрганишдан тортиб, модел ҳақида маълумотни визуаллаштиришга имкон беради деб ҳисобланган. Модел бинонинг меъморий модели яъни жисмоний об'экт бўлиши ҳам мумкиндир. Архитектура моделидан фойдаланиш структура ичидаги ички муносабатларни ёки структуранинг атроф-муҳит билан ташқи алоқаларини визуализация қилишни ўз ичига олган.

Инструментал физик моделлар муҳандислик дизайни учун суюқлик оқимларини текширишнинг самарали усули деб юритилган. Ускуна ва жараёнлар дизайнини оптималлаштириш учун физик моделлар кўпинча, ҳисоблаш суюқликлари динамикаси моделлари билан бирлаштирилган. Бунга бинолар, транспорт воситалари, одамлар ва гидротехник иншоотлар атрофидаги ташқи оқимлар киритилган. Шамол туннели ва сув туннели синовлари кўпинча ушбу дизайн учун ишлатилган. Инструментал жисмоний моделлар, шунингдек канал тизимлар, ифлосланишни назорат қилиш ускуналар, озиқ-овқат маҳсулотларини қайта ишлаш машиналар ва аралаштириш идишларини лойиҳалаш учун ички оқимларни текшириш мумкин ҳисобланган. Бу ҳолда батафсил оқим ҳодисасини кузатиш учун шаффоф оқим моделлари қўлланган. Ушбу моделлар геометрия ва муҳим кучлар нуқтаи назаридан, масалан, Фроуде рақами ёки Рейнолдс сонининг миқёси ёрдамида ўлчанилган.

Концептуал модел - бу тизимнинг назарий кўриниши, масалан, об-ҳавони башорат қилиш учун атмосферанинг ишлашини тавсифлашга ҳаракат қиладиган тенгламалар тўпламидир. Концептуал моделлар тизимнинг тасвири бўлиши ҳам мумкин. У одамларга модел тақдим этган мавзуни билиш, тушуниш ёки тақлид қилишга ёрдам бериш учун ишлатиладиган тушунчалардан бири ҳисобланган. Бу атама концептуализация ёки умумлаштириш жараёнидан сўнг шаклланадиган моделларга тегишли бўлиши мумкин деб юритилган^[1]^[2]. Концептуал моделлар кўпинча реал дунёдаги нарсаларнинг, хоҳ жисмоний хоҳ ижтиимоий бўлсин мавҳум ҳисобланади. Семантик тадқиқотлар тушунча шаклланишининг турли босқичларига тегишли бўлган. Семантика асосан тушунчалар ва фикрловчи мавжудотлар ўз тажрибасининг турли элементларига берадиган маъносидир.

Ҳайвоннинг жисмоний модели, ҳайвонларнинг жисмоний тузилишини у юрмасдан, учмасдан, хавф-хатарсиз ва ҳақиқий ҳайвон бўлмасдан олдин кўрсатган. Ҳайвоннинг юмшоқ модели болалар ва баъзи катталар орасида севимли ўйинчоқ сифатида машҳур бўлган.

Инсон модели, масалан, қўғирчоқ, ҳайкал, бадиий адабиётда эса робот бўлиши мумкин, масалан А.И. филмидаги каби.

Модел бу чизма ёки фотосурат каби тасвирдир. Глобус ҳолатида текис дунё харитаси учун муқобил вариант ҳисобланади.

Турли атомларни ифодаловчи турли рангдаги шарчалар билан мураккаб молекула модели

Мисоллар

Жисмоний моделларнинг баъзи мисоллари:

Самолёт модели
Модел автомобил
Модел темир йўл
Ракета модели
Модел уйи
Модел (санъат), рассомга суратга тушаётган шахс, масалан Леонардо да Винcининг " Охирги кечки овқат " картинасидаги Яҳудийнинг вакили бўлган 15 асрдаги жиноятчи.
- Модел (одам), кўпинча тижорат маҳсулотларини реклама қилиш контекстида бошқаларга нусха кўчириш учун шаблон бўлиб хизмат қиладиган шахс.
Модел (маҳсулот), ишлаб чиқарувчи томонидан тақдим этилган маҳсулотнинг маълум бир дизайни.
- Автомобил модели, ишлаб чиқарувчи томонидан сотиладиган автомобилнинг ўзига хос дизайни.
Модел организм (кўпинча модел деб қисқартирилади), бошқа турдош организмларда мавжуд бўлган биологик ҳодисаларни тушуниш учун ўрганиладиган одам бўлмаган тур, масалан, искорбитни ўрганиш учун C витаминига оч қолган гвинея чўчқаси, одамда ўтказиш ахлоқсиз бўладиган тажриба.
Модел (мимикрия), бошқа турга тақлид қилинадиган тур.

Концептуал модел

Концептуал модел - бу тизимнинг назарий кўриниши, масалан, об-ҳавони башорат қилиш учун атмосферанинг ишлашини тавсифлашга ҳаракат қиладиган тенгламалар тўпламидир. Концептуал моделлар тизимнинг тасвири бўлиши мумкин. У одамларга модел тақдим этган мавзуни билиш, тушуниш ёки тақлид қилишга ёрдам бериш учун ишлатиладиган тушунчалардан иборат ҳисобланган. Бу атама концептуализация ёки умумлаштириш жараёнидан сўнг шаклланадиган моделларга тегишли бўлиши мумкин^[1]^[2]. Семантик тадқиқотлар тушунча шаклланишининг турли босқичларига тегишлидир. Семантика асосан тушунчалар, фикрловчи мавжудотлар ўз тажрибасининг турли элементларига берадиган маънолардан биридир.

Концептуал модел (информатика), об'эктлар ва уларнинг муносабатларининг тасвири.
Математик модел, математик тушунчалар ва тил ёрдамидаги тизимнинг тавсифи.
Иқтисодий модел, иқтисодий жараёнларни ифодаловчи назарий конструксия.
Статистик модел, одатда бир ёки бир нечта тасодифий ўзгарувчилар ва бошқа тасодифий бўлмаган ўзгарувчилар ўртасидаги муносабатни белгилайдиган математик модел.
Модел (CГИ) — махсус дастурий таъминот орқали об'эктнинг ҳар қандай юзасини уч ўлчамдаги математик тасвир.
Модел (мантиқ) - маълум аксиомалар тўпламини қондирадиган якуний амаллар тўплами ва унда аниқланган муносабатлар тўплами.
Модел (МВC), модел-кўриш-контроллер дастурий таъминоти дизайн нақшининг марказий компоненти
Стандарт модел (аниқлаш)
Тиббий модел, таклиф қилинган „барча шифокорлар ўқитилган процедуралар тўплами“.
Намунавий акт, тарқатиш ва бир нечта мустақил қонун чиқарувчи органларда қабул қилиш ҳамда таклиф учун марказлаштирилган тарзда ишлаб чиқилган қонун.

Манбалар

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Мерриам-Wебстер, Мерриам-Wебстер'с Cоллегиате Диcтионарй, Мерриам-Wебстер, 2020-10-10да асл нусхадан архивланди, қаралди: 2022-11-12.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Татомир, А.; эт ал. (2018). „Cонcептуал модел девелопмент усинг а генериc Феатурес, Эвенц, анд Проcессес (ФЕП) датабасе фор ассессинг тҳе потентиал импаcт оф ҳйдраулиc фраcтуринг он гроундwатер ақуиферс“. Адванcес ин Геосcиэнcес. 45-жилд. 185–192-бет. Бибcоде:2018АдГ....45..185Т. дои:10.5194/адгео-45-185-2018.
↑ Ибраҳим А. Ҳаллоун, Моделинг Тҳеорй ин Сcиэнcе Эдуcатион (2007), п. 36.

[MWCD-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Мерриам-Wебстер, Мерриам-Wебстер'с Cоллегиате Диcтионарй, Мерриам-Wебстер, 2020-10-10да асл нусхадан архивланди, қаралди: 2022-11-12.

[Geosciences-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Татомир, А.; эт ал. (2018). „Cонcептуал модел девелопмент усинг а генериc Феатурес, Эвенц, анд Проcессес (ФЕП) датабасе фор ассессинг тҳе потентиал импаcт оф ҳйдраулиc фраcтуринг он гроундwатер ақуиферс“. Адванcес ин Геосcиэнcес. 45-жилд. 185–192-бет. Бибcоде:2018АдГ....45..185Т. дои:10.5194/адгео-45-185-2018.

[3] Ибраҳим А. Ҳаллоун, Моделинг Тҳеорй ин Сcиэнcе Эдуcатион (2007), п. 36.

[1]

[2]

[3]